TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 17

Amerika kıtasında insan hakları anlamında ilk resmî belgeye 1776 yılında rastlanmaktadır (Kapani, Kamu Hürriyetleri, s. 43). Bu belge Virginia
Haklar Bildirisi olarak bilinir (Bildirinin tam metni için bkz Gemalmaz, s. 67-68).

1787 ABD Anayasası anayasal düzeyde uluslararası hukuka gönderme yapan ilk belge olması nedeniyle de önemlidir.

Örgütün merkezi Washington’dadır. Örgüt, Kanada dâhil Amerika kıtasındaki ve Karayiplerdeki ülkeler olmak üzere 35 ülkeden oluşmaktadır

Mayıs 1948’de ADÖ’nün 9. Konferansı’nda Amerikan İnsan Hak ve Ödevleri Bildirisi kabul edildi.

Amerikalılararası İnsan Hakları Sözleşmesi (Ame.İHS) 1969’da imzalanmış ve 1978’de yürürlüğe girmiştir.

İlerleyen yıllarda Ame.İHS’nin ekonomik, sosyal ve kültürel haklar alanında yeterli düzenlemeyapmadığı anlaşıldığından 1988 yılında bu konuda bir ek protokol hazırlanmıştır. Bu protokolün adı San Salvador Protokolü’dür.

Ame.İHS ile kurulmuş ve 1979’da resmen görevine başlamıştır. Merkezi Kosta Rika’da San Jose’de bulunmaktadır. ADÖ üyesi devlet vatandaşı adaylar
arasından Genel Kurulda 6 yıl için seçilen 7 yargıçtan oluşur.

Siyasal bağımsızlıkların kazanılmasının yoğunlaştığı 1960’lı yıllardan sonra Afrikalı devletler bölgesel birlik oluşturma çabalarına hız verdiler ve 1963’te Afrika Birliği Örgütünü kurdular.

Afrika Şartı’nda tanınan hakların korunması amacıyla Şart’ın 30 ile 44. maddelerine dayanarak 1986 yılında Afrika İnsan ve Halklarının Hakları Komisyonu oluşturulmuştur. Komisyon, Devlet ve Hükûmet Başkanları Kurulunca seçilen 11 uzmandan oluşur, 6 yıl için seçilirler ve kendi adlarına görev yaparlar.

Bireysel Başvuru: Taraf devletler dışında kişi ve kuruluşlardan (bireyler, hükûmet dışı kuruluşlar, topluluklar ve taraf olmayan devletler) gelen başvurulardır.

Konseyin Kuruluş amacı Konsey Statüsü’nün 1. maddesinin (a) fıkrasında şu şekilde belirtilmiştir: “Avrupa Konseyi’nin amacı, üyeleri arasında, müşterek geçmişten gelen ülkü ve prensipleri korumak, ve yaymak ve siyasi, iktisadi ilerlemeyi sağlamak maksadıyla daha sıkı bir birlik meydana getirmektir.” şeklinde belirtilmiştir. Maddenin (b) fıkrasında ise bu amaca Konsey organları aracılığıyla “... insan hakları ile ana hürriyetlerin korunması ve geliştirilmesi ile ...”ulaşılacağı belirtilmektedir. Kuruluş amaçlarından da anlaşılacağı üzere Avrupa Konseyi, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı ilkelerine dayanan bir Avrupa toplumsal düzeninin simgesidir. Avrupalı devletler sahip oldukları tarihsel, sosyal ve kültürel mirası muhafaza etmek, bu miras üzerinde insan hak ve özgürlüklerine saygıyı ekleyerek Avrupa’da barışı daimileştirmenin ve iş birliğinin aracı olarak Avrupa Konseyini kurmuşlardır. Doğru cevap E’ dir.

Yaşama hakkı, “insanoğlunun en üstün hakkı”, demokratik toplumun temel değeridir ve iç hukukta anayasalarla uluslararası hukukta da uluslararası sözleşmelerde korunur. Bu hak için insanoğlunun en üstün hakkı derken bu hakkın diğer haklardan daha önemli olduğu sonucu çıkarılmamalıdır. İnsan haklarının bazılarını öne çıkarıp bazılarını geri planda bırakmak yanlıştır. Hakları bir bütün olarak algılayıp uygulamak insan haklarının özündeki ruha daha uygun bir davranış olacaktır. Fakat bu haklar adı üzerinde, insanların haklarıdır. İnsanların Sözleşme’de yer alan çeşitli hak ve özgürlüklerden yararlanabilmelerinin ilk şartı yaşamlarını (fiziki varlıklarını) devam ettirebilmeleridir. Bu bakımdan yaşama hakkı olmaksızın, diğer tüm hak ve özgürlüklerin anlamı yoktur. Doğru cevap A’ dır.

