TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I

İnsan Hakları Komiteleri sözleşmeyi güvence altına almak amacıyla kurulmuştur.

Uluslararası Ceza Mahkemesi insanlığa karşı işlenen suçların yargılanması amacıyla kurulmuştur.

İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi Avrupa Konseyi kurucu üyeliğimizden kaynaklanan bir şekilde usulüne göre yürürlüğe konulduğu
için, Sözleşme Türk iç hukukunun bir parçası hâline gelmiştir. Sözleşmenin bireyleretanıdığı temel hak ve özgürlükler Türk mahkemeleri tarafından doğrudan uygulanabilir
nitelikte hukuk kurallarıdır.

Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (İstanbul Sözleşmesi)

insan hakları genellikle anayasalarda düzenlenir ve bu nedenle de iç hukuktaki diğer kanunlara göre üst hukuk normu statüsü kazanır. Dolayısıyla, insan hakları normlarının
yorumlanması, iç hukuktaki normal kanunların yorumlanmasından farklıdır.

BM nin anlaşmaların ve sözleşmelerin uygulanıp uygulanmadığını denetlemek için amacıyla kurduğu birime Anlaşma İzleme Birimleri adı verilmiştir.

Osmanlı Devletinde insan haklarının tanınması yolunda atılan ilk önemli adım 1839
Gülhane Hattı Hümayun-u (Tanzimat Fermanı) ile olmuştur. Fransız İhtilali’nden tam
elli yıl sonra ilan edilen ve bazı yazarlarca “haklar beyannamesi” olarak kabul edilen
Ferman, sadece kişilere tanınan birtakım hak ve hürriyetleri değil, aynı zamanda devlet
hayatının çeşitli alanlarında yapılacak yenilikleri de içermektedir. 3 Kasım 1839 tarihli
Fermanla; can güvenliği, mal güvenliği, şeref ve haysiyetin korunması, kişi güvenliği ile
ilgili esaslar belirtilerek din ayrımı gözetilmeksizin bütün tebaaya bu haklar eşit olarak tanınmıştır. Ancak, 1839 Tanzimat Fermanı tahlil edildiğinde, azınlık hakları çerçevesine
oturtulmuş bir “insan hakları” ve “modernleşme” bildirgesi iddiasında olduğu görülür.

1961 Anayasası’nda temel hak ve hürriyetler düzenlenirken İHEB ve İHAS’tan oldukça yararlanılmış bu belgelerde yer alan hükümlerin hemen hepsine yer verilerek, 1924 Anayasası’na göre daha geniş ve daha güvenceli hazırlanmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin nitelikleri arasında “İnsan haklarına dayanan devlet” anlayışına yer veren 1961 Anayasası ile hürriyetler çok ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş ve yasama organının hürriyetleri belirlerken neleri yapamayacağı da belirtilerek kanun koyucunun hürriyetlerin düzenlenmesindeki takdir yetkisi daraltılmış ve onun aşamayacağı bazı kayıtlar getirilmiştir. 1961 Anayasası temel hak ve hürriyetler bakımından ferdi esas almıştır. Herkesin kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve hürriyetlere sahip olduğu belirtilmek suretiyle, siyasi iktidarın arzu ve takdirine göre yok edilemeyeceği tabi hak ve
hürriyetler benimsenmiştir.

Temel hak ve hürriyetleri doğrudan doğruya Türk toplumunun temel hak ve hürriyet
ihtiyacını göz önünde tutarak yeniden ele alan 1982 Anayasası, hak ve özgürlüğe sahip
olma, kullanma ve yararlanma karşılığında kişinin de birtakım görevleri olduğu anlayışını
benimsemiştir. Anayasanın başlangıç kısmında, “Her Türk vatandaşının bu Anayasa’da
yer alan temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak millî
kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içinde onurlu bir hayat sürme ve maddî ve manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu” vurgulanarak “maddî
ve manevi varlığını geliştirme” yoluyla ”onurlu bir hayat sürme” haysiyet ve kişilik sahibi
insan için vazgeçilmez hedefler olarak belirtilmiştir.

İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
BM Şartı (m.10) uyarınca sadece tavsiye niteliğinde karar almakla yetkili olan BM Genel Kurulu’nun 10.12.1948 tarih ve 217 A (III) sayılı kararıyla kabul edilen İnsan Hakları
Evrensel Bildirgesi, Uluslararası sözleşmelerin henüz pek çok devlet tarafından imzalanmadığı veya onaylanmadığı dönemlerde, uluslararası alanda geçerli tek uluslararası insan
hakları aracı olarak kabul edilmiş, yeni ortaya çıkan, bağımsızlığına yeni kavuşan devletlerde anayasal bir belge olarak kullanılmıştır.

BM Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi
Başlangıçı izleyen IV ana bölüm altında toplam 53 maddeden oluşan KSHS, Türkiye tarafından 15.08.2000 tarihinde New York’ta imzalanmış, TBMM tarafından beyanlar ve
çekince ile onaylanması, 4.6.2003 tarih ve 4868 sayılı Kanunla (RG: 18.06.2003-25142)
uygun bulunması üzerine, 07.07.2003 tarih ve 2003/5851 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla
(RG: 21.07. 2003-25175) onaylanmıştır

Uluslararası Çalışma Örgütü (UÇÖ) Genel Konferansı tarafından 29.06.1951 tarihinde, kabul edilen ve 23.05.1953 yılında yürürlüğe giren 1951 Tarihli ve 100 Nolu Eşit Ücret
Sözleşmesi, bir giriş ile 14 maddeden oluşmakta ve cinsiyet ayrımı yapılmaksızın, kadın
erkek tüm işçilere eşit işe eşit ücret ilkesinin uygulanması öngörülmektedir. Sözleşme
Türkiye tarafından, 13.12.1966 tarih ve 810 sayılı Kanun’la (RG: 22.12.1966-12484) onaylanmasının uygun bulunması üzerine, 14.04.1967 tarih ve 6-8036 sayılı Bakanlar Kurulu
kararı (RG: 13 Haziran 1967-12620) ile onaylanmıştır.

Kadınların erkeklerle eşit şekilde sahip olduğu hakların tamamına kadın hakları denilmektedir. BM, tarafından kadın haklarına verilen önemin ilk belirtisi olarak, 1952 tarihli Kadınların Siyasi Hakları Üzerine Sözleşme ile kadınların seçme ve seçilme hakları kabul edilmiştir. Ancak kadınlara karşı ayrımcılığın kesin olarak yasaklanması, 1967 tarihli Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Bildirgesi ve 1979 tarihli Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Sözleşmesi ile ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

20.11.1989 yılında kabul edilen Çocuk Hakları Sözleşmesi (ÇHS), 20.09.1990 günü, hemen hemen evrensel düzeyde bir onaylanma ile yürürlüğe girmiştir. 193 ülkenin taraf olduğu Sözleşmeyle ilk defa, küçüklerin kişisel, siyasal, ekonomik, sosyal ve kültürel hakları, tarafları bağlayıcı bir sözleşmeyle tespit edilmiştir. Türkiye bu sözleşmeye bazı çekincelerle 1995 yılında taraf olmuştur

Milletler Ligi’nin kurulmasından önce, köle ticaretinin yasaklanması konusundaki uluslar
arası çabaların ilki, 18 Avrupa Devletinin imzaladığı 1890 Brüksel Kanunu’dur

20. yüzyılda, Rwanda’da ve Eski Yugoslavya’da uluslararası vicdanı derinden yaralayan
insanlığa karşı suçların işlenmesi üzerine, uluslararası toplum daha yakın bir ilgi göstermiş ve Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Statüsü 1998’de Roma’da kabul edilmiştir.
01.07.2002 yılında yürürlüğe giren Roma Statüsü ile, BM sistemi yanında, uluslararası
toplum tarafından ciddi olarak kabul edilen soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar, savaş
suçları ve saldırı suçları hakkında yargılama yapmak üzere, sürekli görevli UCM kurulmuştur. Ayrıca, her suç ayrı ayrı tanımlanmıştır. Uluslararası Adalet Divanı’nın aksine,
bireyleri yargılayan UCM, bireylerin mahkeme önünde söz söyleme hakkına sahip olduğu
uluslararası ilk mahkemedir.

C

D

E

B