TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 7

I. Dünya Savaşı’ndan bu yana insan haklarına saygı giderek artan oranda modern anayasaların meşruiyetinin temelini, siyasal iktidarların da egemenlik yetkilerinin sınırlarını oluşturmaktadır. İnsan haklarına bu saygının uluslararası anlamda kurumsallaştırılıp geliştirilmesinin başlangıcı Birleşmiş Milletler Şartı’dır. Ekim 1945’te yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Şartı günümüzde bu derece önemli olan insan hakları açısından tam bir dönüm noktası olmuştur. Birleşmiş Milletler Şartı ile insan hakları insanlık tarihinde ilk kez açıkça uluslararası hukukun bir konusu olmuştur. Doğru cevap A’dır.

Birleşmiş Milletler Şartı insan haklarına dair içerdiği hükümlerin yanında mad. 62 ve mad. 66’da “Ekonomik ve Sosyal Konsey” (Ekosok) adı ile bir organın oluşturulmasını öngörmüştür. Konsey insan haklarının geliştirilmesine yönelik kararlar almak, faaliyet alanında kendisine yardımcı olması için komisyonlar kurmakla yetkilendirilmiştir. EKOSOK’un görevi; Birleşmiş Milletler Şartı ile insan haklarına ve temel özgürlüklere ırk, cinsiyet, dil ya da din bakımından farklılık gözetmeksizin evrensel ölçekte saygı gösterilmesini ve bunlara uyulmasını geliştirmektir. Doğru cevap C’dir.

İHEB insan haklarının uluslararası alanda korunması yolunda bir diğer büyük adımdır. Modern insan haklarının kurucu belgesi ve temel kaynağıdır. Çünkü İHEB ile ilk kez, temel insan hak ve hürriyetlerinin, milletlerarası düzeyde, üzerinde tartışılan bir tanımı olmuştur. Doğru cevap E’dir.

İHEB’in hazırlayıcılarından Rene Cassin, Bildiriyi bir tapınağın sütunlu girişine benzeterek insan haklarının temel prensiplerinin altını çizmiştir. Cassin, Bildiride “İnsan onuru, özgürlük, eşitlik ve kardeşlik” olmak üzere dört sütun tanımlamaktadır. Bildirinin yirmi yedi maddesi bu dört sütuna dayanmaktadır. Her sütun temel tarihsel bir kilometre taşını temsil etmektedir. Doğru cevap B’dir.

Çekirdek sözleşmelerden altıncısı Çocuk Hakları Sözleşmesi’dir. Türkiye bu Sözleşme ’ye bazı çekinceler ile taraf olmuştur. Çocuk Hakları Sözleşmesi, Türkiye tarafından 14.9.1990 tarihinde imzalanmış, 9.12.1994 tarih ve 4058 sayılı Kanun’la onaylanması uygun bulunmuş ve Bakanlar Kurulu tarafından 23.12.1994 tarih 94/6423 sayılı kararla (Resmî Gazete, 27.1.1995, S. 22184) onaylanmıştır. Bundan sonra iki yıl içinde yani 1997’de sunması gereken raporu 2 yıl geciktirerek 1999 tarihinde Komiteye sunmuştur. Doğru cevap D’dir.

İnsan haklarının korunmasında evrensel sistem olarak tanımlanan Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde “çekirdek enstrümanlar” olarak nitelenen sözleşmeler ve bu sözleşmelere ek seçimlik protokoller haricinde insan haklarının korunmasına doğrudan ya da dolaylı olarak hizmet eden başkaca sözleşmeler de vardır. Bu sözleşmelerle Birleşmiş Milletler insan haklarının korunmasında yıllar içerisinde en geniş kapsama ulaşmaya çalışmıştır. Bu sözleşmelerden bazıları ile şunlardır:

Apartheid Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair Uluslararası Sözleşme

Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme

Diğer şıktaki sözleşmeler ise Birleşmiş Milletler sistemi içerisinde “çekirdek enstrümanlar” olarak nitelenen sözleşmeler ve bu sözleşmelere ek seçimlik protokollere örnektir. Doğru cevap C’dir.

