TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 15

Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, İrlanda, İtalya, İsveç, savunma hariç insan haklarını ve demokrasiyi koruyup geliştirmek ve sağlık, sosyal refah, eğitim, kültür, çevre, yerel yönetimler ve adalet gibi konulardan oluşan çok geniş bir alanda faaliyet göstermek amacıyla 5 Mayıs 1949 tarihinde Londra’da toplanarak Avrupa Konseyi Statüsü’nü imzalamışlardır. Bu 10 devlet Avrupa Konseyi'nin kurucu devletleridir.

Kişinin maddi varlığına yönelik olduğu kadar manevi varlığına da yönelik olan Sözleşme’nin 4. maddesinde, kölelik, kulluk ve angarya yasaklanmıştır. Diğer yandan Sözleşme’nin 4. maddesinin 3. fıkrasında zorla çalıştırma ve angarya yasağının istisnaları belirtilmiştir. Buna göre, hükümlülerin zorla çalıştırılması, zorunlu askerlik ya da inançları dolayısıyla askerlikten muaf olmaları uygun görülen kişilere verilen başka bir devlet görevi, toplum hayatını topyekün biçimde tehdit eden afet ve olağanüstü hallerde tehlike ile orantılı olarak çalıştırma, başta polis, güvenlik güçleri ve yargı erki mensupları ve doktorlar olmak üzere çeşitli meslek grupları açısından yurdun belirli bölgelerinde belirli süre yapılan zorunlu görevler zorla çalıştırma yasağı kapsamına girmemektedir.

İnsanlık tarihinde kişinin keyfi olarak tutuklanıp özgürlüğünün ortadan kaldırılamayacağına ilişkin ilk kayıt, İngiltere’de 1215 yılında kabul edilen "Magna Carta Libertium"da bulunmaktadır. Diğer yandan konuyu sağlam temellere oturtan belge 1679 tarihli "Habeas Corpus Act"tir. Modern insan hakları korunması anlayışında da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kişi özgürlüğünü ve bu özgürlüğün güvenlik altına alınmış olmasını demokratik toplumun en vazgeçilmez haklarından birisi olarak nitelendirmektedir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin 5. maddesinde yer alan ve kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkının istisnası diyebileceğimiz 6 madde şunlardır:

Sözleşme’nin 5. maddesinin 3. fıkrası bir suç işlediği şüphesiyle yakalanan kimsenin mümkün olan en kısa zamanda bir hakim önüne çıkarılmasını emretmektedir. Böylelikle bu madde hükmü ile polisteki gözaltı süresi sınırlanmaktadır. Bu madde ile kişinin özgürlüğünün kısıtlanmasının idari bir tasarrufa değil de adli bir karara bağlanması sağlanmaktadır. Bu doğrultuda yakalanan kişiye adli makam önünde savunmasını yapmak imkanı vermek için, yakalanan kişinin kendisi bizzat hâkim huzuruna çıkarılmalıdır. Adli makam da olayı bizzat inceleyerek karar vermelidir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi "mümkün olan en kısa zamanda" kavramını davanın kendi durumuna göre değerlendirmekle birlikte 4 günlük süreyi azami gözaltı süresi olarak kabul etmektedir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne göre suç ithamı bir makamın kişiye, işlediği bir suç dolayısıyla resmi bildiride bulunmasıdır.

Ceza yargısının adil yargılanma ilkeleri; masumluk karinesi, suç ithamı hakkında bilgi edinme hakkı, savunma için yeterli zaman ve kolaylıklara sahip olma hakkı, kendisini bizzat veya seçeceği bir avukat aracılığıyla savunma hakkı, tanıkların dinlenmesi ve sorguya çekilmesi ve ücretsiz tercüman hakkıdır. Adil yargılanma hakkına ilişkin güvenceler ise; bir yargı yerine başvuru hakkı, davanın hakkaniyete uygun yapılmasını isteme hakkı, yargılamanın aleniliği, makul sürede yargılanma hakkı ve mahkemenin bağımsızlığı ve tarafsızlığıdır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin anlamına anlam katması bakımından bu sözleşmeyi diğer insan hakları belgelerinden ayıran maddesi şikayet hakkını düzenleyen maddesidir. Sözleşme’nin 13. maddesi; sözleşmede öngörülen temel hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkesin, kendisine yapılan haksız eylem ve işlemlere karşı şikâyette bulunabilme hakkını güvence altına almıştır.