Sözleşme maddesinin birinci fıkrasında “Herkesin yaşam hakkı yasanın koruması altındadır. Yasanın ölüm cezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemece hükmedilen bu cezanın yerine getirilmesi dışında hiç kimse kasten öldürülemez.” denilerek kişinin yaşama hakkı kanunun himayesine alınmıştır. Bunun anlamı ise bireylerin kasten öldürülmesine karşı devletin bu eylemi suç sayarak ceza kanunları ile gerekli takibatı yapmasıdır. Yani bu birinci fıkra ile kişinin yaşama hakkı devlet güvencesine alınmakla birlikte, bu güvence mutlak değildir. Yani kişinin yaşam hakkının korunmasında devletin öncelikli olarak ne­gatif yükümlülüğü vardır. Diğer bir deyişle devlet kişinin yaşam hakkına saygı gösterme ve objektif ölçüler içerisinde kişinin yaşama hakkını korumakla yükümlüdür. Dolayısıyla bu maddeden hareketle örneğin intihar eden birisinin yakınları devletin yaşam hakkını korumada sorumluluğunu yerine getirmediğini iddia edemez. Bu şekilde Sözleşme’de belirtildiği gibi bu bir hukuki korumadır. Kabul edilmelidir ki devletin her vatandaşını mutlak bir anlayışla her türlü tehlikeden korumaya çalışması mümkün değildir. Doğru cevap B’ dir.

B, C, D, E şıkları ifade özgürlüğünün kapsamındadır. İfade hürriyeti bir düşünce, inanç, kanaat, tutum veya duygunun barışçı yoldan açığa vurulması veya dış dünyada ifade edilmesinin serbest olması olarak nitelendirilebilir. Diğer bir deyişle, düşünce ve ifade özgürlüğü, dar anlamda kişinin düşünce ve kanaat özgürlüğüne sahip olmasının yanında düşünce ve kanaatlerini serbestçe açıklayabilmesi demektir. Geniş anlamda ise başka düşüncelere ulaşabilme (haber alma, bilim ve sanat), din ve vicdan özgürlüklerini de içermektedir. Bunlar olmaksızın, bunları ifadesi de mümkün olamayacaktır. Din, düşünce ve vicdan özgürlüğü ise sadece inananların kişilik ve hayat anlayışını değil, inançsızlar, din düşmanları ve şüphecilerin dünya görüşünü de korur. Din özgürlüğü yalnızca bireyin dini inancını diğerleriyle topluluk halinde veya aynı inancı paylaşanlar arasında açığa vurma özgürlüğünü değil, tek başına özel olarak, örneğin aydınlatma yoluyla komşusunu inandırma hakkını da kapsar.” Doğru cevap A’ dır.

Devletin bireylerin yaşama haklarını korumak konusunda ihmalkar davrandığı hususundaki başvurularda, mahkeme devletin kişi hayatını koruma görevini ihlal ettiği iddiasının kabul edilebilmesi için, belirli bir kişinin gerçekten ve doğrudan tehdit altında olduğunun delilleri ile ortaya konulması gerektiğine hükmetmiştir. Ayrıca idari makamların da bu tür bir riski bilmeleri veya bilebilecek bir durumda olmalarına rağmen, tehlikeyi önlemek için gereken önlemleri almadığı da kanıtlanmalıdır. Doğru cevap E’ dir.

AİHM’nin işkence ve insanlık dışı ya da onur kırıcı muamele kavramlarının tanımını yaptığı asıl önemli olay ise İngiltere’nin Kuzey İrlanda’daki uygulamalarına ilişkin olarak İrlanda Cumhuriyeti’nin 1971’de yaptığı şikâyettir. Bu olayda önce AİHM sonra Mahkeme hükümde kademeli üç basamak şeklinde yer alan “işkence”, “insanlık dışı” ve “onur kırıcı” muamelenin ne anlama geldiğini saptamıştır. İrlanda Cumhuriyeti’nin İngiltere aleyhine yaptığı bu başvuru üzerine AİHM yaptığı incelemede İngiltere’nin “beş teknik” (Bu teknikler; 1) Duvar duruşu (gözaltındaki kişilerin birkaç saatlik bir süre ile ayakta kalmaya zorlanması), 2) Kukuleta giydirme (gözaltındaki kişilerin kafasını bir torba ile örtme ve torbayı orada tutma), 3) Gürültüye maruz bırakma, 4) Uykusuz bırakma 5) Yiyecek ve içecekten yoksun bırakma.) uygulaması altında yaptığı soruşturmayı işkence olarak nitelemiştir. Daha sonra olayı inceleyen AİHK, tekniğin birey üzerindeki etkisine bakarak olayın işkence değil fakat insanlık dışı muamele olduğunu saptamıştı. Doğru cevap A’ dır.

