Ceza Hukuku Yaptırım Sistemi

Ceza hukuku yaptırımlarının genel çerçevedeki amacı, toplumsal yaşamı olanaklı kılmaktır.

Toplumda korunmaya değer görülen yararların ihlâli durumunda öngörülen yaptırımlar çeşitli de­ğerlere yönelik olabilir. Özgürlük, yaşam, mal var­lığı ve şeref bu değerler arasında sayılabilir.

Türk Ceza Hu­kukundaki yaptırım türleri; “adli para ceza­sı”, “hapis cezası”, “güvenlik tedbirleri” ola­rak ayrılmaktadır.

Klasik sistemde para cezası şöyle belirlenir:

• suç karşılığında sabit bir miktar olarak gösterilmesi,
• alt ve üst sınırlı olarak belirlenip hakime takdir hakkı tanınması,
• suçtan kaynaklanan zararın veya failin suç­tan elde ettiği yararın ya da katlarının temel alınması suretiyle belirlenmesi.

Adli para cezası 5 günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde 730 günden fazla ol­mamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktarla çarpılması suretiyle hesaplanır.

Failin ekonomik ve diğer kişisel haller göz önünde bulundurularak bir gün karşılığı en az 20 en fazla 100 Türk lirası olarak takdir edilir.

Hakim, para cezasının ödenmesi için hükmün ke­sinleşmesinden itibaren 1 yıla kadar mehil verebilir. Hakim, hükümlünün ekonomik ve kişisel halle­rine göre adli para cezasını 2 yılı geçmeyecek ve dörtten az olmayacak şekilde taksite bağlayabilir.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda 730 gün olarak belirlenen üst sınırın üstüne çıkılan ayrık hükümler vardır. Örneğin, kişiler arasındaki ko­nuşmaların dinlenmesi ve kayda alınması suçunda 4 bin güne kadar adli para cezası (TCK m.133/3), göçmen kaçakçılığı suçunda hapis cezasının yanı sıra 10 bin güne kadar adli para cezası öngörülmüş olması gibi (TCK m.79/1-b).

Müebbet hapis cezasının ağırlaştırılmış müeb­bet hapis cezasından başlıca farkı; bu cezanın infa­zında sıkı güvenlik rejimi uygulanmaması ve şartla salıverme süresinin daha kısa olmasıdır.

Suçu işlediği sırada 12-15 (sağır dilsiz ise 15- 18) yaş arasında olan çocuklara müebbet hapis cezası yerine 9 yıldan 11 yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Suçu işlediği sırada 15-18 (sağır dilsiz ise 18- 21) yaş arasında olan çocuğa müebbet hapis cezası yerine 12 yıldan 15 yıla kadar hapis cezası verilir.

Hükmedilen hapis cezası 1 yıldan fazla ise uzun süreli hapis cezasıdır.

Seçenek yaptırıma çevirmeye karar verirken mahkemenin göz önünde bulunduracağı husus­lar şunlardır (TCK m.50/1):

• Failin kişiliği,
• Failin sosyal ve ekonomik durumu,
• Failin yargılama sürecinde duyduğu pişmanlık,
• Suçun işlenmesindeki özellikler.

Kısa süreli hapis cezasının iki halde adli para cezasına veya tedbire çevrilmesi zorunludur (TCK m.50/3). Daha önce hapis cezasına mahkumiyeti bulunmaması koşuluyla:

• Faile otuz gün veya daha az süreli hapis ce­zası verilmesi,
• Failin kısa süreli hapis cezası verilen suçu işlediği tarihte 18 yaşını doldurmamış veya 65 yaşını bitirmiş olması seçenek yaptırıma çevirme zorunluluğu bulunan hallerdir.

Seçenek yaptırımın gereklerinin yerine getiril­memesi durumunda ortaya çıkacak hukuki so­nuçlar şunlardır:

• Seçenek yaptırım olan adli para cezası öden­mediği takdirde adlî para cezasının infazına ilişkin hükümler uygulanır (CGİK m.106).
• Seçenek yaptırım olan tedbire uyulmadığı takdirde tedbire çevrilen kısa süreli hapis cezasının kısmen veya tamamen infazı söz konusu olur (TCK m.50/6).

Güvenlik Tedbirleri ile Cezaların Ortak Özellikleri

• Güvenlik tedbirleri ile cezalar suç karşılı­ğında ve mahkeme kararıyla uygulanmaları mümkün olan yaptırımlardır.
• Güvenlik tedbirleri ile cezalar bakımından kanunilik (yasallık) ilkesi geçerlidir. “Ceza ve ceza yerine geçen güvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur” denilmek suretiy­le yasallık ilkesi güvenlik tedbirlerinde de anayasal bir ilke olarak kabul edilmiştir (Ay m.38). Kanun’da da, “kanunda yazılı ceza­lardan ve güvenlik tedbirlerinden başka bir ceza ve güvenlik tedbirine” hükmolunama­yacağı öngörülerek, söz konusu anayasal ilke tekrarlanmıştır (TCK m.2).
• Cezalarda olduğu gibi, güvenlik tedbirleri açısından da failin aleyhindeki kanun geriye yürümez ve istisna olarak lehte kanun geriye yürür. Suç işlendikten sonra yürürlüğe giren yeni kanun o suç için daha önce olmayan bir güvenlik tedbiri öngörmüşse, aleyhe olan bu kanun geriye yürümeyecektir. Aynı şekilde, suçun işlendiği zaman yürürlükte olan kanu­nun güvenlik tedbiri öngördüğü, ancak yeni kanunun bu güvenlik tedbirini kaldırdığı hal­lerde de eski kanuna göre hükmolunmuş olan güvenlik tedbirinin infazı ve yasal sonuçları kendiliğinden kalkacaktır (TCK m.7/1).