20.03.1952 tarihinde imzalanmış ve 18.05.1954 tarihinde yürürlüğe girmiş olan I Numaralı Ek Protokol ile düzenlenen haklar; mülkiyet hakkı, eğitim ve öğretim hakkı (resmi okullarda eğitim hakkı ve ana babanın çocukları üzerindeki eğitim hakkı) ve seçim hakkıdır.

2003 yılında yürürlüğe girmiş olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS)'ne Ek XIII Numaralı Protokol, en temel insan haklarının içerisinde gösterilen yaşam hakkının AİHS’de yer alan son istisnasını da ortadan kaldırmaktadır. AİHS madde 2’de yer alan yaşam hakkının maddenin 1950’deki haliyle usulüne uygun verilen idam cezası ile sınırlandırılması mümkündür. Bu sınırlandırma önce VI Numaralı Protokol ile daraltılmış sonrasında ise bu XIII Numaralı Protokol ile ortadan kaldırılmıştır. Çünkü bu Protokol ile her ne şartta ve koşulda olursa olsun yani savaş ve yakın savaş tehdidinde işlenen suçlar da dahil olmak üzere her koşulda ölüm cezasını yasaklamaktadır. XIII Numaralı Protokol’ün 1. maddesine göre "Ölüm cezası kaldırılmıştır. Hiç kimse bu cezaya çarptırılamaz ve idam edilemez." Protokolde getirilen idam yasağı mutlaktır. Sözleşme’nin 15. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleri askıya alınamaz (mad. 2) ve Sözleşme’nin 57. maddesine dayanılarak bu Protokol’ün hükümleriyle ilgili hiçbir çekince konulamaz (mad. 3).

Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda, İngiltere, Danimarka, Norveç, İrlanda,
İtalya, İsveç 5 Mayıs 1949 tarihinde Londra’da toplanarak Avrupa Konseyi Statüsü’nü imzalamışlardır.

Lüksemburg kurucu ülkeler arasındadır.

Avrupa Konseyi, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı ilkelerine dayanan bir Avrupa toplumsal düzeninin simgesidir.

Bazı istisnai durumlarda kişinin yaşam hakkına son verilmesinin Sözleşme’ye aykırılık oluşturmayacağı belirtilmiştir. Buna göre;

* Kişilerin cebir ve şiddet olaylarına karşı
korunması,
* Usulüne uygun olarak bir kimsenin yakalanması ve tutuklunun kaçmasının önlenmesi,
* Bir ayaklanmanın yasal çerçevede bastırılması, amacıyla kişinin yaşamına son verilebilir.

İnsanlık tarihinde kişinin keyfi olarak tutuklanıp özgürlüğünün ortadan kaldırılamayacağına ilişkin ilk kayıt, İngiltere’de 1215 yılında kabul
edilen “Magna Carta Libertium”da bulunmaktadır.

Ülkemizdeki düzenlemeler insan haklarının korunması konusunda teorik anlamda Avrupa standartları ile uyum içerisindedir.

Mahkeme somut olaylarda aldığı kararlar ile kamusal yönü ağır basan ve medeni
hak ve yükümlülükleri kavramının dışında kalan davaları belirtmiştir. Bunlar:
• Siyasi haklar
• Yabancıların ülkeye kabulü, sınır dışı etme
• Vergilendirme
• Kişi özgürlüğünün kısıtlanması
• Kamu fonlarından yapılan ödemeler
• Devlet memurluğu statüsüneilişkin davalardır

AİHM, genel olarak, yargılamada makul süreyi araştırırken üç ölçüt kullanmaktadır:
i. dava konusunun niteliği,
ii. yargılama sırasında şikâyetçinin tutumu,
iii. ulusal yargılama makamlarının tutumu

Din ve vicdan hürriyeti ile bu hürriyete bağlı olarak elde edilen hakları kısıtlamanın haklı olduğu hâller başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması, kamu düzeninin korunması, kamu güvenliği, kamu sağlıdır.

VII Numaralı Protokol'ün 5. maddesi evlilikte karı koca eşitliğini düzenlemektedir.