TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 2

Yasaklayıcı önleme, düzeltici önleme ve basit önleme önleyici rejimler arasındadır. Doğru seçenek E'dir.

Düzeltici rejimde, hak ya da hürriyeti kullanacak ilgili kişi, neticede bütün sorumluluk kendisine ait olmak üzere hürriyetini serbestçe kullanabilir. Bunun için önceden bildirimde bulunmasına veya idari makamlardan izin almasına gerek yoktur. Ancak serbestlik her şeyi yapabileceği anlamına gelmez. Kişinin hürriyet alanı (hareket alanı) eyleminden önce belirlenmiş ve yaptırıma bağlanmıştır. Doğru seçenek D'dir.

Genel olarak ölçülülük ilkesi, bir hak veya hürriyeti sınırlama zorunluluğu karşısında
bulunan kamu gücünün, elindeki araç ya da araçlardan sınırlama zorunluluğu amacına ulaşmada en elverişli hak ve hürriyeti en az düzeyde sınırlayacak olanını seçerek hürriyet otorite dengesini kurmasıdır. Doğru seçenek C'dir.

“Kamu güvenliği”, genel olarak halkın güvenliği, tehlikeden uzak olması, toplumun iç ve dış tehlikelere karşı güvende olması anlamına gelir. Doğru seçenek A'dır.

Tabi afet, tehlikeli salgın hastalıklar, ağır ekonomik bunalım hâlleri veya şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi biçimde bozulması, hatta giderek devletin varlık ve bekasının tehlikeye düşürülmesiyle karşılaşabilirler. Toplumun varlığını ve huzurunu tehlikeye sokan, kamu düzenini ciddi şekilde sarsan bu gibi durumlara genelde olağanüstü hâller (states of emergency) denilmektedir. Doğru seçenek A'dır.

Kamu düzeni, caddelerdeki, park ve sokak gibi umumi yerler ile, kafe, kahvehane, otel ve lokanta gibi umuma açık yerlerdeki düzendir. Doğru seçenek B'dır.

“Genel refah” kavramı belirsiz bir kavramdır; anlamı zamana, toplumun durumuna ve onun ihtiyaçlarına göre değişebilir. Ancak, genel refah kavramı esasen, halkın ve toplumun ekonomik ve sosyal yönden mutluluğu anlamına gelir. Doğru seçenek E'dir.

Cumhurbaşkanının olağanüstü hâl ilan etme yetkisi süre yönünden sınırlandırılmıştır. Anayasaya göre (m. 119), ilan süresi altı ayı geçemez. Bununla birlikte, TBMM bu süreyi değiştirebilir, gerekli görürse olağanüstü hâli kaldırabilir. Olağanüstü hâlin ilanını gerektiren sebeplerin devam etmesi durumunda, TBMM, Bakanlar Kurulunun istemi üzerine her defasında dört ayı geçmemek üzere bu süreyi uzatabilir. Doğru seçenek B'dir.

İşkence yasağı (KSHS m.7; İHAS m.3; AİHS m. 5; 1982 AY m. 17); kölelik ve kulluk yasağı (KSHS m. 8; İHAS m. 4; AİHS m. 6; 1982 AY m. 18); mahpuslara insancıl davranma hakkı (KSHS m. 10; 1982 AY m. 19); sözleşmeden doğan borcun yerine getirilmemesi nedeniyle hapis yasağı (KSHS m. 11; 1982 AY m. 38/8); kanunla kurulmuş, yetkili, bağımsız, ve tarafsız bir mahkemede adil yargılanma hakkı bu haklar arasındadır. Doğru seçenek E'dir.

Anayasanın 87 ve 92’nci maddeleri gereğince savaş ilanına TBMM karar verir. TBMM
tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir saldırıya uğraması nedeniyle, silahlı kuvvetlerin kullanılmasına derhal karar verilmesinin kaçınılmaz olması durumunda, Anayasanın 92 ve 104’üncü maddelerine göre, Cumhurbaşkanı da Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilir. Doğru seçenek B'dir.

Hak ve hürriyetin serbest bir şekilde kullanılmasını ortadan kaldırmaya yönelik bir teknik olup hukuk devletinden polis devletine doğru kayışın bir göstergesi olan ve daha çok otoriter devletlerde görülen bu rejimde, hürriyet kural olmayıp istisnadır.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Düzeltici önleme rejiminde, önceden belirlenmiş objektif şartların yerine getirilmesi hâlinde, istenilen izni idarenin vermesi zorunludur. Bu nedenle, yetkili makamın izin talebi üzerinde hiç bir şekilde değerlendirme hakkı, takdir yetkisi mevcut değildir.

Bu rejimde, hak ya da hürriyeti kullanacak ilgili kişi, neticede bütün sorumluluk kendisine ait olmak üzere hürriyetini serbestçe kullanabilir. Bunun için önceden bildirimde bulunmasına veya idari makamlardan izin almasına gerek yoktur. Hürriyetin kullanım alanını aşan kişinin yaptırımlarını idari makamlar değil, adli makamlar belirler.

Bu rejimde, yetkili makamların müdahalesi ancak hürriyetin kullanılmasından sonra söz konusu olur. Hürriyetin doğasına ve liberalizme en uygun düştüğü ifade edilen düzeltici rejimde, hürriyet kural, sınırlama ise istisnadır. Yasaklanmayan her şey serbesttir. Hürriyetin işleyişinde yetkili organlar yasama ve yargı organlarıdır.

