TEMEL İLK YARDIM BİLGİSİ

Beden sıcaklığının normal değerlerinin üzerinde olması durumuna hipertermi denir. Hipertermi bedende ısı üretimi ile ısı kaybı arasındaki dengenin bozulması sonucu ortaya çıkar.

Sıcak çarpmasında riskli grup kalp hastaları, tansiyon hastaları, şeker hastaları, kanser hastaları, çok zayıf ya da aşırı kilolu kişiler, psikolojik rahatsızlığı olanlar, böbrek ya da karaciğer rahatsızlıkları olanlar, bebekler ve yaşlılar, hamileler, yetersiz beslenenler, yeteri kadar beden sıvısı ve elektrolit almayanlardır.

Deri genelde epidermis, dermis ve subkutan olmak üzere 3 tabaka halinde incelenir. Dermis (alt deri) asıl deri tabakasıdır. Deriye elastikliğini veren, lifli, damar ve sinirleri içeren bir dokudur. Beden ısı ve basınç düzenlenmesinde görev alır.

Ateş, buhar, sıcak su, buz, çok soğuk havada uzun süre kalma, güneş ışınları, elektrik, kimyasal maddeler ve radyasyon gibi etkenlerle temas neticesinde meydana gelen doku hasarına yanık denir.

Bedende meydana gelen her yanık ciddi olarak değerlendirilmemelidir. Yanığın ciddiyeti birçok unsura bağlıdır. Yanığın ciddiyetini etkileyen başlıca unsurlar: yanığa neden olan etkenin özelliği ve kişinin bunlara maruz kalma süresi, yanığın ortaya çıktığı bölge, yanığın yüzeyi, yaş, hastalık öyküsü, enfeksiyon ve sıvı kaybıdır.

Yanık sadece sıcağa bağlı yani ısı artışına bağlı olarak bedende ortaya çıkmaz. Bedende yanığa birçok etken neden olabilir. Asidik ya da bazik maddelerle temas ile kimyasal yanıklar ortaya çıkar.

Yanıklar derinin tabakasına göre birinci, ikinci ve üçüncü derece yanık olmak üzere 3 kategoride incelenir. Birinci derece yanıklarda derinin sadece üst tabası etkilenmiştir. Etken uzun süreli olarak deriye zarar vermemiş, hasar epidermiste kalmıştır. Genelde güneş ışınları ve kısa süreli sıcak bir maddeye temas hâlinde oluşur. Deri kızarmıştır, gergin ve ağrılıdır. Hafif ödem oluşur. İz kalmadan kendiliğinden 3-5 gün içinde iyileşir.

Yanıklarda ilkyardım müdahalesinde de genel ilkyardım kurallarına aynen uyulur. Aleve ya da haşlanmaya bağlı yanıklarda yanık bölge hemen akan tazyiksiz su altında en az 20 dakika tutulur. Yanan bölge bedenin çoğunluğunda oluşmuşsa su uygulaması önerilmez. Bunun nedeni yanmaya yani ısı artışına bağlı olarak artan beden ısısının aniden düşmesiyle kişilerde şoka yol açma ihtimalidir. Toz benzeri kimyasal yanıklarda da su ile müdahale edilmemelidir. Bu tür maddeler su ile reaksiyona girerek daha zararlı bir hâle dönüşebilir. Toz kimyasallarda etkilenen bölge temiz bir bezle ya da yumuşak bir fırça ile temizlenir.

Hastanın ya da yaralının yanık yüzeyi çok geniş değilse ıslak havlu, ıslak çarşaf vb. malzeme ile kapatılarak yanık bölgesinin soğuması sağlanır. Yanmış alandaki deriler kaldırılmadan giysiler çıkarılır. Giysiler yapışmış ise yapışan yerler kesilir. Ödem (şişlik) oluşabileceği ve bunun da ciddi yaralanmalara yol açacağı düşünülerek yüzük, bilezik, saat gibi eşyalar çıkarılır. Yanık bölge en az 20 dakika tazyiksiz çeşme suyu altında tutulur. Yanık bölge temiz ve nemli bir bezle örtülür. Bilinci yerinde olan yaralıya sıcak çarpmalarındaki ilkyardım uygulamasında olduğu gibi ağızdan sıvı (1 litre su -1 çay kaşığı karbonat -1 çay kaşığı tuz karışımı) verilerek sıvı kaybı önlenir. Ciddi yanıklarda 112 acil servisten yardım istenir. İçi su dolu kesecikler (bül) varsa patlatılmaz ve yanık bölgeye çıplak elle dokunulmaz. Yanık üzerine doktor önerisi olmadıkça ilaç ya da yanık merhemi gibi maddeler sürülmez.

