TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 15

Hükümdar ile beyler arasında imzalanmış olması bakımından Fransız İhtilali yasalarına değil, Magna Carta'ya benzetilir.

Tanzimat Fermanı, sadece kişilere tanınan birtakım hak ve hürriyetleri değil, aynı zamanda devlet hayatının çeşitli alanlarında yapılacak yenilikleri de içermektedir.

1909 yılında Kanun-u Esasi’de yapılan değişikliklerden biri de Padişahın sürgün etme hakkının kaldırılmasıdır.

Çağdaş belgelerin çoğunda yer alan "korunması gereken toplum kesimlerinin hakları" ile üçüncü kuşak haklar İHEB’de yer almamıştır. Bu da yetersiz kaldığını göstermektedir.

AK kurulduktan sonra Konseye üye oldukları için “kurucu üye” statüsünde olan ülkeler Türkiye ve Yunanistan'dır.

Sözleşme insan haklarının korunmasının ulusal düzeyden, uluslararası düzeye geçmesini sağlamış ve bireyi özgürlüklerinin korunması açısından uluslararası hukukta hak sahibi yapmıştır.

Mültecilerin Hukukî Durumuna Dair Sözleşme (yürürlük tarihi 1954) mülteci iadesinin sınırları ile geleneksel hukukta bulunan geri göndermeme  (non-refoulement)  ilkesi hüküm altına alınmıştır.

20. yüzyılda, Rwanda’da ve Eski Yugoslavya’da uluslararası vicdanı derinden yaralayan insanlığa karşı suçların işlenmesi üzerine, uluslararası toplum daha yakın bir ilgi göstermiş ve Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Statüsü 1998’de Roma’da kabul edilmiştir.

“Avrupa Vatandaşlığı” kavramı 1993'te yürürlüğe giren Maastricht Antlaşması’nda ifadesini bulmuştur.

BM Antlaşması’nın önsözünde; “temel insan haklarına, kişinin onur ve değerine” saygı inancı dile getirilmekte “ırk, cinsiyet, din ya da dil ayrımı gözetmeksizin insan haklarına ve temel özgürlüklerine saygının geliştirilip güçlendirilmesi” yer alırken; Antlaşmanın ilk maddesinde, “ırk, cinsiyet, dil ya da din ayımı gözetmeksizin herkes için insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı geliştirme ve yüreklendirme” düzenlenmiştir.

Komite, taraf devletlerden gelen raporları incelemek üzere yılda üç defa Cenevre’de toplanmaktadır. Toplantılara UNICEF ve diğer BM uzmanlık kuruluşlarının katılma hakkı bulunmaktadır. Komite, ayrıca uygun gördüğü diğer bir uzmanlık kuruluşunu, kendi alanıyla ilgili görüş bildirmek üzere toplantıya davet edebilir.

İşkenceye Karşı Komite üyeleri, Taraf devletlerce tayin edilen kişiler listesinden gizli oyla dört yıllık bir süre için seçilmekte; üyelerin yarısı iki yılda bir yenilenmektedir. Uzmanların seçiminde de “Coğrafi dağılımdaki eşitlik” göz önünde bulundurulmaktadır.

Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Sözleşmesi ve İşkenceye Karşı Sözleşme ve Göçmen İşçiler Sözleşmesi, devletlerarası şikâyet usulünü öngörmektedir.

Güvenlik Konseyinin başta gelen sorumluluğu, uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasıdır. Ancak, insan haklarının devletler arasında çekişmeye sebep olduğu durumlarda, Güvenlik Konseyi, BM Anlaşması hükümleri gereğince barışı sağlamak amacıyla harekete geçmektedir.

Sözleşmeye dayalı korunma mekanizmalarından biri olan Devletlerarası şikayet usulünde söz konusu olan “Uzlaştırma Komisyonu”, Her Türlü Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Sözleşmesine (m. 12-13) göre, Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Komitesi, aralarında uyuşmazlık olan tarafların oybirliği ile seçtiği beş kişiden oluşturulmuştur. Komisyon, taraflar arasındaki bu sorunu dostane yollardan çözmeye çalışır. Bu komisyon aracılığıyla taraflar konuya uygun çözüm arayacaklardır.

