TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ II - Deneme Sınavı - 14

Yapısal olarak incelendiğinde MSHS, toplam 6 Bölüm ve 53 maddeden oluşan ve öncelikle İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nde düzenleme bulan hükümlere genişleterek somut bir kapsam ve bağlayıcılık kazandıran bir hukuk metnidir.

1966 yılında iki insan hakları sözleşmesi Birleşmiş Milletler çatısı altında hazırlanmış ve kabul edilmiştir. Bu sözleşmelere “ikiz sözleşmeler” denilmektedir. Bu sözleşmelerin hazırlanmasına başlanması aslında 1948 yılına kadar dayanır. Evrensel Beyanname’de bahsi geçen hakların bağlayıcılığı olan bir formatta düzenlenmesi için sözleşmelerin hazırlanması amaçlanmış, bu ancak 1966 yılında başarılabilmiştir

Beyanname; 1. Maddesi ile tüm insanların “özgür, onurlu ve haklar bakımından eşit” doğmuş olduğunu; 2. Maddesi ile de hiçbir ayrıma tabi olmadan, herkesin bu Beyanname’de düzenlenen haklardan yararlanması gerektiğini ifade etmektedir (Taşkent, s.99). Beyannamenin 3. Maddesine göre “Yaşamak, özgürlük ve kişi güvenliği herkesin” hakkıyken; 4. Maddeye göre ise “kölelik” ve “köle ticareti” her şekliyle yasaklanmıştır (Taşkent, s.99).Beyanname’de işkence yasağı da kendisine yer bulmuştur. Buna göre “hiç kimseye işkence yapılamaz; zalimane, insanlık dışı veya onur kırıcı davranışlarda bulunulamaz ve bu mahiyette cezalar verilemez” (Taşkent, s. 99). İşkence yasağı günümüz için mutlak olarak uyulması gereken, uluslararası hukukun emredici hükümlerinden (jus cogens) biri olarak kabul edilmektedir. Görüldüğü üzere günümüz uluslararası hukukunun bu emredici kuralı evrensel olarak ilk defa beyanname ile düzenlenmiştir.

Sözleşme’nin yürütülmesi için Çocuk Hakları Komite’si kurulmuştur. Komite, Sözleşme tarafından öngörüşmüş yükümlülüklerin yerine getirilmesi hususunda taraf devletlerin kat ettiği ilerlemeleri incelemekle görevlendirilmiştir. Bu konuda, bütün taraf devletlerin Komite’ye düzenli aralıklarla rapor sunması şarttır. İlk olarak Sözleşme’ye taraf olunan tarihten itibaren iki yıl içinde rapor hazırlanması gerekmektedir. Daha sonra ise her beş yılda bir rapor hazırlanmalıdır. Komite, “genel yorumlar” başlığıyla insan hakları yorumlarını da yayınlamaktadır. Böylelikle hukukun yorumlanması ve uygulanması meselesinde yön tayin edici bir rol de oynayabilmektedir.

BM Şartı’ndaki bu verilen örnekler ve diğer hükümlerin genel ve de belli bir temkinle hazırlanmış, yani soyut ve de yetersiz kalma tehlikesiyle karşı karşıya olan düzenlemeler olduğuna öğretide işaret edilmiştir. Maalesef insan hakları konusu, o zamanlar için konuşursak, uluslararası siyasal gündemin en tepesindeki konulardan biri olmayı başaramamıştır. Bu nedenle, insan hakları konusu atfedilen öneme rağmen, ancak tatmin edici olmayan bir seviyede Şart’a girebilmiştir. BM’nin insan hakları konusundaki ilerlemeleri daha sonraki uygulama ile mümkün olmuştur. Bu uygulamayı sağlayan ise elbette mevcut bu soyut düzenlemelerin yaratıcı biçimde kullanılmış olmasıdır. Özellikle Ekonomik ve Sosyal Konsey’in çalışmaları sayesinde BM çatısı altındaki insan hakları çalışmaları somut kazanımlara dönüşmüştür. Şart’ın 62. Maddesine göre Konsey “herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklerine etkili bir şekilde saygı gösterilmesini sağlamak amacıyla tavsiye” kararları alabilmektedir. Konsey, Şart’ın 68. Maddesine göre insan haklarının güçlendirilmesi ve de ilerletilmesi için komisyonlar kurabilme hakkını haizdir. Yine Konsey’in benzeri komisyonlar kurma yetkisi bu madde ile tanınmıştır (Bozkurt, s. 67). Bu tavsiye kararları ve de komisyonlar kurulması konusunda yetki veren bu iki düzenlemeden “ciddi” bir insan hakları sistemi yaratılması mümkün olmuştur. Görüldüğü üzere bağlayıcılığı olmayan tavsiyeler verme yetkisi ile içeriği bilinemez durumda olan “komisyon kurma” yetkisi Konsey tarafından etkili bir biçimde kullanılmış, sonuçta insan hakları adına önemli kazanımlar elde edilmesi söz konusu olmuştur.

İnsanlar; insan haklarının soyutluğu karşısında her ne kadar tanım yapmakta, bu hakları açıkça ortaya koymakta zorlansalar da insan hakları o kadar da yabancısı olmadığımız, hayatımızın içinden bir kavramdır. İnsanlar farkında olmasalar da bu haklarla iç içe yaşayıp bu hakları kullanmaktadırlar. Özgür bir şekilde düşündüğünü söyleyebilmek, istediği yere gidebilmek, yerleşebilmek, diğer bireylerle ve devlet makamlarıyla olan ilişkilerinde insanca ve hakça muamele görebilmek, insanın günlük yaşamında farkına varmadan ve değerini
bilmeden kullandığı ve yararlandığı haklardan sadece birer örnektir.

