İnfaz Hukukunun Temel Kavramları, Cezanın İnfazının Amacı, İnfaz Hukukuna Hakim Olan İlkeler

Aldığı ceza kesinleşen kişinin (hükümlünün) ceza infaz kurumuna kabul edilmesi, ceza infaz ku­rumunda disiplin, günlük yaşam, iyileştirme (ıslah etme), tekrar suç işlemiş kişilerin (mükerrir) ceza­sının infazı, dış dünyayla ilişkiler, izinler, özel infaz şekilleri, koşullu salıverme, adli para cezasının yeri­ne getirilmesi gibi konular infaz hukukunun içeri­ğini oluşturur. Tutuklama kararının yerine getiril­mesiyle ilgili konular da bu kapsamdadır.

Ceza muhakemesi hukuku kişinin suç işleyip işlemediğinin nasıl belirleneceği, soruşturma ve yargılamanın nasıl yapılacağı, son kararın nasıl verileceği konularını düzenleyen hukuk dalıdır. Yargılama sonucunda verilen ve kesinleşen kararda gösterilen cezanın nasıl yerine getirileceği ise infaz hukukunun konusudur.

Ceza hukuku yaptırım çeşitlerini gösterir ve suç tanımlarında yer verir. İnfaz hukuku ise bu yaptırımların hangi yöntemlerle uygulanacağını düzenler.

Milletlerarası şu belgeler de infaz hukukuna yön veren kurallar içermektedir:

“Avrupa İnfaz Esasları”, “Hürriyeti Bağlayıcı Olmayan Yaptırım ve Tedbirlere İlişkin Avrupa Esasları”, 1973 tarihli “Hükümlülere Muame­lede Asgari Kurallar”, 1987 tarihli “Tavsiyeler”, “Avrupa Ceza İnfaz Kuralı”, 1983 tarihli “Mah­kumların Transferi Sözleşmesi”, 1984 tarihli “Yabancı Hükümlülere Muameleye Dair Tavsiye Kararı”. Birleşmiş Milletlerce kabul edilen 1955 tarihli “Suçların Önlenmesi ve Hükümlüle­re Muamelede Asgari Esaslar”, “İnfaz Kurumu Açma Tavsiyeleri”, 1957 tarihli “Hükümlülere Muamelede Uyulacak Asgari Standart Kurallar”, 1988 tarihli “Herhangi Bir Şekilde Gözaltında Tutulan ya da Hapse Konulan Tüm Kişilerin Ko­runmasına Dair İlkeler Bütünü” ve 1990 tarihli “Mahpuslara Muamelenin Temel İlkeleri”.

İnfaz hukuku kuralları ile ceza hukuku ku­rallarının uygulanması bakımından farklı ilkeler geçerlidir. Ceza hukukunda suçun işlendiği tarihteki yasa uygulanır. Suç iş­lendikten sonra yürürlüğe giren yasalar bakımından ise suçun işlendiği tarihte yü­rürlükte bulunan yasaya göre lehte olan yasanın geçmişe yürümesi, aleyhte olan yasanın ise geçmişe yürümemesi kabul edil­miştir (TCK m.7/1,2). İnfaz hukukunda bu ilke geçerli değildir.

Derhal Uygulanma İlkesinin sonucu olarak, şu kurallar ortaya çıkmaktadır:

• İşlemler daima yürürlükte olan yasaya göre yapılmalıdır. Yeni yasa suç işlendikten son­ra yürürlüğe girse de, infazda bu yasa uygu­lanacaktır.
• Yürürlükteki yasaya uygun olarak bir kez ya­pılmış işlemler, sonradan yasa değişse de, ge­çersiz olmaz. Yasa yürürlüğe girmeden önce yapılmış işlemlerin tekrarlanması gerekmez.
• Önceki yasaya göre henüz yapılmamış iş­lemler, artık yeni yasaya göre yapılır. Daha önce yapılmasının gerekmesi düşüncesiyle, önceki yasa hükümlerinin uygulanmasına devam edilmez.

Daha hafif olan cezayı daha ağır cezaya dönüş-türen veya cezaevinde kalınacak süreyi uzatan infaz yasaları, mahkûmun aleyhine sonuç doğuracağından, derhal uygulanma kuralına tâbi olmamalıdır.

Yabancı devlet mahkemeleri tarafından veri­len mahkumiyet kararları şu koşulların bulunması halinde Türkiye’de infaz edilebilir (6706 sayılı Ka­nun m.26):

• Hükümlünün Türkiye’de bulunması,
• mahkumiyet kararının kesinleşmiş olması,
• mahkumiyet kararına konu fiilin Türk hu­kukuna göre suç teşkil etmesi ve zamanaşı­mına uğramamış olması,
• aksi kararlaştırılmadıkça hükümlünün infaz kurumunda infazı gereken en az altı ay ha­pis cezasının bulunması,
• aynı suçtan dolayı Türkiye’de soruşturma veya kovuşturma yapılmamış olması.

Hükümlü naklinin kabulüne Adalet Bakanı karar verir.

Milletvekilleri hakkında seçimin­den önce veya sonra verilmiş bir mahkumiyet kara­rının infazı üyelik sıfatının sona ermesine kadar er­telenir ve üyelik süresince zamanaşımı işlemez (Ay m.83/3). Milletvekillerine tanınan bu ayrıcalığın nedeni, milletvekillerinin fiilen Meclis çalışmaları­na katılmalarını sağlamaktır. Milletvekilinin seçilmeye engel bir suçtan mah­kumiyete uğraması halinde ise milletvekilliği düşer (Ay m.84). Bu durumda ertelemeye yer verilmeden cezanın infazına geçilir.

