TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 6

Şeref ve haysiyet bir kişiye, mensup olduğu toplum tarafından zorunlu sayılan ahlaki niteliklere sahip olduğu veya sahip göründüğü için verilen değerdir.

Kişilerin aile olarak bir arada yaşadığı fertler ile gerçekleştirdiği ve paylaştığı faaliyetler “aile hayatı”nı oluşturmaktadır.

Yaşama hakkının konusu, kişinin öldürülmemesi ve tehlike ve risklere karşı korunmasıdır. Yaşama hakkı, kişinin dört durumda korunmasını gerektirir. Bunlar; kişinin kendisine, üçüncü kişiye, topluma-devlete ve ideolojik nedenlerle yaşama hakkına saldırılara karşı korunmasıdır. 1983 tarihli ve 2827 sayılı Nüfus Planlaması Kanunu (RG: 27 Mayıs 1983-18059), gebeliğin onuncu haftası doluncaya kadar, istek üzerine gebeliğe son verilebileceğini, onuncu haftadan sonraki kürtajın, ancak gebeliğin annenin yaşamını tehdit etmesi, doğacak çocuğun ya da onu takip edecek nesillerin ağır maluliyetine (sakatlığına) neden olacağının belirlenmesi hâlinde mümkün olabileceğini hükme bağlamaktadır. Doğru cevap B'dir.

Ötenazi, iyileşmesi kabil olmayan ve ileri derecede ıstırap verici ölümcül bir hastalığın yarattığı acılara son vermek için uygulanan yöntemlerin tümünü kapsayan bir kavramdır. Ötenazi, ölüme yol açan fiil yönünden, aktif ve pasif otanazi olmak üzere, ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Pasif ötenazi, genel anlamda, hastanın bir müddet daha yaşamasını sağlayan yaşam destekleyici tedaviyi sunmayarak veya yaşam destekleyici tedaviyi sona erdirerek, ölümü hızlandırmak olarak kabul edilmektedir. Aktif ötenazi ise, iyileşme olanağı bulunmayan hastaları, dayanılmaz ve sürekli acılardan kurtarmak amacıyla hastanın rızasını olarak öldürmek ya da ölmesini çabuklaştıracak yöntemler uygulamaktır. Doğru cevap C'dir.

Kişi hak ve ödevleri, kişileri devlete ve topluma karşı koruyan hak ve hürriyetlerdir. Bunlara “koruyucu haklar” da denilir.

Anayasamız bu hak ve hürriyetleri sadece düzenlemekle kalmamış, bunları koruyucu birtakım kuralları da getirmiştir. Bunlar, “kişi güvenliği” , “hak arama hürriyeti” , “tabi hakim güvencesi”, “cezaların kanuniliği ve şahsîliği”, “ispat hakkı”, “yetkili makama başvurabilme hakkı” gibi kurallardır.

Yaşama hakkı, kişinin fiziki ve ruhi bütünlüğünü koruyabilmesi ve varlığının çeşitli etkilerle bozulmasına engel olabilmesi hakkıdır. Bu tanıma göre, yaşama hakkı başlıca iki öğeden oluşmaktadır: Bunlardan birincisi, insanın bedeni içinde her türlü dış korkudan uzak olarak yaşayabilmesi hakkıdır. Yaşama hakkı, öldürülmeme hakkını ifade eder. Öldürülmeme hakkı, devletin bir yandan yetki alanı içinde bulunan bireyleri öldürmeme, diğer yandan da diğer bireyler tarafından öldürülmelerini engelleme yükümlülüğü anlamına gelir. Yaşam hakkı klasik (birinci kuşak) insan hakları kapsamında bir haktır. Herkes yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahiptir; hiç kimse bu haktan keyfi ya da hukuka aykırı olarak yoksun bırakılamaz, olağanüstü rejim gerekçesiyle bu hakka aykırı önlem alınamaz.

Yaşama hakkı, kişinin dört durumda korunmasını gerektirir. Bunlar; kişinin kendisine, üçüncü kişiye, topluma-devlete ve ideolojik nedenlerle yaşama hakkına saldırılara karşı korunmasıdır

Yaşama hakkının korunmasında en büyük yükümlülük devlete düşer.