Apartheid Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair Uluslararası Sözleşme :

Apartheid Afrikada’ki manası ile “ayrılıklık” Güney Afrika devletinde uzun yıllar bir devlet politikası olarak uygulanmıştır. Bu Sözleşme’nin kökleri 1948’den 1990’a kadar Güney Afrika Hükümetlerince uygulanmış bu ırk ayrımcılığı politikasında bulunmaktadır. Güney Afrika’nin bir devlet politikası olarak uyguladığı  bu ırk ayrımcılığı Birleşmiş Milletler Genel kurulu tarafından 1952’den, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından da 1956’dan itibaren düzenli olarak her yıl kınanmıştır. Bu eğilim doğrultusunda Apartheid Sözleşmesi 30 Kasım 1973’te Birleşmiş Milletler Genel Kurul’u tarafından kabul edilmiştir. Doğru cevap E’dir.

Birleşmiş Milletler sisteminde insan haklarının korunmasına dair sözleşme dışı usuller şunlardır: 1235 usulü, 1503 usulü, Şikâyet Prosedürü ve özel usulller. Doğru cevap D’dir.

173 Türkiye, kısaca “1503 usulü” diye anılan bu mekanizmaya ilk kez 12 Eylül 1980’den sonra yapılan şikâyetlerin kabul edilmesi üzerine girmiştir. 1983-1986 yılları arasında Türkiye incelemeye alınmıştır. Doğru cevap B’dir.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, insan haklarının korunmasının denetiminde daha fazla etkinlik sağlayabilmek maksadıyla 15 Mart 2006’da almış olduğu kararla o tarihe kadar faaliyet gösteren İnsan Hakları Komisyonunun yerine İnsan Hakları Konseyini kurmuştur. İnsan Hakları Konseyi başta eldeki mevcut sistemler olan 1235 ve 1503 usullerinin devamına karar vermekle birlikte, denetimde daha etkin ve sade bir yapıyı ilerleyen süreçte hayata geçirmek istemiştir. İnsan Hakları Konseyi 18 Haziran 2007’de almış olduğu “Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyinin Kurumsal Yapısı” başlıklı 5/1 sayılı kararı ile “şikâyet prosedürü” olarak isimlendirdiği bir prosedür hayata geçirmiştir. Şikâyet prosedürü daha önce var olan 1503 usulü olarak bilinen prosedürün üstlendiği görevleri yerine getirmeye başlamıştır. Doğru cevap A’dır.

II. Dünya Savaşı’ndan bu yana insan haklarına saygı giderek artan oranda modern anayasaların meşruiyetinin temelini, siyasal iktidarların da egemenlik yetkilerinin sınırlarını oluşturmaktadır. nsan haklarına bu saygının uluslararası anlamda kurumsallaştırılıp geliştirilmesinin başlangıcı Birleşmiş Milletler Şartı’dır. Ekim 1945’te yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler Şartı günümüzde bu derece önemli olan insan hakları açısından tam bir dönüm noktası olmuştur. Birleşmiş Milletler Şartı ile insan hakları insanlık tarihinde ilk kez açıkça uluslararası hukukun bir konusu olmuştur. Doğru cevap B'dir.

İnsan hakları her ne koşulda ve durumda olursa olsun insanlar arasında eşit olarak uygulanmak zorundadır. Doğru cevap E'dir.

Sovyetler Birliği ve diğer beş sosyalist ülke, soyut birtakım hürriyetlere yer vermesi ve kişinin devlet karşısındaki ödevlerinin yeterince belirtilmemesi bakımından bildiriyi gerçekçi bulmadıkları için, Güney Afrika sosyal ve ekonomik hakların burada yer almaması gerektiği görüşünde olduğu için, Suudi Arabistan ise Bildiride benimsenen bazı ilkelerle İslamiyet ve şeriat kuralları arasında bağdaşmazlık gördüğü için çekimser oy kullanmıştır. Doğru cevap B'dir.

Cassin Bildiride “İnsan onuru, özgürlük, eşitlik ve kardeşlik” olmak üzere dört sütun tanımlamaktadır. Bildirinin yirmi yedi maddesi bu dört sütuna dayanmaktadır. Her sütun temel tarihsel bir kilometre taşını temsil etmektedir. Doğru cevap A'dır.

İHEB’de yer verilmiş klasik hakların düzenlendiği Sözleşme’de, İHEB’de düzenlenmemiş olup da Sözleşme’de yer alan haklar da göze çarpmaktadır. Bunların başında “self determinasyon” hakkı gelmektedir.