Aydınlanma döneminde; Voltaire, Montesqui-eu, Rousseau ve Beccaria gibi düşünürler, eleş-tirilerini yapıtlarıyla ortaya koymuş ve cezanın amacı üzerinde düşünülmeye başlanmıştır.

Kürek cezası, hükümlünün ayaklarında demir olduğu halde ömür boyu veya süreli olarak (3 yıl-on beş yıl) zorlu işlerde çalıştırılması demektir. Aynı zamanda hükümlünün teşhiri usulü de uygu­lanırdı. Hükümlü infaz sırasında medeni haklarını kullanamaz; kendisine bir vasi tayin edilirdi. Kürek cezası alan kişiye ömür boyu rütbe ve memuriyet­ten mahrumiyet cezası da verilirdi.

Cürüm cezaları idam, ağır hapis, hapis, sürgün, ağır para cezası, kamu hizmetlerinden yasaklılık, kabahat cezaları ise hafif hapis, hafif para cezası ile belli bir meslek veya sanatın tatili icrası olarak belirlenmiştir.

1965 yılında 13.07.1965 gün ve 647 sayılı Ce­zaların İnfazı Hakkında Kanun yürürlüğe girmiş, çağdaş infaz kuralları getirilmeye çalışılmıştır. Bu Kanunla ağır hapis cezasının infazında dereceli sis­tem uygulamasına son verilmiş ve (1936 yılında ömür boyu sürecek olan şekli kaldırılmış bulunan) sürgün cezası kaldırılmıştır.

İnfaz hukukunun kaynakları; Anayasa, yasalar, yönetmelikler ve sözleşmelerdir.

İnfaz hukukuna ilişkin konuları düzenleyen başlıca yönetmelikler şunlardır:

• Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzle­me Kurulları Yönetmeliği (RG 07.08.2001 No.24486).
• Ceza İnfaz Kurumlarında Bulundurulabile­cek Eşya ve Maddeler Hakkında Yönetme­lik (RG 17.06.2005 No.25848).
• Gözlem ve Sınıflandırma Merkezleri Yönet­meliği (RG 17.06.2005 No.25848).
• Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilme­leri Hakkında Yönetmelik (RG 17.06.2005

No.25848).

• Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeli­ği (RG 05.03.2013 No.28578).
• Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yö­netmeliği (RG 02.09.2012 No.28399).
• Hükümlü ve Tutuklulara Yakınlarının Ölümü veya Hastalığı Nedeniyle Verilebi­lecek Mazeret İzinlerine Dair Yönetmelik (28.06.2013 No.28691).
• Çocuk Koruma Kanununun Uygulanması­na İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönet­melik (RG 24.12.2006 No.26386).

Hükümlüyü ıslah etme (iyileştirme), hükümlüye daha önce kazanması gereken genel formasyonu vermek, onun terbiye ve bilgi eksikliğini tamamlamaya çalışmaktır. Amaç, sadece hükümlülerin topluma zarar vermeyecek durumda bulundurulması olmamalıdır. İyileştirme için hükümlülerin kişilikleri incelenmeli, gözlem yapılarak hükümlüler sınıflara ayrılmalı, uygun program tespit edilmelidir.

Genel önleme cezanın ibret teşkil etme, potansiyel suçlular üzerinde caydırıcı etkiye sahip olma özelliğidir. Cezanın infazı suç işleyenlerin cezalarının yerine getirildiğini topluma gösterir. Yasa koyucu suç tanımlarında yaptırımı belirlemek suretiyle suç işlediklerinde neleri kaybedeceklerini bireylere göstererek, onları suçtan caydırmaya çalışır. Özel önleme ise cezanın suç işleyen kişinin uslanmasını sağlama, tekrar suç işlemesini önleme özelliğidir. Cezanın infazı suç işlemiş olan kişinin topluma kazandırılmasını, yeniden sosyalleşerek kurallara saygılı bir birey haline gelmesini sağlamalıdır. Bu amaçlara ulaşılması aynı zamanda toplumu suça karşı koruma işlevini görecektir.

İnfaz yasaları ceza ve güvenlik tedbirlerinin na­sıl yerine getirileceğini ortaya koyan yasalardır. Bu yasaların hazırlanmasında göz önünde bulundurul­ması gereken özellikler şunlar olmalıdır:

• İnfaz insancıl olmalıdır.
• İnfazda insan onuruna saygı gözetilmelidir.
• İnfaz sürecinde, hükümlünün yeniden suç işlemesini engelleyici etkilerin güçlendiril­mesine yönelik önlemler öngörülmelidir.
• İnfazda hükümlünün yeniden sosyalleş­mesini teşvik edici, üretken, yazılı hukuk kurallarına ve toplumsal kurallara saygılı, sorumluluk taşıyan bir yaşam biçimine uyumunu kolaylaştırıcı programlara yer verilmelidir.

 İnfaz hukukuna hakim olan ilkeler şunlardır; “hukuk devleti ilkesi”, “insancıllık ilkesi”, “insan onuruna saygı ilkesi”, “kesin hüküm bulunması ilkesi”, “eşitlik ilkesi” .

Türk hukukunda, ölüm cezasının yürürlükten
kaldırılmasının temelinde yer alan düşünce de,
“insancıllık” olmuştur.