TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I

İnsan hakları, “insanın insan olmaktan kaynaklanan hakları”dır. İnsan hakkı; “hangi ulusal, etnik, dinî, zümrevî veya mesleki topluluktan olursa olsun, her kişinin yalnızca insan olmak itibariyle sahip bulunduğu değerdir. Doğru cevap B'dir.

“Temel haklar”, kişiliğin veya vatandaşlık statüsünün sonucu olarak insanın evrensel olarak sahip olduğu sübjektif hakları; “Temel hak ve hürriyetler” deyimi ise, insan haklarından yalnızca anayasalarca düzenlenmiş olanlarını ifade eder. Bu nedenle, temel hak ve hürriyetler, insan hakları kavramına oranla daha dar bir kavramdır. Doğru cevap E'dir.

Bir hakkında insan hakkı olarak tanımlanabilmesi için üç temel şart bulunmaktadır. Bunlar: temel olması, evrensel olması ve açıkça tanımlanabilir olması. Açıkça tanımlanabilir olmasının ise en önemli faydası yargısal korunma sağlanmasıdır. Doğru cevap B'dir.

Bir insan hakkının varlığından söz edebilmek için “yetki”, “talep”, “tanınma-saygı gösterilme” unsurlarından oluşması gerekir. Evrensellik ise insan haklarının şartlarındandır. Doğru cevap C'dir.

İnsan haklarının varlığı herhangi bir kayda ya da şarta bağlanamaz; hiçbir düşünce ve mülahazayla varlıkları inkar edilemez, geçersiz kılınamaz. Bu insan haklarının mutlaklık niteliği ile ilişkilidir. Doğru cevap C'dir.

Devletin insan haklarıyla ilgili olarak tanıma, dokunmama, koruma ve temin/tedarik olmak üzere dört ödevinin bulunduğu söylenebilir. Dokunmama ödevi;  insanların devlet müdahalesinden uzak bir şekilde, kendi dünya görüşleri ve tercihlerine göre kendi hayatlarını düzenleyebilme, eğer uygun görüyorlarsa başkalarıyla ortak amaç ve idealleri çerçevesinde, müdahaleden uzak bir şekilde, her türden gönüllü faaliyetler yapabilmelerini kapsar. Doğru cevap E'dir.

Kullanım şekilleri bakımından insan hakları bireysel ve kolektif haklar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bireysel haklar, her bir bireyin başkasının katılımına gerek duymaksızın kullanabileceği haklardır. Kolektif haklar ise ancak bir topluluk halinde kullanabilen haklardır. Dernek, toplantı ve gösteri yürüyüşü, grev hakları gibi. Doğru cevap D'dir.

Temel haklar-temel olmayan haklar ayrımına göre, uluslararası hukuk alanında dile getirildikleri anlaşmalara göre, taraf oldukları devletler tarafından aykırı davranılamayan haklar temel haklar, diğerleri ise temel olmayan haklardır. Bu yaklaşıma göre temel nitelikteki haklar şunlardır: Yaşama hakkı, kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı, işkence, zalimane, insanlık dışı, veya aşağılayıcı muamele veya ceza yasağı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, özel hayatın gizliliği, borç nedeniyle hapis yasağı, ceza kanunlarının geriye yürümemesi, kanun ve hukuk önünde eşitlik hakkı, din ve vicdan hürriyeti vb. Doğru cevap D'dir.

Klasik Haklar, kişisel ve siyasal hakları kapsamaktadır ve asıl amacı birey karşısında devletin gücünü sınırlandırmayı sağlamaktır. Doğru cevap A'dır.

Locke’un 1689 tarihli insan hakları formülü, 86 yıl sonra 1776 tarihli ve Batılı insan hakları beyannamelerinin ilki sayılan Amerikan Bağımsızlık Beyannamesi’nde aynen tekrarlanmış, liberal anayasacılık çağını açan 1787 tarihli Amerikan Anayasası’nın ruhunu oluşturmuştur. Doğru cevap C'dir.

İnsan haklarının sadece devlet tarafından tanınmış ve pozitif hukuka geçmiş olan bölümüne temel hak ve hürriyetler adı verilir. Doğru cevap D'dir.

Kişi hak ve hürriyetleri (civil rights) deyimi XVIII Yüzyılda ortaya çıkan ve klasik demokrasiye temel olan bireyci doktrinle ilgilidir. Doğru cevap C'dir.

Açıkça tanımlanabilir olma, insan hakların yerine getirilip getirilmediğinin veya ihlal edilip edilmediğinin açıkça anlaşılabilmesini mümkün kılar. Doğru cevap D'dir.

Her hak, sahibine olumlu ya da olumsuz bir talepte bulunma yetkisi verir. Genellikle "özgürlük hakkı" negatif taleplerin, "talep hakkı" ise hem olumlu hem de olumsuz taleplerin dayanağı olabilir. Doğru cevap B'dir.

İnsan haklarının evrenselliği iddiası, özellikle 20. yüzyılda büyük güç kazanmıştır. Bunun iki nedeni olduğu söylenebilir: İlki, I. ve II. Dünya Savaşları’nda milyonlarca insanın hayatını kaybetmesi ve savaş sonrasında yine milyonlarca insanın temel haklarından mahrum bir ortamda yaşamak zorunda kalmasıdır. Doğru cevap D'dir.

İnsan hakları normatif açıdan evrenseldir. Doğru cevap A'dır.

İnsan haklarının varlığı herhangi bir kayda ya da şarta bağlanamaz olması ve hiçbir düşünce ve mülahazayla varlıkları inkar edilemez, geçersiz kılınamaz olması onun mutlaklık niteliğinden ileri gelmektedir. Doğru cevap E'dir.

Her hak bir hürriyetle bağlantılı bulunduğundan, temel haklar içindeki hürriyetleri diğerlerinden ayırmak için onlara "kamu hürriyetleri" demek mümkündür. Doğru cevap B'dir.

Birey ile devlet arasındaki ilişkiye insan haklarının dikey etkisi denilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Avrupa’ da insan haklarının pozitif hukuka geçmesinde ilk önemli olay, İngiliz Parlamentosu tarafından 1689 tarihli Halklar Bildirisi’nin (Bill of Rights) çıkarılmış olmasıdır. Doğru cevap D'dir.