TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I

Genel olarak siyasi haklar (katılma hakları); kararların alınmasına, kararların alınmasında etkili olmaya ve alınan kararların uygulanmasına katılma
haklarıdır. Anayasamızda düzenlenen siyasi haklar şunlardır: vatandaşlık hakkı, seçme ve
seçilme hakkı, siyasi parti kurma, partiye girme ve partiden çıkma hakkı, kamu hizmetlerine girme hakkı, vatana hizmet etme hakkı ve dilekçe hakkı.

Sosyal hakların belli başlıları, çalışma hakkı ve ödevi, sağlık hakkı, çevre hakkı,
asgari yaşam koşullarına sahip olma hakkı, sosyal güvenlik hakkı, sendika hakkı, toplu iş
sözleşmesi, grev ve lokavt hakkı gibi haklardır.

Gerek Medeni Kanun’da gerekse Anayasa’da mülkiyet hakkı tanımlanmamıştır.

Sözleşme özgürlüğü, özel hukuktaki irade özerkliği ilkesinin Anayasa Hukuku alanındaki dayanağıdır. Anayasa açısından sözleşme özgürlüğü,
devletin, özel kişilerin istedikleri hukuki sonuçlara ulaşmalarını sağlaması, belli hukuki
sonuçlara yönelen iradelerini geçerli olarak tanıması, iradelerinin yöneldiği hukuki sonuçların doğacağını ilke olarak benimsemesi ve koruması demektir. Bu serbesti sadece
gerçek kişilere değil, tüzel kişilere de tanınmıştır. Ayrıca, yabancılar da “herkes” kavramına dâhil olduğu için, yabancılar da kanunlar çerçevesinde bu haklardan yararlanma
hakları vardır. Özel teşebbüs hürriyeti, her gerçek veya özel hukuk tüzel kişisinin tercih
ettiği alanda, iktisadi-ticari faaliyette bulunmak üzere kurulabilmesini, dilediği mesleki
faaliyete girebilmesini ve faaliyeti ile mesleğini devletin veya üçüncü kişilerin müdahalesi
olmaksızın dilediği biçimde yürütebilmesini ifade etmektedir.
AY m. 48/1’de, özel teşebbüs hürriyeti mutlak bir hak olarak düzenlenmemiştir.

Sağlık hakkı; cinsel ve
üreme hürriyeti de dahil, sağlığını ve vücudunu kontrol ettirme, işkenceden uzak olma,
rızası dışında tıbbi tedavi ve deneylere tabi olmama hakkı gibi müdahaleden uzak olma
hakkı gibi kimi hak ve hürriyetleri içerir.

Çevre hakkı, “Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması” başlığını taşıyan AY m. 56’da
düzenlemiştir. “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların
ödevidir.” AY m. 56, hem çevre hakkını bir insan hakkı olarak düzenleyen bir norm, hem
de normatif bir hüküm niteliğindedir. Hakkın sahibi “herkes”tir. Hakkın yükümlüleri
‘devlet’ ve “vatandaşlar” şeklinde ifade edilen bireylerdir. Hakkın konusu, “sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamak”tır. Hakkın karşısındaki ödev ise, “çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemektir. Bu nedenle, çevre hakkının tüm unsurları
bu hakkın düzenleyen Anayasanın 56’ncı maddesinde vardır

Yeterli bir konuta sahip olma hakkı, tüm uluslararası insan hakları hukuku belgelerinde,
asgari yaşam koşullarına sahip olma hakkının bir unsuru ve bir insan hakkı olarak tanınmıştırKonut hakkının yükümlüsü devlettir. Devlet, düzenleme ve planlama suretiyle bu yükümlülüğünü yerine getirecektir.

Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ/ILO), 1952 yılında, “Sosyal Güvenliğin Asgari Normlarına İlişkin 102
Sayılı Sözleşme” ile bu riskleri dokuz ana başlık altında toplamıştır.

Sosyal yardımlar, yerel ölçüler içinde minimum düzeyde dahi kendisini ve bakmakla
yükümlü olduğu kişileri geçindirme olanağından yoksun kalmış bireylere, muhtaçlık tespitine ve kontrolüne dayalı olarak yapılan ve onları kendi kendilerine yeterli hâle getirmek
amacını taşıyan ayni-nakdi nitelikteki geçici veya sürekli, sistemli ve düzenli karşılıksız
yardımlardır

Kolektif sosyal haklarla kastedilen sendikal hak ve özgürlükler, toplu pazarlık ve toplu
sözleşme hakkı ve yönetime katılma hakkıdır.

İkinci kuşak insan haklar içinde yer alan ekonomik, sosyal ve kültürel insan hakları diğer insan haklarının kullanılabilmesi için gerekli, asgarî düzeyde yaşamı sürdürme haklarını ifade etmektedir. Ekonomik haklar, içerik ve konuları bakımından ekonomiyle ilgilidir. Bunlar, hak sahibi varlıkların ekonomik ve sosyal ilişkilerindeki hak ve özgürlüklerini liberal ekonomi felsefesine uygun olarak düzenlemekte ve güvence altına almaktadır. Liberal ekonomik düzen olarak adlandırılan bir düzenin parçası olan bu hakların başlıcaları, mülkiyet hakkı, sözleşme hürriyeti, özel girişim hürriyetidir. Anayasamızda, devletin bunlara müdahale etmesine ve ekonomik hayatı düzenlemesine ilişkin hükümler bulunmaktadır

bir kimsenin, başkasının hakkına zarar vermemek ve yasaların koyduğu kayıtlamalara da uymak koşuluyla bir şeyi dilediği gibi kullanma, ürünlerinden yararlanma, tasarruf etme yetkilerini kapsayan ayni haklara mülkiyet hakkı denir

48

Dilekçe Hakkı

Her vatandaşın seçilme hakkı vardır (KSHS m. 25). Devlet ya da hükümetler, her vatandaşın söz konusu haklarını koruyucu gerekli yasal ve diğer tedbirleri almak zorundadırlar. AY m. 67’ye göre Türk vatandaşları kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma hakkına sahiptir

Seçmenin, kullandığı oy serbest iradesine dayanması gerekir.

Genel oy

Eşit oy, seçim bölgelerinde oy kullanan her vatandaş seçmenin tek bir oya sahip olması anlamına gelir. Coğrafya, nüfus yapısı ve bölgede oturan topluluğu menfaatleri dikkate alınarak oluşturulması gereken seçim bölgelerinde oy kullanacak olan seçmenlerin sayısının mümkün olduğunca diğer seçim bölgelerine eşit olması gerekir.

Demokrasi, en basit tanımıyla, yöneticilerin halk tarafından serbest ve dürüst seçimler yoluyla seçildikleri bir rejim olarak tanımlanmaktadır. Zira, Anayasamıza göre, egemenlik kayıksız şartsız millete aittir. (m. 6) Millet bu egemenliğini yetkili organları eliyle kullanır. Yetkili organların oluşması ise seçimlerle gerçekleşir. Bu nedenle, seçme hakkı ve seçim hürriyeti demokratik devletin vazgeçilmez unsurlarındandır.

Vatandaşlık, bir gerçek kişiyi devlete bağlayan siyasî ve hukukî bağdır. Uluslararası hukuk, herkesin insan olma sıfatıyla bir vatandaşlık hakkı olduğu ilkesini kabul etmiştir