Her sosyal olgu gibi insan hak ve hürriyetlerinin içeriği de toplum hayatının dinamizmi içerisinde ortaya çıkan şartlar veya yeni farklı inanç ve düşüncenin değerleri yönünde değişime ve gelişime uğramıştır. Bu bakımdan insan hak ve hürriyetleri, dinî inanç, felsefi düşünce ve dünya görüşünün bir yansıması ve sonucu olarak değişen ve gelişen bir nitelik taşımaktadır.

İnsan haklarının muhatabı olarak devlet ve onun temsilcisi olarak hükûmet, insan haklarına hem müdahale etmemek hem de bazı çeşit hakların kullanılmasına da ortam hazırlamakla yükümlüdür. Devletler bu yükümlülüklerini insan haklarını anayasal güvence altına alarak yerine getirmektedir.

Devletin en önemli görevleri arasında da bireyin yaşam düzeyinin
yükseltilmesi vardır.

Çağdaş anlamda insan haklarının kaynağı, 1789 Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Bildirisi’dir.

İnsan hakları bakımından nasıl ki hukuki hakların kaynağı hukuk, sözleşmeden doğan hakların kaynağı sözleşme ise insan haklarının kaynağı da insanlık tabiatıdır diyebiliriz. Bu durum insan hakları belgelerinde "insanlık onuru” olarak kendisine yer bulmaktadır

Shue dışındaki düşünürler de bazı farklılıklar dışında temel haklar konusunda birbirine benzer listeler öngörmüşlerdir. (Shue: Güvenlik, geçim, özgürlük; Ajami: Varlığını sürdürme, işkenceye karşı korunma, ayrımcılığa karşı korunma, beslenme; Bedau: Hayat, özgürlük, mülkiyet, güvenlik, ifade, basın ve toplanma özgürlükleri ve keyfi yakalamaya ve tutuklamaya karşı korunma özgürlükleri; Matthews ve Pratt: Geçinme, işkenceye karşı korunma, keyfi yakalamaya ve tutuklamaya karşı korunma, yargılamasız infaza karşı korunma; Reiter, Zunzenegui ve Quiroga’dan: Hayat, ortadan kaybolmaya karşı korunma, işkenceye karşı korunma, keyfi yakalamaya ve tutuklamaya karşı korunma. Fakat bir hakkın temel hak sayılması, o hakkın değer bakımından diğer haklardan üstün olduğu anlamına gelmemektedir.

Drakon isimli birine ceza kanunu hazırlatmışlardır. Temel amacı; aristokratların mallarını ve canlarını korumak için çoğunlukla idam cezalarını içeren yaptırımlar oluşturmaktır.

Solon’a göre ideal bir toplum ve devlet düzeni ancak halkın yöneticilere, yöneticilerin de kanunlara tabi olmasıyla sağlanabilir.

Doğal hukuk görüşünde, doğal hakların birtakım ortak özellikleri bulunmaktadır:
1. Doğal haklar, doğuştan sahip olunan, devredilemez ve vazgeçilemez niteliktedir.
2. Doğal haklar, devletle ortaya çıkmamıştır.
Devletten önce de vardır.
3. Doğal haklar mutlaktır.
4. Doğal haklar evrenseldir.

John Rawls, 1921 yılında doğmuş, Korner ve Harward Üniversitelerinde ders vermiş, 2002 yılında ölmüştür. 1971 yılında yayınladığı “Adalet Teorisi” adlı eseri ve 1993 yılında yayımladığı “Siyasal Liberalizm ve Hakların Yasası” isimli eserleri nedeniyle 20. yüzyılın en önemli siyaset felsefecisi sayılmaktadır.

İnsan hak ve hürriyetleri, dinî inanç, felsefi düşünce ve dünya görüşünün bir yansıması ve sonucu olarak değişen ve gelişen bir nitelik taşımaktadır (Kıllıoğlu, s. 692). Bu sebepledir ki insan hakları konusunda bugün gelinen noktayı haklar bakımından ulaşılabilecek en son nokta olarak değerlendirmek mümkün değildir. Çünkü insan değiştikçe beklentileri arttıkça talep ettiği haklarda da değişiklikler olacaktır. Doğru cevap C'dir. 

Hak, belli bir gücün taleplerine temel olan isimlerdir (Donnelly, s. 19). Bu bakımdan bir hakka sahip olmak demek meşru bir temele dayanan taleplerde ısrar etmeye yetkili olmak anlamına gelmektedir. Doğru cevap A'dır. 

İlk olarak negatif karakterle ortaya çıkan insan hakları daha sonraları pozitif bir nitelik de kazanmıştır. Bu haklar ikinci grup haklar olarak nitelendirilmektedir (Tezcan-Erdem-Sancakdar, s.46). Devletten bir şeyler talep etmeye dayanak oluşturur. Bu haklar genelde ekonomik niteliktedir. Doğru cevap B'dir. 

Özgürlük, insanın bilinçli ve amaçlı olarak eylemde bulunabilme potansiyelini, serbestçe seçebilme kapasitesini ifade eder, “bireyin özel alanı içerisinde zorlanmadan masun” olması durumudur. Doğru cevap E'dir.