AİHS 1950’de imzalandığı şekliyle kalmamıştır. Zaman içerisinde sözleşmeye ek protokoller ile hem Sözleşme’nin içerdiği haklar artırılmış hem de sözleşmenin denetim mekanizması geliştirilmiştir. Bu başlık altında yer verdiğimizi protokoller AİHS’ye insan hak ve özgürlükleri bakımından eklemeler yapan protokollerdir. Bu protokoller haricinde AİHM’nin görev, yetki ve çalışma usullerini yeniden düzenleten protokoller de vardır. Ancak bu protokollerin içerdiği pek çok hüküm günümüzde aynı konulara ilişki yeni protokoller yürürlüğe girdiğinden hükümsüz kalmıştır. Bu nedenle AİHM’nin işleyişine yenilikler/eklemeler getiren protokoller haricinde AİHS’ye hak ve özgürlükler bağlamında katkı yapan protokoller de vardır. Doğru cevap B’ dir.

I Numaralı Protokol: Protokol 20.03.1952 tarihinde imzalanmış ve 18.05.1954 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye tarafından 1 no.lu Protokol 6366 sayılı ve 10.03.1954 tarihli “İnsan Haklarını ve Ana Hür­riyetleri Koruma Sözleşmesi ve Buna Ek Protokolün Tasdiki Hakkında Kanun ile onaylanmıştır. Protokol’de yer alan haklar şunlardır: Mülkiyet Hakkı, Eğitim ve Öğretim Hakkı, Seçim Hakkı. Doğru cevap A’ dır.

Borçtan Dolayı Hapis Cezası Verme Yasağı: Borcun ödenmemesi durumu borçlunun malvarlığı bulunmadığından dolayı çaresizlikten ya da kötü niyetten olabilir. Bu Protokol ile birinci hâlde yani kişinin acze düşmesi nedeniyle borcunu ödeyememesi durumunda kişinin bu yüzden hapis cezasına çarptırılması yasaklanmıştır. Ancak borçlunun hile ile veya kasten borcunu ödemekten kaçınması hâlinde Protokol’ün bu hükmünden yararlanması mümkün değildir. Yani yapılan sözleşmeye aykırı harekette suçun yasal unsurlarının bulunması ile birlikte kişiye verilecek hapis cezası sözleşmeye aykırı sayılmaz. Örneğin borçlarından kurtulmak için ülkeden kaçma hazırlıkları yapan bir kişinin özgürlüğünden yoksun bırakılması Sözleşme’ ye aykırı değildir. Açıkça görülmektedir ki borcunu acze düştüğü için ödeyemeyen kişiye verilecek ceza ile borcunu kasten ve borç ilişkisi­ne aykırı olarak ödemeyen kişi arasında fark vardır. Sözleşme’nin bu hükmü iyi niyetli borçluların özgürlük haklarını korurken diğer ikinci hâldeki kötü niyetli borçluları korumamaktadır. Doğru cevap E’ dir.

Eğitim ve Öğretim Hakkı: Ek Protokol’ün öngördüğü üzere kimse eğitim hakkından yoksun bırakılamaz. Bununla birlikte eğitim ve öğretimin nitelik ve kapsamı ve devletin bu alandaki görevleri ve rolü tamamen akit devletlerin takdirine bırakılmıştır. Bu durumda devlet hiçbir şekilde kimseye karşı belirli bir eğitim türü sağlamak gibi bir yükümlülük altında değildir. Bu hak muhakkak yükseköğrenimi değil öncelikle temel öğrenimi hedef almaktadır. Resmî Okullarda Eğitim Hakkı: Mahkeme Belçika ile ilgili Linguistic davasında hakkın kapsamını çizmiştir. Buna göre madde ile sadece, üye devletlerde, belirli zamanda mevcut olan resmî eğitim kurumlarına girme hakkının güvence altına alındığı belirtilmiştir. Bu durumda maddenin bireye istediği eğitimi yapma konusunda mutlak bir hak sağlamadığı, sadece mevcut eğitim kurumlarına girmede fırsat eşitliği tanıdığı ortaya çıkmaktadır. Ana Babanın Çocukları Üzerindeki Eğitim Hakkı: Maddede akit devletler, çocukların eğitiminde ana babalarının dinî ve dünyevi görüşlerine ve bu doğrultudaki isteklerine saygı göstermekle yükümlü tutulmuşlardır. Mahkemeye göre çocukların eğitim ve öğretimi birinci derecede ana-babanın sorumluluğunda olduğundan devletler onların dinî ve felsefi inançlarına saygı göstermelidir. Ancak bu hiçbir şekilde devlete, çeşitli din, tarikat ve mezhepleri öğretecek okullar açmak veya bunları desteklemek gibi bir sorumluluk yüklemez. Doğru cevap D’ dir.