TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 2

AİHS’nin 33. maddesi doğrultusunda, Mahkeme önünde dava açmak isteyen sözleşmeci taraf ya
da tarafların verecekleri dilekçe metninde şu ögelerin bulunması gerekmektedir.
• Davanın yönetildiği sözleşmeci tarafın ismi,
• Olayların açıklanması,
• Sözleşme’nin ihlali hakkındaki iddia veya
iddiaların açıklaması ile elverişli kanıtlar,
• Sözleşme’nin 35/1 maddesinde belirtilen
kabul koşullarının bulunduğuna ilişkin
açıklama,

Dava konusu ve Sözleşme’nin 41. maddesi
uyarınca zarara uğratıldığı varsayılan taraf veya
taraflar hesabına ana çizgileri ile haklı giderim
istem veya istemlerine ilişkin açıklamalar,
• Hükûmet temsilcisi olarak atanan kişi veya
kişilerin isim ve adresleri ile buna ek olarak
• Elverişli tüm belgelerin, özellikle dava konusuna ilişkin yargısal ve sair kararların örnekleri.

Hükûmet dışı kuruluşlar (dernekler, sendikalar, vakıflar…), başvuru hakkını üyelerinin haklarını korumak amacıyla değil, bizzat
kendi haklarının ihlal edilmesi durumunda kendi
haklarını korumak amacıyla kullanabilirler.

AİHS sözleşmeci devletlere kendi egemenlikleri (yargılama alanı) altındaki kişilere Sözleşme’de yer alan hak ve özgürlükleri garanti etmeyi yüklemesi bakımından oldukça önemlidir.

Diğer Sözleşmelerin aksine AİHS’nin uygulanması açısından vatandaşlık önemli değildir (Ünal, Temel Hak ve Özgürlükler ve İnsan Hakları Hukuku, s.147). Yani AİHM’ye başvuru yapmak için illaki sözleşmeci taraf bir devletin vatandaşı olmak gerekli değildir.
Sözleşme ile Sözleşme’ye taraf olmayan üçüncü devlet vatandaşlarının ve hatta vatansız olan kişilerin temel hak ve özgürlükleri de güvence altına alınmıştır (Ünal, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, s. 85). Bu sayede taraf devlet ülkesinde bulunan yabancılar Sözleşme’nin garanti altına aldığı haklarını korumak için dava açabilmektedirler. Sözleşme bu özelliği ile evrenseldir (Akıllıoğlu, İnsan Hakları-I,
s. 203). Özellikle Almanya’da yaşayan vatandaşlarımız Sözleşme’nin sağladığı bu haktan geniş ölçüde yararlanmaktadırlar.

AİHS öncelikle sözleşmeci devletlerin ülkelerinde geçerlidir. Sözleşmeci devlet ülkesinde yargı yetkisi altında bulunan herkes Sözleşme’nin garanti altına aldığı hak ve özgürlüklerden faydalanır.

Bununla birlikte Sözleşme yürürlüğe girmeden önceki bazı ihlaller de Sözleşme kapsamında değerlendirilebilir, meğer ki olayın sonuçları Sözleşme yürürlüğe girdikten sonra devam ediyor olsun. Buna göre Sözleşme yürürlüğe girmeden önce gerçekleşen ve sonuçları Sözleşme yürürlüğe girdikten sonra devam eden sorunlar Sözleşme organlarınca incelenebilecektir.

AİHM, AİHS’nin yargı organıdır. Dolayısıyla Mahkemenin yargı yetkisi AİHS ile sınırlıdır. Buna göre Mahkemenin yargı yetkisi AİHS ve Sözleşme’ye bağlı olarak düzenlenen ek protokollerdir. AİHS uyarınca Mahkemeye intikal eden, Sözleşme ve Ek Protokollerin yorumu ve uygulamasına ilişkin olan konuların hepsini kapsar. (madde 32). AİHM’nin yargı yetkisi, ilgili taraf devletin ek bir kabulüne bağlı değildir, 11 no.lu Protokol sonrası AİHS’nin aldığı şekil sonrasında AİHM’nin yetkisi sözleşmeci devletler bakımından zorunludur (Döner, s.158).

Mahkeme, üye devletlerin hukuk düzenlerindeki yasal ve anayasal düzenlemelere ilişkin
soyut değerlendirme yapma yetkisine sahip değildir.