Kural olarak, cezalar “cezalandırma” niteliğine sahiptir. Örneğin, özgürlükten yoksunluk dolayı­sıyla hapis cezası acı ve ızdırap içerir. Güvenlik ted­birlerinde ise kişiye acı ve ızdırap çektirme düşün­cesi yoktur. Ancak, özgürlüğü kısıtlayıcı güvenlik tedbirleri fail açısından ceza gibi etkili olur.

5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda yer verilen “güvenlik tedbirleri” şunlardır:

1)Hak yoksunlukları (TCK m.53/1,5), 2)belirli bir meslek veya sanatın icrasının tatili (TCK m.53/6), 3)sürücü belgesinin geri alınması (TCK m.53/6), 4) sınır dışı edilme (TCK m.59), 5)tüzel kişinin izni­nin iptali (TCK m.60), 6)denetimli serbestlik (TCK m.51,58,191,221; CGİK m.104,107,108), 7)akıl hastalarının tedavi altına alınması (TCK m.57), 8) alkol, uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılarının tedavi altına alınması (TCK m.57/7), 9)eşya ve ka­zanç müsaderesi (TCK m.54,55).

Ceza insan onuruyla bağdaşır olmalıdır. Ceza yasada gösterilmiş olmalıdır. Ceza suçun ağırlığıyla orantılı olmalıdır. Ceza amacı yönünden etkili olmalıdır. Ceza kişisel olmalı, başkalarını etkilememelidir. Ceza eşit olmalıdır. Ceza bölünebilir olmalıdır. Ceza düzeltile­bilir olmalıdır. Ceza yargı organları tarafından veril­melidir. Hapis cezası son çare (ultima ratio) olmalıdır.

Mutlak teoriler olarak adlandırılır.

1.Yüzyılda Romalı düşünür ve devlet adamı Seneca’ya atfedilen şu özdeyiş özel önleme teorisinin ilk izi sayılır: “Akıllı insan suç işlendiği için değil, suç işlenmemesi için cezalandırır”. Bu teoriye göre failler tesadüfi suçlular, itiyadi suçlular ve ıslahı mümkün olmayan itiyadi suçlular olarak sınıflandırılmış; ıslahı mümkün olan faille­ri ıslah etme, tesadüfi suçluları ürkütme ve ıslahı mümkün olmayan itiyadi suçluları ise zararsız hale getirme önerilmiştir.

Günümüzde ceza konul­masının ve infazın amacı şunlardır:

• Hükümlüleri düzeltme,
• Hükümlülerin yeniden suç işlemelerini engelleme,
• Hükümlülerin toplum için arz ettikleri teh­likeyi ortadan kaldırma (AyM, 09.03.1971- 4230).

Ceza hukukunun amacı ceza yaptırımları ara­cılığıyla genel düzeni korumaktır. Disiplin hu­kukunun amacı ise bir sosyal grubun düzenini yani kısmi bir düzeni özel yaptırımlarla devam ettirmektir.

Cezaların soyut özel belirlenmesi ceza kanunun­da çeşitli şekillerde gösterilebilir. Bunlar: 1)Mutlak ceza, 2)Seçenekli ceza ve 3)Alt-üst sınırlı cezadır.

Cezayı fiile ve faile uydurarak adil bir sonu­ca ulaşabilmek için cezanın belirlenmesinde göz önünde bulundurulması gereken genel ilkeler şun­lardır:1)Kusur ilkesi, 2) suçun unsurlarının iki kez değerlendirilmesi yasağı ve 3) gerekçe gösterilmesi.

Cezanın belirlenmesinde göz önünde bulun­durulacak olan fiile ilişkin özellikler şunlardır: 1) Suçun işleniş biçimi, 2) suçun işlenmesinde kulla­nılan araçlar, 3) suçun işlendiği zaman ve yer, 4) suç konusunun önemi ve değeri, 5) meydana gelen zararın veya tehlikenin ağırlığı.

Yasa’da hâkime cezayı takdiren hafifletme yetkisi verilmesine karşın, cezayı takdiren artırma yet­kisi yerinde olarak verilmemiştir.

Takdiri indirim sebebi teşkil edecek haller şunlardır; failin geçmişi, failin sosyal ilişkileri, failin suçtan sonraki ve yargılama sürecin­deki davranışı, cezanın failin üzerindeki olası etkisi ve diğer özelliklerdir.

İkinci suçun ilk mahkûmiyetten sonra belli bir süre içinde işlenmiş olmasını şart koşan sisteme süreli tekerrür sistemi denir.

Şu hallerde önceki eylem tekerrüre esas alınamaz:

• Önceki mahkumiyet kararına esas teşkil eden eylemin suç olmaktan çıkartılmış bulunması,
• Önceki cezanın genel af kapsamına girmiş olması.

Buna karşılık şu mahkumiyet kararları tekerrü­re esas teşkil eder:

• Özel af kapsamına alınmış olan mahkumiyetler,

• Belli süre içinde suç işlenmesi nedeniyle erte­leme kararı düşmüş olan ertelenmiş cezalar.