İnsan Hakları Konseyi, BM’nin insan haklarını teşvik ve korumayı üstlenmiş ana kuruluşudur. BM Genel Kurulu tarafından 15 Mart 2006 tarih ve 60/251 sayıl kararıyla, 1946 yılında kurulan İnsan Hakları Komisyonu’nun yerini almak üzere kurulmuş olan İnsan Hakları Konseyi, genel olarak izlenecek politikalar için yol gösterir, insan hakları sorunlarını inceler, yeni uluslararası normlar geliştirir ve dünya genelinde insan haklarının uygulanışını gözlemler. Birleşmiş Milletler Teşkilatı'nın insan hakları politikasının belirleyicisi olan Konsey dünya üzerindeki her uygun gördüğü yerde insan hakları sorununu gündeme getirmek ve devletlerden, STK’lar ve diğer kaynaklardan gelen bilgileri incelemekle yetkilidir.

İHYK’nin görevleri şunlardır: Medeni, kültürel, ekonomik, siyasi ve sosyal hakların etkin kullanımını sağlanmak ve geliştirilmek; BM sistemi içinde insan haklarını geliştirecek organları desteklemek ve bu kuruluşlara bu alanda öneriler götürmek; İnsan haklarının geliştirilmesi amacıyla BM içindeki kuruluşlardan destek almak; İnsan Hakları Merkezi ve diğer bazı kuruluşlar aracılığıyla talepte bulunan ülkelere insan hakları konusunda teknik ve mali yardımda bulunmak ve konuya ilişkin eylem ve programlar yürüten yerel insan hakları örgütlerine yardım etmek; insan hakları konusunda BM tarafından yürütülen eğitim ve kamuyu bilgilendirme programları arasında koordinasyonu sağlamak; dünyada İnsan Hakları ihlaline neden olan tehditlere ve tehlikelere karşı aktif bir rol oynamak; insan hakları çerçevesinde hükümetlerle sürekli diyalog içinde olmak; insan haklarının gelişmesi ve yaygınlık kazanması için uluslararası iş birliğine gidilmesini sağlamak; BM sistemi içinde insan haklarının genişletilmesi için koordinasyon faaliyetleri yürütmek; insan hakları konusunda BM mekanizmasının daha da güçlendirilmesi ve rasyonelleştirilmesi yönünde çalışmalar yapmak; insan hakları merkezinin idaresini gerçekleştirmek.

İnsan haklarının temel ilkeleri arasında sayıldığı demokratik siyasi hürriyete dayanan rejimlerde,  bir birey kendi devletini uluslararası bir organ önünde doğrudan sorumlu tutabilmektedir. Bazı uluslararası sözleşmeler, sözleşme hükümlerine göre haklarının ihlal edildiğini hisseden bireye bundan sorumlu tuttuğu hükümetine karşı denetleme biriminde işlem başlatma fırsatı vermektedir. Fakat bu tür başvurular ancak ilgili devlet bireysel başvuru hakkını açıkça kabul etmişse yapılabilmektedir. A, B, C ve D şıklarındaki usuller, Sözleşme – Dışı Koruma Usullerindendir.

Tamamlayıcılık ilkesi gereğince, birincil yargılama yetkisi ilgili devletin Ceza Mahkemelerine aittir. Statüde belirtildiği üzere, ilgili devlet, göstermelik yargılama yapıyorsa yargılama yapıp göstermelik cezalar veriyorsa veya yargılama yapmıyorsa ya da yargılama yapabilecek kapasiteye sahip değilse, tamamlayıcı olarak UÇM’nin yargılama yetkisi devreye girecektir.

1808 tarihli, şart niteliğinde olan ve Padişah ile Rumeli yanı arasında imzalanan Sened-i İttifak yedi maddeden oluşmaktadır. Hükümdar ile beyler arasında imzalanmış olması bakımından Magna Carta’ya benzetilen bu belge, hak ve hürriyetleri sıralamak yerine, merkezi idareyi güçlendirerek kamu düzenini getirmek, dolayısıyla can ve mal güvenliği- ni sağlamaya yöneliktir. Belgenin temel haklarla ilgili hükmü vergi toplamada zulüm ve eziyet yapılmamasıdır.