Ötenazi, iyileşmesi kabil olmayan ve ileri derecede ıstırap verici ölümcül bir hastalığın yarattığı acılara son vermek için uygulanan yöntemlerin tümünü kapsayan bir kavramdır

İntihar girişimi suç değildir ama intihara teşvik etmek ve yardım suç sayılmıştır. Yönetmeliğinin 25’inci maddesinde tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı düzenlenmiştir. Ancak bu hak sadece tıbbi tedavi ile ilgili olarak kullanılabilecektir. Yalnız tıbbî zorunluluklar nedeniyle kürtaja başvurulabilir. Bir kimsenin kendisini öldürmesi veya öldürmeye teşebbüs etmesi suç değildir.

2238 sayılı Kanun’a göre, 18 yaşını doldurmamış ve ayırt etme gücü olmayan kişilerden organ ve doku alınması yasaktır.

Özel hayatın gizliliği genellikle, kişinin üstünün, özel kâğıt ve eşyasının aranamaması
ve bunlara el konulamaması, konutuna girilememesi ve özel haberleşmelerinin gizliliğine
dokunulamaması gibi üç unsuru kapsar.

AY m. 20/2’de özel hayatın gizliliğine ilişkin getirilecek özel sınırlama sebepleri maddede sınırlı olarak gösterilmiştir. Buna göre, özel hayatın gizliliği ile ilgili olarak kişilerin üstünün, özel kâğıtlarının ve eşyasının aranması ve bunlara el
konulması “millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık
ve genel ahlâkın korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebeplerinden biri veya birkaçına bağlı olarak usulüne göre verilmiş hâkim kararı” ile
olabilecektir.

AY m. 22/1’de herkesin, haberleşme hürriyetine sahip olduğu ve haberleşmenin gizliliğinin esas olduğu belirtilmiştir.

Yerleşme ve seyahat hürriyeti dört farklı hakkı kapsamaktadır. Bunlar; kişinin ülkesi
içinde seyahat hakkı, bir yerleşim yeri seçme hakkı, ülkesi de dahil herhangi bir ülkeden
ayrılma hakkı ve ülkesine giriş hakkıdır. Devlet bu hakları sadece kamu kurum ve kuruluşlarının değil, aynı zamanda özel kişilerin müdahalesinden de korunması için güvence
altına alması gerekir.

Herkes din ve vicdan hürriyetine sahiptir. Din ve vicdan hürriyeti bireylerin istedikleri din ve inancı benimseme, dini bir inanca sahip olmama ve dinlere karşı
ilgisiz olmayı da kapsar. Bu hak mutlak olup hiç bir sınırlamayan tabi tutulamaz.

Adil yargılanma hakkı, imkanlar ölçüsünde gerçekleri yansıtabilmesi için, uyuşmazlığın
tarafları arasında fiili ve hukuki bir fark gözetmeksizin iddia ve savunmaların eşit ölçülerde ve karşılıklı olarak yapıldığı dürüst bir yargılama olarak tanımlanabilir.

“Silahların eşitliği” ilkesi, davanın
tarafları arasında yargılama sırasında usul hükümleri yönünden eşit konumda bulunma, taraflardan birine dezavantaj diğerine avantaj sağlayacak kurallara yer vermeme esasını içermekte, diğer bir deyişle davanın tarafları arasında hakkaniyete uygun bir dengenin varlığını
gerekli kılmaktadır. Bu ilke, savunmanın iddia makamıyla eşit bir şekilde davasını hazırlama
ve sunmada makul fırsatlara sahip olmasını güvence altına almaktadır.

KSHS m. 14/7 ve İHAS 7. Protokol m.4 aynı suçtan ötürü sonraki yargılamaları yasaklarken, AİHS m.8/4 aynı nedenden dolayı yargılamaları yasaklamaktadır; suçlamalar aynı
konu ya da olaylarla ilgili ise, isnat edilen suç farklı olsa bile yeni bir yargılama yapılamaz.
CMK m. 223/7’ye göre, aynı fiil nedeniyle, aynı sanık için önceden verilmiş bir hüküm
veya açılmış bir dava varsa davanın reddine karar verilir.