TEMEL İNSAN HAKLARI BİLGİSİ I - Deneme Sınavı - 14

1924 Anayasasında  kişi hak ve hür- riyetleri klasik anlamda kabul edilmekte olup bunlar; düşünce, vicdan, söz, basın, haber- leşme, dernek kurma, çalışma, eğitim hürriyetleri ile mülkiyet hakkı, kişi güvenliği, konut dokunulmazlığı, eşitlik ilkeleri olarak sıralanmıştır. Fakat bu hak ve hürriyetler için gerekli güvence mekanizması kurulamamıştır.

Bildirge,( İHEB )  aydınlanma geleneğine bağlı, sosyalist görüşün tüm etki ve katkılarına rağmen klasik bildiriler anlayışı ile esas olarak uyumlu, bu nedenle de büyük ölçüde doğal haklar yaklaşımının temel kavramları olan “hürriyet” ve “eşitlik” kavram ve ideallerini evrensellik temelinde sunan ve bunu da “herkes” kavramında formülleştirerek ifade eden bir belgedir.

BM Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi, klasik haklar ya da medenî ve siyasal haklar olarak adlandırılan hakları düzenlemekte ve bunları güvence altına almak amacıyla birtakım mekanizmalara yer vermektedir. Sözleşme ile bu sözleşmede düzenlenen hakların ve hürriyetlerin uygulanmasını gözetmek ve bunlara taraf devletlerin uyup uymadıklarını izlemek üzere bir “insan hakları komitesi” kurulmuştur. Sözleşme’nin uygulanması, genelde raporlar ile sağlanmakla birlikte ayrıca devletlerarası başvurular ve bireysel şikâyet usulleri de uygulanmaktadır.

Mültecilerin Hukukî Durumuna Dair Sözleşme (Cenevre Sözleşmesi) ile tarihte ilk kez bir mülteci tanımı yapılmış, mültecilerin hakları ve standartlarının çağdaş bir listesi verilmiş, mülteci iadesinin sınırları ile geleneksel hukukta bulunan “geri göndermeme” (non-refoulement) ilkesi hüküm altına alınmıştır.

 

Soykırım (Genocide) suçunu uluslararası suç olarak ilan eden 11 Aralık 1946 tarih ve 96(1) sayılı BM Genel Kurulu Bildirgesi’dir

Tablo 2.4 : BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nde Düzenlenen Haklar : Ailenin yeniden birleşmesi

İnsan Hakları Yüksek Komiserliği'nin tüm görevleri şunlardır: Medeni, kültürel, ekonomik, siyasi ve sosyal hakların etkin kullanımını sağlanmak ve geliştirilmek; Birleşmiş Milletler sistemi içinde insan haklarını geliştirecek organları desteklemek ve bu kuruluşlara bu alanda öneriler götürmek; İnsan haklarının geliştirilmesi amacıyla Birleşmiş Milletler içindeki kuruluşlardan destek almak; İnsan Hakları Merkezi ve diğer bazı kuruluşlar aracılığıyla talepte bulunan ülkelere insan hakları konusunda teknik ve mali yardımda bulunmak ve konuya ilişkin eylem ve programlar yürüten yerel insan hakları örgütlerine yardım etmek; insan hakları konusunda Birleşmiş Milletler tarafından yürütülen eğitim ve kamuyu bilgilendirme programları arasında koordinasyonu sağlamak; dünyada İnsan Hakları ihlaline neden olan tehditlere ve tehlikelere karşı aktif bir rol oynamak; insan hakları çerçevesinde hükümetlerle sürekli diyalog içinde olmak; insan haklarının gelişmesi ve yaygınlık kazanması için uluslararası iş birliğine gidilmesini sağlamak; Birleşmiş Milletler sistemi içinde insan haklarının genişletilmesi için koordinasyon faaliyetleri yürütmek; insan hakları konusunda Birleşmiş Milletler mekanizmasının daha da güçlendirilmesi ve rasyonelleştirilmesi yönünde çalışmalar yapmak; insan hakları merkezinin idaresini gerçekleştirmek.

Güvenlik Konseyinin başta gelen sorumluluğu, uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasıdır. Ancak, insan haklarının devletler arasında çekişmeye sebep olduğu durumlarda Güvenlik Konseyi, Birleşmiş Milletler Anlaşması hükümleri gereğince barışı sağlamak amacıyla harekete geçmektedir. Güvenlik Konseyi, insan hakları ihlallerini sık sık kınamak suretiyle yakın gelecekteki müdahalelerin daha da azalmasını sağlamaktadır. Konseyin bir diğer görevi, uluslararası terörizmi önlemekle ilgili olarak çalışmalar yapmaktır.

Zorla Kaybedilmeler Sözleşmesi, Zorla Kaybedilme Komitesi’ne, hakkında dikkate alınmaya değer duyumlar bulunması halinde üye devletlerin topraklarına haber vermeksizin ziyaretler geçekleştirme yetkisini tanımıştır.

Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Komitesi, 1966 tarihli Uluslararası Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme’nin uygulanmasını izlemek üzere, kurulmuştur. Yılda iki kez olmak üzere üçer haftalık bir süreyle Cenevre’de toplanan komite insan hakları alanında yüksek ahlakî yetenek ve yetkileriyle ve tarafsızlığıyla tanınmış, onsekiz kişiden oluşmaktadır. Komite üyeleri dört yıllık bir süre için seçilmekte, üyelerin yarısı iki yılda bir yenilenmektedir. Komite üyeleri, farklı coğrafyalardan, farklı medeniyet temsilcilerinden ve temel hukuk sistemlerinden seçilmelidir. Her devlet bir kişi aday göstermekte, Komitenin üyeleri Sözleşmeci devletlerin gizli oyu ile belirlenmektedir.

Sözleşme–dışı koruma sistemlerinin hukuksal dayanağı, 26 Haziran 1945 yılında San Francisco’da kabul edilen Birleşmiş Milletler Antlaşması’dır. İnsan haklarının tanımlanmadığı ve içeriğinin belirlenmediği bu Antlaşmanın ilk maddesinde, “ırk, cinsiyet, dil ya da din ayımı gözetmeksizin herkes için insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı geliştirme ve yüreklendirme” olduğu belirtilmiştir.

Birleşmiş Milletler’in doğrudan doğruya insan hakları alanına giren konularda faaliyette bulunan Ekonomik ve Sosyal Konsey, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından üç yıllık bir süre için seçilmiş 54 üyeden oluşmaktadır. Konsey; uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel, eğitim, sağlık ve diğer kimi sorunlarla ilgili olarak çalışmalar yapmakta ve tematik insan hakları ihlallerini ortaya koyan raporlar hazırlanması konusunda çok geniş yetkileri bulunmaktadır.

Uluslararası Adalet Divanı, 1945 yılında, Birleşmiş Milletler’in kurucu Antlaşması ile Örgütün başlıca yargı organı olarak kurulmuştur Uluslararası Adalet Divanı devletlerin taraf olduğu uyuşmazlıklar bakımından yetkili bir yargı yeridir. Uluslararası Adalet Divanı, bireyler veya yönetim dışı kuruluşları yargılayan veya bunlar hakkında karar veren bir yargı organı olmadığı gibi, bir insan hakları mahkemesi de değildir. Ancak, Divanın kendisine sunulan uyuşmazlıklarla ilgili davalarda verdiği kararlar veya buna yetkili kurumlarca, kendisinden istenilen istişarî mütalaa talepleri nedeniyle açıkladığı görüşler, yürürlükteki hukuk kurallarının açıklanması niteliğinde kabul edilebilir.

Irk Ayrımcılığının Kaldırılması Komitesi, 1966 tarihli Uluslararası Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına Dair Sözleşme’nin uygulanmasını izlemek üzere, kurulmuştur. Anlaşma ile belirlenmiş yükümlülüklerle ilgili devlet şikâyetlerini izlemek ve incelemek üzere Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan ilk Komitedir.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun insan hakları ile ilgili önemli yetkileri bulunmaktadır. Birleşmiş Milletler Anlaşmasının, Genel Kurul’un görev ve yetkilerini düzenleyen 13. maddesinde Genel Kurula, uluslararası iş birliğini geliştirmek ve uluslararası hukuku kodlaştırmak sorumluluğunun yanında, “ırk, cins, dil ve din ayrımı gözetmeksizin herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanmasını sağlamak” için çalışmalar yapılmasını temin etmek ve tavsiyelerde bulunmak görevi de verilmiştir.

Ekonomik ve Sosyal Konseyin 27 Mayıs 1970 tarih ve 1503 sayılı kararı ile insan hakları ve temel özgürlüklerinin ihlallerine ilişkin bildirimler ile ilgilenmeye dair usuller belirlenmiştir. 1503 Usulü olarak bilinen bu usulde, kişilerin tek tek haklarının ihlal edilip edilmediği ve dolayısıyla mağduriyetlerinin kişisel olarak nasıl giderileceği üzerinde durulmamakta, şikâyetin olduğu ülkedeki genel durum üzerinde karara varılmak suretiyle bu hedefe dolaylı yoldan ulaşılmaktadır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında, insanlığı büyük felaketlere sürükleyen savaşları önleyebilmenin ve uluslararası barışın sağlanıp sürdürülebilmesinin temel şartlarından biri olarak insan haklarının uluslararası alanda korunması fikri güçlenmiştir. Böylece insan haklarının devletlerin iç sorunu olduğu fikri terkedilmiş, bu alanda insan haklarını koruyacak önemli kurumsal düzenlemelere yer verilmiştir. Bu düzenlemelerin başında, 26.06.1945 tarihinde San Fransisco’da imzalanan ve 24.10.1945 tarihinde yürürlüğe giren BM Şartı gelmektedir.