TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 6

Hakların pozitif-negatif şeklindeki ayrımı, büyük ölçüde Alman Hukukçusu Jellinek’in yaptığı sınıflandırmaya dayanmaktadır. Jellinek’in ayrımına göre haklar, koruma hakları (pasif statü hakları) isteme hakları (pozitif statü hakları) ve katılma (siyasi haklar) hakları olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Fransız hukukçu Karel Vasak tarafından insan hakları üç kuşağa göre sınıflandırılmıştır. Birinci kuşak kişi hakları ve siyasî haklar, ikinci kuşak ekonomik, sosyal ve kültürel haklardır. Üçüncü kuşak haklar, yeni ortaya çıkan ve kolektif olarak kullanılan “grup hakları’’dır. “Halkların hakları’’ veya “dayanışma hakları’’ olarak bilinen bu haklar arasında barış hakkı, silahsızlandırılmış bir dünyada yaşama hakkı, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı çevre hakkı, ekonomik ve sosyal açıdan gelişme hakkı, halkların kendi durumlarını serbestçe belirleme hakkı, herkesin insanlığın ortak malvarlığından yararlanma hakkı gibi haklar yer alır. Doğru cevap D'dir.

Orta çağda iki olay insan hakları açısından önemlidir. Bunlardan biri Hıristiyanlığın ortaya çıkışı, ikincisi de feodalizmdir. Bu dönemde hürriyet, derebeylerin toprakları üzerindeki hürriyetleri olarak anlaşılmıştır. Bundan dolayı bu dönemde temel hak ve hürriyetlerin karşılıklı olarak tanınmasından söz edilemez. Siyasi otorite ile dinsel otoriteyi birbirinden ayırarak insanın vicdanının devletin tahakkümünden kurtarmak isteyen Hıristiyanlık, insanın kişiliğine bağlı bazı haklara sahip bulunduğunu ortaya koymuştur. Doğru cevap E'dir.

Avrupa’da insan haklarının pozitif hukuka geçmesinde ilk önemli olay, 1688 Büyük Devrim’i sonrasında İngiliz Parlamentosu tarafından 1689 tarihli Halklar Bildirisi’nin (Bill of Rights) çıkarılmış olmasıdır. Doğru cevap C'dir.

İnsan hakları, hareket noktası olarak bireyi kabul etmektedir. Doğru yanıt C’dir.

Temel hak ve hürriyetler, insan haklarından yalnızca anayasalarca düzenlenmiş olanlarını ifade etmektedir. Doğru yanıt B’dir.

İkincil haklar, müzakere yetkisi, sözleşme özgürlüğü, meslek seçme ve değiştirme, girişim özgürlüğü gibi hareket edebilen insanın sahip olduğu hakları ifade etmektedir. Doğru yanıt D’dir.

İnsan hakları olanı değil olması gerekeni gösterir. Doğru yanıt C’dir.

İnsan haklarının varlığının herhangi bir kayda ya da şarta bağlanamaması, hiçbir düşünce ve mülahazayla varlıklarının inkar edilemememesi ve geçersiz kılınamaması insan haklarının mutlaklığını göstermektedir. Doğru yanıt E’dir.

Hürriyetler sınırsız değildir. Doğru yanıt C’dir.

Dokunmama, insanların devlet müdahalesinden uzak bir şekilde, kendi dünya görüşleri ve tercihlerine göre kendi hayatlarını düzenleyebilmesine ilişkindir. Doğru yanıt B’dir.

Moral haklar, yasal haklardan bağımsız ve onlara öngelen, yasal hakların üstünde ve her zaman geçerli olan haklardır. Doğru yanıt A’dır.

İtalyan Anayasası 20. yüzyılda ekonomik ve sosyal haklara en kapsamlı yer veren 1947 tarihli anayasadır. Doğru yanıt A’dır.

İnsan hakları, hareket noktası olarak bireyi kabul etmekte ve bireylere insanca bir yaşam sürmeleri için gerekli asgari şartların sağlanmasını amaçlamaktadır. Kavramın merkezinde yer alan “insan” unsurunun bir sonucu olarak bu haklar genellikle evrensel ölçekte tanımlanmakta ve uluslararası düzenlemelere konu olmaktadır.

İnsan hakları” kavramının yerine zaman zaman “temel haklar”, “temel hak ve hürriyetler” ve “kamu hürriyetleri” kavramının kullanıldığı görülür. “Temel haklar”, kişiliğin veya vatandaşlık statüsünün sonucu olarak insanın evrensel olarak sahip olduğu sübjektif hakları; “Temel hak ve hürriyetler” deyimi ise, insan haklarından yalnızca anayasalarca düzenlenmiş olanlarını ifade eder. Bu nedenle, temel hak ve hürriyetler, insan hakları kavramına oranla daha dar bir kavramdır. “Kamu hürriyetleri” kavramı, kamu otoritelerince tanınan ve hukuk eliyle düzenlenen hürriyetleri içerir. İnsan haklarının devlet tarafından tanınmış ve pozitif hukuka geçmiş olan bölümünü ifade eden temel hak ve hürriyetler kavramı, “olan” hakları anlatırken, insan hakları “olması gereken” ideal hakları anlatır.

Bir insan hakkının varlığından söz edebilmek için “yetki”, “talep”, “tanınma-saygı gösterilme” unsurlarından oluşması gerekir.

İnsan hakları şüphesiz bir haktır ama ahlâki anlamda bir haktır. Ayrıca insan hakkı, niteliği bakımından herhangi bir ahlâkî haktan da farklıdır; bu farklılık onun diğer bütün ahlâkî haklardan üstün olmasında kendisi gösterir. Diğer bir deyimle, insan hakları en üstün ahlâkî talepleri ifade ederler.

İnsan hakları evrenseldir çünkü ihtiyaçlar ve kapasitelerle ilgili olarak tüm insanlar için geçerli olan kabullere dayanmaktadır ve hayatta olan tüm insanlara uygulanabilmektedir. Bütün insanlar zamana ve mekâna bağlı olmaksızın insan haklarına sahiptirler. Dolayısıyla, insan doğası, dil, din, köken, cinsiyet gibi ayrımlara göre farklılaşmadığı için, insanın doğasından kaynaklanan haklar, dünyanın neresinde yaşarsa yaşasın tüm insanlar için aynı olmalıdır.

Mutlaklık ilkesine göre insan haklarının varlığı herhangi bir kayda ya da şarta bağlanamaz; hiçbir düşünce ve mülahazayla varlıkları inkâr edilemez, geçersiz kılınamaz. Ancak, insan haklarının varlığı, insanın topluma karşı ödevlerinin varlığına bağlı değildir. Bu nedenle, insan haklarının kapsamı daraltılamaz, pazarlık konusu yapılamaz.

“Hürriyetleri kaldırmak hürriyeti yoktur” ilkesi gereğince, anayasalar hiç bir hürriyetin anayasa ile konulan ve kurulan düzeni ortadan kaldırma yetkisini vermediğini açıkça belirtirler. 1961 ve 1982 Anayasaları’nda bu esas benimsenmiştir. Anayasa’nın 14/2. maddesinde, Anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiç birinin, Anayasa’yla tanına hak ve hürriyetlerin yok edilmesini sağlamak amacıyla kullanılamayacağı vurgulanmaktadır. Hürriyetler, onu ortadan kaldıracak veya kullanılamaz duruma getirecek derecede sınırlandırılamaz.