Anayasanın insan hakları konusunda getirdiği sınırlamalar daha çok yasaklama şeklindedir. Bunlar somut ya da soyut içerikli olabilir. Örneğin 1982 Anayasası’na göre, bilim ve sanatı yayma hakkı, anayasanın devletin nitelikleriyle ilgili hükmünün değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılmaması (m. 27), grev ve lokavt haklarının toplum zararına ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaması (m. 54/2) gibi yasaklar soyut içerikli yasaklardır. Somut yasaklar ise kendiliklerinden ve doğrudan kullanılabilecek nitelikte olanlardır. Örneğin, hiç kimse bir sendikaya üye olmaya ya da üyelikten ayrılmaya zorlanamaz (m. 51/1). Siyasi partilerin ticari faaliyette bulunamamaları (m. 69/2), bazı kişilerin parti üyesi olamamaları (m. 68/5) somut yasaklamalara örnek verilebilir.

Bazı hak ve hürriyetler, uluslararası, bölgesel ve ulusal insan hakları hukuku belgelerinde mutlak terimlerle ifade edilmiştir. Bu hakların hiç bir zaman sınırlanması mümkün değildir. Genellikle insan haysiyet ve onurunu korumayı amaçlayan bu haklar arasında şunlar sayılabilir: İşkence yasağı (KSHS m.7; İHAS m.3; AİHS m. 5; 1982 AY m. 17); kölelik ve kulluk yasağı (KSHS m. 8; İHAS m. 4; AİHS m. 6; 1982 AY m. 18); mahpuslara insancıl davranma hakkı (KSHS m. 10; 1982 AY m. 19); sözleşmeden doğan borcun yerine getirilmemesi nedeniyle hapis yasağı (KSHS m. 11; 1982 AY m. 38/8); kanunla kurulmuş, yetkili, bağımsız, ve tarafsız bir mahkemede adil yargılanma hakkı (KSHS m. 14; İHAS. 6; AİHS m. 8; 1982 AY m. 36); kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi (KSHS m. 15; İHAS m. 7; AİHS m. 9; 1982 AY m. 38/1); hukuki kişilik hakkı (KSHS m. 16; 1982 AY m. 10); düşünce, din ve inanç hürriyeti (KSHS m. 18; İHAS m. 9; AİHS m. 12; 1982 AY m. 24, 25); evlenme, aile kurma ve evlilerin (eşlerin) eşit haklara ve sorumluluklara sahip olma hakkı (KSHS m. 23; İHAS m. 12); çocuğun uyrukluk (vatandaşlık) hakkı (KSHS m. 24; AİHS m. 20; 1982 AY m. 66/2); kanun önünde eşitlik, eşit hukuki koruma ve ırk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal veya başka bir fikir, ulusal veya toplumsal köken, milliyet, doğum veya başka bir statü sebeplerine dayalı ayrımcılık yapılmaması (KSHS m. 26; 1982 AY m. 10); etnik, dinsel veya dilsel azınlıkların kendi kültürel haklarını kullanma, kendi dinlerinin gereği ibadeti etme ve uygulama veya kendi dillerini kullanma hakları (KSHS m. 27).

İnsan hakları hukuku kaynaklarında yer alan bazı haklar, bazı şartlar altında sınırlanabilir. Örneğin KSHS’nde yer alan yerleşme ve seyahat hürriyeti (m. 12), açık duruşma (m. 14), din hürriyeti (m. 18), ifade hürriyeti (m. 19), barışçıl toplanma hakkı (m. 21), dernek kurma hürriyeti (m. 22) ile AİHS ve İHAS’da bu hakları ilgilendiren haklar ile ESKHS sendika kurma hakkı (m. 8) sınırlanabilen haklardandır. Ancak bu hakların sınırlanabilmesi için, sınırlamaların bütünüyle bazı şartları taşıması zorunludur: Bunlar; sınırlamaların kanunda öngörülmesi, sınırlamaların ilgi hak ya da hürriyetin düzenlendiği maddedeki sınırlama nedenlerine dayanması ve sınırlamaların meşru amaçların elde edilmesi için zorunlu olmasıdır. Anayasamız, İHEB m. 29(2), AİHS, İHAS veya KSHS m. 4 hükümlerine paralel olarak genel sınırlama nedenleri içermemektedir.

Kamu düzeni, caddelerdeki, park ve sokak gibi umumi yerler ile, kafe, kahvehane, otel ve lokanta gibi umuma açık yerlerdeki düzendir.

KSHS m. 4, İHAS m. 15, AİHS m. 27’de bazı hakların olağanüstü hâller, sıkıyönetim, seferberlik ve savaş hâlinde bile kısmen veya tamamen durdurulamayacağı, sınırlanamayacağı ifade edilmektedir. Olağanüstü durumlarda sınırlanamayan bu haklar şunlardır: “Yaşama hakkı”, “işkence yasağı”, “kölelik ve kulluk yasağı”, “suç ve cezaların geçmişe yürütülemeyeceği”, “düşünce hürriyeti” ve “din ve vicdan hürriyeti”. Bunlara KSHS m. 4, “borç nedeniyle hapis yasağı”nı ve “kişi olarak tanınma hakkı”nı; AİHS m. 27, “hukuken kişi sayılma hakkı”nı, “aile hakları”nı, “isim hakkı”nı, “çocuk hakları”nı, “vatandaşlık hakkı”nı, “yönetime katılma hakkı”nı, “bu hakların korunması için yargısal güvenceler”i de eklemektedir. Bu haklar mutlaktır ve hiç bir olağanüstü durumda, ne kadar zorunlu olsa bile, bunları kısmen veya tamamen sınırlayacak tedbirler alınamaz.

Bir hürriyetin kullanılması için gerekli iznin verilip verilmemesinde kamu otoriteleri mutlak bir takdir yetkisine sahip bulunmaları hâlinde yasaklayıcı önleme rejimi geçerlidir.