TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I

Örneğin 1982 Anayasası’na göre, bilim ve sanatı yayma hakkı, anayasanın devletin nitelikleriyle ilgili hükmünün değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılmaması (m. 27), grev ve lokavt haklarının toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaması (m. 54/2) gibi yasaklar soyut içerikli yasaklardır.

Sınırlayıcı Bir Şekilde İfade Edilen Haklar

İnsan hakları hukuku ile ilgili uluslararası, bölgesel ve ulusal kaynaklara göre bazı hak ve hürriyetler yasalarla ve makul nedenlerin bulunması hâlinde sınırlanabilir. Örneğin, hiç kimsenin yaşama hakkından keyfi olarak yoksun bırakılamaması (KSHS m. 6; AİHS m. 7), hiç kimsenin hukukun öngördüğü sebepler ve usuller dışında özgürlüğünden yoksun bırakılamaması (KSHS m. 9; AİHS m. 7; 1982 AY m. 19/2), hiç kimsenin, kendi ülkesine girme hakkından keyfi olarak yoksun bırakılamaması (KSHS m. 12(4), 1982 AY m. 23/5);

İnsan hakları hukuku kaynaklarında yer alan bazı haklar, bazı şartlar altında sınırlanabi lir. Örneğin KSHS’nde yer alan yerleşme ve seyahat hürriyeti (m. 12), açık duruşma (m. 14), din hürriyeti (m. 18), ifade hürriyeti (m. 19), barışçıl toplanma hakkı (m. 21), dernek kurma hürriyeti (m. 22) ile AİHS ve İHAS’da bu hakları ilgilendiren haklar ile ESKHS sendika kurma hakkı (m. 8) sınırlanabilen haklardandır

Ancak 1982 Anayasası 119/7. maddesiyle Cumhurbaşkanına olağanüstü hâlin gerekli kıldığı konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarma ve AY m. 15/2’deki dokunulmaz haklar dışında Anayasadaki tüm temel hak ve özgürlükleri düzenleme/sınırlama yetkisi vermektedir.

Hukuk sistemimizde ise, 1982 Anayasası’nın 3.10.2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun’la değişik 13. maddesinde, “temel hak ve hürriyetler, ... yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. ...” denilmektedir.

“Kamu güvenliği”, uluslararası ve bölgesel insan hakları metinlerinde, bazı insan hakları- nın sınırlanmasına izin veren bir neden olarak öngörülmektedir. Bu haklar arasında, “dini inanç ve kanaatlerin açıklaması hürriyeti” (KSHS m. 18; İHAS m. 9; AİHS m. 12), “barışçıl toplanma hürriyeti” (KSHS m. 21; İHAS m. 11; AİHS m. 15), “dernek kurma hürriyeti” (KSHS m. 21; İHAS m. 11; AİHS m. 16), “özel ve aile hayatının gizliliği” (İHAS m. 8), “ifade hürriyeti” (İHAS m. 10) ve “yerleşme ve seyahat hürriyeti” (AİHS m. 22) sayılabilir.

Suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla, insan haklarının sınırlanmasına, insan haklarıyla ilgili uluslararası, bölgesel ve ulusal kaynaklarda izin verilmektedir. Gerçekten, “suç iş- lenmesinin önlenmesi” amacıyla, “özel hayatın gizliliği” (İHAS m. 8/2; 1982 AY m. 20, 21, 22), “yerleşme ve seyahat hürriyeti” (AİHS m. 22/3; 1982 AY m. 23/3), “düşünceyi açıklama ve yayma (ifade) hürriyeti” (İHAS m. 10/2; 1982 AY m. 26/2), “basın hürriyeti” (1982 AY m. 28), “dernek kurma hürriyeti” (İHAS m. 11/2; 1982 AY m. 33/5), “”barışçıl toplanma hürriyeti” (1982 AY m. 34/2), “sendika kurma hakkı” (İHAS m. 11/2; 1982 AY m. 51/2) sınırlanabilir.

Temel hak ve özgürlüklerin kanun koyucunun işlemleri ve bunları uygulayan yürütme tarafından aşırı biçimde sınırlanmasını önlemek için bazı tedbirler alınmaktadır. KSHS’nde düzenlenen, “düşünce, vicdan ve din hürriyeti” (m. 18/3), “toplanma hürriyeti” (m. 21), “örgütlenme hürriyeti” (m. 22/2), gibi bazı haklarda, “demokratik bir toplumda gerekli bulunan sınırlamalar”ın dışında hiç bir sınırlama yapılamayacağı belirtilmektedir.

İHAS m. 15’teki “ulusun hayatını tehdit eden diğer olağanüstü durumlar” kavramını yorumlayan İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, tüm toplumu etkileyen ve onun için bir tehlike teşkil eden bir durumun varlığı için dört şartın varlığını gerekli görmektedir.

Olağanüstü hâllerde idare edilenler için getirilecek para, mal ve çalışma yükümlülükleri, 2935 sayılı Olağanüstü Hâl Kanunu’nda düzenlenmiştir.