Daha farklı bir ifade ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin tek ve en önemli denetim organı hâline gelmiştir (Ergül, s. 13).

AİHS’nin 21. maddesinde belirtildiği üzere, AİHM’de yer alacak yargıçların en üstün ahlaki vasıflarla donanmış olması gereklidir. Bu yargıçlar AİHM’deki görevleri sırasında yüksek yargısal görevleri icra için gerekli niteliklere sahip veya alanında uzmanlığı herkesçe malum hukukçu olmalıdırlar.

Yargıçların seçimi Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi tarafından gerçekleştirilir. Meclise Avrupa Konseyine üye devletlerin hükûmetlerinin, kendi ulusal meclislerinden atadıkları temsilcilerden oluşur.

Yargılamanın son aşamasını karar aşaması oluşturur. Mahkemenin açılan bir davayı sonuçlandıran kararları 4 grupta toplanabilir. Bunlar:
• Başvurunun kabul edilebilirlik açısından reddi yani kabul edilemezlik kararı.
• Gerekli şartların oluşması nedeniyle davanın düşürülmesi. (Başvurunun kayıttan düşürülmesi)
• Dostça çözüme ulaşılması ile davanın sonlandırılması.
• Dostça çözüme ulaşmanın mümkün olmadığı durumlarda davanın esasına ilişkin olan son karar. Daha açık bir ifadeyle, iddia edildiği gibi Sözleşme’nin ihlal edilip edilmediğini belirleyen karar.

AİHS sözleşmeci devletlere kendi yargılama alanındaki kişilere Sözleşme’de yer alan hak ve özgürlükleri garanti etmiştir.  AİHS’nin uygulanması açısından vatandaşlık önemli değildir. Sözleşmeci taraf bir devletin vatandaşı olmak gerekli değildir. Sözleşme ile Sözleşme’ye taraf olmayan üçüncü devlet vatandaşlarının ve hatta vatansız olan kişilerin temel hak ve özgürlükleri de güvence altına alınmıştır.Bu sayede taraf devlet ülkesinde bulunan yabancılar Sözleşme’nin garanti altına aldığı haklarını korumak için dava açabilmektedirler. Sözleşme bu özelliği ile evrenseldir.

Özellikle Almanya’da yaşayan vatandaşlarımız Sözleşme’nin sağladığı "Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf devlet ülkesinde bulunan yabancılar Sözleşme’nin garanti altına aldığı haklarını korumak için dava açabilmektedirler" hakkından geniş ölçüde yararlanmaktadırlar.

Yabancıların Sözleşme ile güvence altına alınan bazı hakları mutlak değildir. Taraf devlet hükûmetleri Sözleşme’nin 16. maddesi (10, 11 ve 14. maddelerin hiçbir hükmü, Yüksek Sözleşmeci
Tarafların yabancıların siyasal etkinliklerini sınırlamalarına engel sayılmaz) uyarınca Sözleşme’nin
10. maddesinde düzenlenen ifade hürriyetine, 11. maddesinde düzenlenen toplanma, dernek
ve sendika kurma haklarına, yabancılar bakımından kısıtlamalar getirebilmektedir.

Mağdur olduğunu öne süren her gerçek kişi, hükûmet dışı kuruluş veya kişi grupları Mahkemeye başvurabilir. (AİHS mad 34). Yani tüzel kişiler ve diğer kişi toplulukları da AİHS
mad.1’deki “kişi” kavramına girmektedir.

Sözleşmeci devlet vatandaşları ülke dışında yerleşmiş veya ikamet etmiş olsalar bile bazı açılardan sözleşmeci devletin yetki alanı içinde sayılırlar.

Taraf devlet açısından Sözleşme’nin feshi ise 58.madde uyarınca ilgili devlet açısından ancak Sözleşme yürürlüğe girdikten 5 yıl sonra mümkün olabilir.

Mahkemenin ulusalüstü bir yargı yeri olmamasıdır. Mahkemeninüstlendiği görev, Sözleşme ve ek protokollerde belirtilen haklara yönelik, bir hak ihlalinin bulunması ve bu konuda iç hukuk yollarının tüketilmiş olması ya da etkili iç hukuk yollarının bulunmaması gibi durumlarda başvuruyla sınırlı olan bir başvuru incelemesidir.

Mahkeme, Avrupa Konseyinin çok önemli bir parçası olarak Strazburg’da kurulmuştur.