Donma durumunda etkenin tipi, etkene maruziyet süresi, kişinin fiziksel direnç gücü gibi faktörlere bağlı olarak donuklar kendi arasında üç kategoride incelenir. Üçüncü derece donuklar, deri tabakaları ve deri altında bulunan yapıların (kas, endon, kemik, sinir, damarlar) donmasıdır. Geri dönüşümü yoktur. Duyu kaybı, yanma, karıncalanma, kuru siyah bir görünüm ile karakterizedir.

Donuklarda ilkyardımda hasta ya da yaralının soğukla teması kesilir, ılık güvenli bir ortama alınır. Kişinin üzerinde olan ıslak kıyafetler çıkartılarak kuru kıyafetler giydirilir. Hasta ya da yaralı dinlenmeye alınır. Hastanın bilinci açıksa ılık ya da sıcak içecekler verilir. Hasta yavaş yavaş ısıtılır. Bir anda sıcak ortama (soba dibine, saç kurutma makinesi önü gibi) alınmaz. Kişiye masaj ya da ovalama işlemi yapılmaz. Isınacağı düşüncesiyle kişiye alkol verilmez. Büllerin patlatılması enfeksiyon riskini artıracağından patlatılmaz, üzeri örtülür. El ve ayak doğal pozisyonda tutulur, eller yumruk yapılmış ve ayaklar büzülmüş ise açılmaya çalışılmaz. 112 acil servisten yardım istenir.

Değişen iç ve dış koşullara rağmen canlı iç ortamının sabit tutulması olayına homeostasis denir. Hava sıcaklığı eksi derecelere de düşse 40 C° derecenin üzerlerine de çıksa beden ısısı her daim sabit tutulmaya çalışılır. Yaşamın devamı için insan bedenin belli bir derece olması gerekmektedir.

Beden ısısında meydana gelen ani yükselmeler beden metabolizmasını bozarak yaşamsal tehlike
oluştururlar. Bu durum sıcak çarpması olarak ifade edilmekte olup, yüksek sıcaklıkta ve nem içeren bir ortamda beden ısısının ayarlanması amacıyla aşırı derecede sıvı ve elektrolit terleme yoluyla kaybedilir.

Soğuk havalarda kalın giyinilmesinin terlemeyle ile meydana gelebilecek bir su kaybını oluşturmayacağı gibi, bu durumun tolere edilmesinde gerek yoktur. Nitekim, homeostasis değişen iç ve dış koşullara rağmen canlı iç ortamının sabit tutulması olayı olup; hava sıcaklığının eksi derecelere düşmesine rağmen; beden ısısı her daim sabit tutulmaya çalışılır. Buna göre soğuk havalarda kalın giyinme durumu yukarıda açıklaması verilen ifade ile ilişkili olmayıp bir gerekçe oluşturmamaktadır.

Yanan bölge bedenin çoğunluğunda oluşmuşsa su uygulaması önerilmez. Bunun nedeni yanmaya yani ısı artışına bağlı olarak artan beden ısısının aniden düşmesiyle kişilerde şoka yol açma ihtimalidir. Yanık türüne göre de su uygulamasının kullanımına dikkat edilmelidir. Kimyasalın türü ve etki mekanizması bilinmiyorsa asla su ile temas edilmemelidir

Toz benzeri kimyasal yanıklarda da su ile müdahale edilmemelidir. Bu tür maddeler su ile reaksiyona girerek daha zararlı bir hâle dönüşebilir.

