TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 5

İnsan haklarının özel yapısı, hem birey ile devlet ve hem de bireylerin kendi aralarındaki ilişkilerde ortaya çıkabilmektedir. Birey ile devlet arasındaki ilişkiye insan haklarının “dikey etkisi” denilmektedir.

Kullanım şekilleri bakımından insan hakları bireysel ve kolektif haklar olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Bireysel haklar, her bir bireyin başkasının katılımına gerek duymaksızın kullanabileceği haklardır. Örneğin, din hürriyeti, vicdan hürriyeti açısından bakıldığında bireysel bir hürriyet iken, dinin topluca yapılması gereken ibadetleri (ibadet hürriyeti) açısından bakıldığında kolektif bir nitelik taşıyabilmektedir.

Üçüncü kuşak haklar, yeni ortaya çıkan ve kolektif olarak kullanılan “grup hakları’’dır. “Halkların hakları’’ veya “dayanışma hakları’’ olarak bilinen bu haklar arasında barış hakkı, silahsızlandırılmış bir dünyada yaşama hakkı, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı çevre hakkı, ekonomik ve sosyal açıdan gelişme hakkı, halkların kendi durumlarını serbestçe belirleme hakkı, herkesin insanlığın ortak malvarlığından yararlanma hakkı gibi haklar yer alır. İkinci kuşak haklar ise işçi sınıfı bu dönemde doğmuş ve bu duruma karşı toplumsal muhalefeti oluşturmuştur. Bu muhalefetin hak ve hürriyetler alanındaki en önemli sonucu genel oy hakkının kabul edilmesi yoluyla siyasî hakların genişletilmesi ve sosyal haklardır. Dolayısıyla çalışma hakkı ikinci sınıf haktır.

“Temel hak ve hürriyetler” deyimi, insan haklarından yalnızca anayasalarca düzenlenmiş olanlarını ifade eder.

Temel hak ifadesi, insan haklarının asgari hayat şartlarını konu aldığına işaret eder

Bir insan hakkının varlığından söz edebilmek için “yetki”, “talep”, “tanınma-saygı gösterilme” unsurlarından oluşması gerekir.

İnsan hakları öğretisinde hak, insan için var olma ve yaşama imkânı, insan benliğinin bir ayrıcalığıdır ve ilişkiler hayatına karışan bireyin bedeni, fikrî ve manevi kuvvet ve kabiliyetlerini kullanıp fiil ve harekette bulunma iktidar ve yetkisi demektir

1993 Dünya İnsan Hakları Konferansı Viyana Bildirgesi’nde insan haklarının evrensel olduğu ve bunun “tartışma konusu” dahi olamayacağı belirtilmiştir.

Doğru cevap E şıkkıdır.

İnsan haklarının varlığı herhangi bir kayda ya da şarta bağlanamaz; hiçbir düşünce ve
mülahazayla varlıkları inkâr edilemez, geçersiz kılınamaz oluşu mutlaklık ilkesi'nin tanımıdır.

Çeşitli haklar birbirleriyle ilişkili ve bağlantılı olarak bir haklar bütününü oluşturur. Bunun sonucu olarak da bir hak diğer haklarla tamamlanmadığı ya da diğer haklar kendisine eşlik etmediği sürece eksiktir.

Birinci kuşak kişi hakları ve siyasî haklar, ikinci kuşak ekonomik, sosyal ve kültürel haklar ve üçüncü kuşak ise dayanışma haklarıdır.

Avrupa’ da insan haklarının pozitif hukuka geçmesinde ilk önemli olay, İngiliz Parlamentosu tarafından 1689 tarihli Halklar Bildirisi’nin (Bill of Rights) çıkarılmış olmasıdır

Üçüncü kuşak haklar, yeni ortaya çıkan ve kolektif olarak kullanılan “grup hakları’’dır.
“Halkların hakları’’ veya “dayanışma hakları’’ olarak bilinen bu haklar arasında barış hakkı,
silahsızlandırılmış bir dünyada yaşama hakkı, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı
çevre hakkı, ekonomik ve sosyal açıdan gelişme hakkı, halkların kendi durumlarını serbestçe belirleme hakkı, herkesin insanlığın ortak malvarlığından yararlanma hakkı gibi haklar
yer alır

Üçüncü kuşak haklar, yeni ortaya çıkan ve kolektif olarak kullanılan “grup hakları’’dır.
“Halkların hakları’’ veya “dayanışma hakları’’ olarak bilinen bu haklar arasında barış hakkı,
silahsızlandırılmış bir dünyada yaşama hakkı, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkı
çevre hakkı, ekonomik ve sosyal açıdan gelişme hakkı, halkların kendi durumlarını serbestçe belirleme hakkı, herkesin insanlığın ortak malvarlığından yararlanma hakkı gibi haklar
yer alır

İlk kez İHEB m. 22–27 ile uluslararası alana da yansıyan bu
yeni “sosyal, ekonomik ve kültürel haklar” insan haklarının ikinci kuşağını teşkil eder.

Bir hakkın insan hakkı olarak tanımlanabilmesi için temel olması, evrensel olması ve açıkça tanımlanabilir olması gerekir.

İnsan hakkı olarak, başta siyasî iktidar olmak üzere, başkalarına yöneltilebilecek iddiaların niteliği esas itibariyle negatiftir. İnsan hakları kural olarak kişiler lehine pozitif bir
durumun tesisini değil, kaçınma yükümlülüğü yüklerler. Bunun nedeni, insan haklarının
hürriyetten kaynaklanmasıdır. Çünkü insan hakkı da özünde bir hürriyet hakkıdır.

İnsan hakları, insanın doğuştan sahip olduğu, doğasından ve niteliğinden kaynaklanan,
kişiliğinden ayrılmaz haklardır. İnsan hakları, varlığı hukukun tanımasına bağlı olan ve
sonradan kazanılan haklardan tamamen farklıdır.

Kullanım şekilleri bakımından insan hakları bireysel ve kolektif haklar olmak üzere iki
gruba ayrılmaktadır. Bireysel haklar, her bir bireyin başkasının katılımına gerek duymaksızın kullanabileceği haklardır. Kolektif haklar ise ancak bir topluluk halinde kullanabilen
haklardır. Dernek, toplantı ve gösteri yürüyüşü, grev hakları gibi. Kolektif haklarda da
hakkın sahibi bizzat kendisidir. Ancak birey bunları tek başına değil bir grup içerisinde ve
grup hâlinde kullanabilecektir