Çocuk Hakları Sözleşmesi ile çocuklara tanınan başlıca haklar şöyle sıralanabilir: Ayrımcılık yasağı (mad.2), yaşama hakkı (mad. 6), işkence yasağı (mad. 37), isim ve vatandaşlık hakkı (mad. 7), çocuğun kimliğini koruma hakkı (mad. 8), görüş ve düşünce açıklama ve bilgi alma hakkı (mad. 12, 13, 17), düşünce, vicdan ve din özgürlüğü (mad. 14), dernek, barışçı toplanma özgürlükleri (mad. 15), özel yaşam, aile, konut ve haberleşme hakkı (mad. 16), sosyal güvenlik hakkı (mad. 26), yeterli yaşam düzeyine erişme hakkı (mad. 27), eğitim hakkı (mad. 28, 29), çocukları ana-babadan ayırma yasağı (mad. 9, 10, 11), özel durumdaki çocukların (Bu gruba, sığınmacı çocuklar, özürlü çocuklar, azınlık çocukları, silahlı çatışmalardaki çocuklar ve asker çocuklar girmektedir. Bu gruba dâhil çocukların hakları konusunda geniş bilgi için bkz. Sayıta, s. 382-385, 389-390) hakları (mad. 22, 23, 30, 38), sömürüye karşı koruma (mad. 19, 32, 33, 35, 36, 39, 40), oyun ve dinlenme hakkı (mad. 31). Doğru cevap C'dir.

Apartheid Afrikada’ki manası ile “ayrılıklık” Güney Afrika devletinde uzun yıllar bir devlet politikası olarak uygulanmıştır. Doğru cevap B'dir.

1235 usulü insan haklarının uluslararası alanda korunması için Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan Ekonomik ve Sosyal Komitenin 1967 tarihli 1235 sayılı kararına dayanır. Bu nedenle insan haklarının korunmasının denetlenmesinden geliştirilen bu yöntem 1235 usulü olarak nitelenir. Doğru cevap E'dir.

Başvuru ihlal edilen insan haklarının mağduru olduğunu iddia eden birey veya birey grupları tarafından yapılabileceği gibi, insan hakları ilkelerine uygun şekilde iyi niyetle hareket eden bireyler ve birey grupları (sivil toplum örgütleri dâhil) tarafından da yapılabilir. Mağdur sıfatı taşımayan birey veya birey gruplarının şikâyetlerinin incelenebilmesi için, bu şikâyetlerin Birleşmiş Milletler Şartı hükümlerine aykırı siyasi saiklerle yapılmamış olması ve ihlallerle ilişkin doğrudan ve güvenilir bilgi içermesi gerekmektedir. Burada şikâyet usulünü kullanan kişinin ihlale bizzat tanık olmasından ziyade, ihlale ilişkin sahip olduğu bilginin delillerle desteklenebilir olması, bir duyumdan ibaret olmaması beklenmektedir. Doğru cevap D'dir.

Sürecin işleyişi anlamında 1503 usulü ile keskin farklılıkları yoktur. Şikâyet Prosedürünün 1503 usulünden farkları Birleşmiş Milletler tarafından şu şekilde belirtilmiştir: • Tarafsızlık ve Şeffaflık: Dilekçeler Çalışma Grubu Başkanı, Çalışma Grubu üyelerine ilk taramada reddedilen dilekçelerin listesini ve red nedenlerini sunmaktadır. • Zaman Odaklı Süreç: Çalışma gruplarının her biri yılda bir kez iki haftalık oturumlar yerine, yılda 2 kez 1 haftalık oturumlar için bir araya gelir. Böylece Konsey, Durumlar Çalışma Grubu tarafından gerekli sıklıkta gönderilen dosyaları değerlendirmeye alabilmektedir. • Mağdur Odaklılık: Mağdurlar, ana aşamalarda, süreçle ilgili olarak devletler gibi bilgilendirilirler. Her iki çalışma grubu, ilgili devletlerden talep ettikleri gibi mağdurlardan da bilgi talebinde bulunabilmektedir. • İş Birliği ve Diyalog: İlgili devlete teknik iş birliği, kapasite inşa desteği ve tavsiye hizmetleri sağlaması için İnsan Hakları Yüksek Komiserliğine Konsey tarafından tavsiyede bulunulabilir. Doğru cevap A'dır.