Elektrik yanıklarında güvenlik en önemli süreçtir. Elektrik akımına kapılan bir kişi ile karşılaştığınızda ilk yapılması gereken akımı kesmektir. Akım kesilmedikçe müdahale edilmemelidir. Akım kesilemiyorsa kişi elektrik iletmeyen bir cisimle ortamdan uzaklaştırılmalıdır. Kişiye kesinlikle su ile müdahale edilmemelidir. Elektrik akımının şiddeti, kişinin bu akıma maruz kalma şekli ve süresi, akımın tipi, akımın bedende izlediği yol, kişinin yaşı gibi unsurlar yanığın ciddiyetini belirler. Ciddi elektrik yanıklarında kalp durabilir. Genelde elektrik yanıklarında akımın bir girdiği yer bir de çıktığı yer gözlenir. Bu giriş ve çıkışlarla birlikte bir de akım beden içinde geçtiği yerlerdeki organlara zarar verir. Elektrik etkisi ile oluşan yanıklarda fırlama ve düşme sonucu kişilerde kırık ve yaralanmalar da meydana gelebilir.

Kimyasal yanıklarda kimyasalın türü ve sınıfı oldukça etkilidir. Genelde evde ve iş yerlerinde kullanılan kimyasal temizlik maddelerinin deri ya da göze temas etmesi sonucu oluşur. Kimyasallar deri ile temas ettikten sonra uzun süre etkilerini devam ettirerek delerek ve yakarak yanığın derinleşmesine neden olur. Eğer temas edilen madde toz hâlinde ise fırça ya da kuru bir bezle temizlenmelidir. Temas eden kıyafetler hemen çıkartılmalıdır. Kimyasalın türü ve etki mekanizması bilinmiyorsa asla su ile temas edilmemelidir. Kimyasal yanıklarda 112 acil servisten yardım istenmelidir. Göz ve yüz bölgesine kimyasal bir madde temas etmişse göz kesinlikle ovuşturulmamalı, bol su ile yıkanmalıdır

• Birinci derece donuklar: Donmanın lokal olduğu en basit ve zararsız hâlidir. Soğuk etmenine çok az bir süre maruziyet vardır.
Kendiliğinden iyileşir. Donan bölgede yanma, karıncalanma ve
ödem gelişir.
• İkinci derece donuklar: Deri tabakalarının donduğu donma şeklidir. Donan bölge gergindir, içi su dolu büller oluşur, ödem, ağrı
ile karakterizedir.
• Üçüncü derece donuklar: Deri tabakaları ve deri altında bulunan
yapıların (kas, endon, kemik, sinir, damarlar) donmasıdır. Duyu
kaybı, yanma, karıncalanma, kuru siyah bir görünüm ile karakterizedir. Geri dönüşümü yoktur.
Donuklarda ilkyardımda hasta ya da yaralının soğukla teması kesilir, ılık güvenli bir ortama alınır.

Donuklarda ilkyardımda hasta ya da yaralının soğukla teması kesilir, ılık güvenli bir ortama alınır. Kişinin üzerinde olan ıslak kıyafetler çıkartılarak kuru kıyafetler giydirilir. Hasta ya da yaralı dinlenmeye alınır.
Hastanın bilinci açıksa ılık ya da sıcak içecekler verilir. Hasta yavaş yavaş ısıtılır. Bir anda sıcak ortama (soba dibine, saç kurutma makinesi önü gibi) alınmaz. Donmaya bağlı oluşan büller patlatılmaz, kişiye masaj ya da ovalama işlemi yapılmaz. Isınacağı düşüncesiyle kişiye alkol verilmez.
Büllerin patlatılması enfeksiyon riskini artıracağından patlatılmaz, üzeri örtülür. El ve ayak doğal pozisyonda tutulur, eller yumruk yapılmış ve ayaklar büzülmüş ise açılmaya çalışılmaz. 112 acil servisten yardım istenir. Hastanın bilinci yerinde olduğu için 112'yi aramak öncelikli müdahaleler arasında değildir.

Hipotermi beden ısı değerinin 35
C°’nin altına düşmesidir. Soğuğa bağlı olarak ortaya çıkan düşük beden ısısı sinir sistemi üzerine baskılayıcı etkiler ortaya çıkartır. Kişinin bilinç düzeyi
geriler, uykusu gelir, hafıza değişiklikleri, konuşma
bozuklukları, titreme, üşüme, reflekslerin kaybolması durumları ortaya çıkar.

Kısacası kişinin uykusu gelir.