TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Türk Farmakopesi’ndeki tanıma göre bitkisel droglar (Plantae medicinales): “...genellikle bütün, parçalanmış veya kesilmiş bitkiler, genellikle kuru halde ancak bazen taze, işlenmemiş bitki parçaları, algler, mantarlar, likenlerden ibarettir. Özel bir işlemden geçmemiş bazı salgı ürünleri (eksüdatlar) da bitkisel drog kabul edilir. Bu durumda bitkinin çiçek kısmı drog olarak sınıflandırılır. Diğer seçeneklerde ise bitkisel drogların belirli işlemlere tabii tutulması ile hazırlanan preparatlar verilmiştir.

Dekoksiyon uygun boyuta getirilmiş drog üzerine soğuk su ilave edilmesi ve bu karışımın  kapalı bir kapta, hafif ateşte yarım saat ısıtılması şeklinde uygulanan preparat hazırlama yöntemidir.

Aromatik bitkilerden veya bitkisel droglardan elde edilen, kendine özgü koku, tat, renk yanı sıra uçucu özellikte olan, oda sıcaklığında çoğunlukla sıvı hâlde olan, fakat bazen donabilen yağımsı karışımlara uçucu yağlar adı verilir. Uçucu yağlar genellikle distilasyon yöntemi ile elde edilir.

Latince olan Plantae medicinalis terimi bitkisel droglar anlamı taşımaktadır.

Bir bitkisel ilaç hazırlanırken kullanılan bitkinin türü, kullanılan kısmı, toplandığı mevsim, toplanma şekli, üretim metodu ve depolama şartlarının hepsi ilaç kalitesini etkiler.

Katıştırma, karıştırma anlamlarına gelen tağşiş kelimesi, bitkisel ürünlerin; başka bir bitki veya sentetik bir madde ile, içinde olduğu belirtilmeden, hileli bir şekilde karıştırılması anlamında kullanılır. Özellikle ekonomik değeri olan bitkilerle daha az ekonomik değeri olan bitkiler tağşiş edilir.

Kalite, etkinlik ve güvenliği kanıtlanmış bitkisel ürünlerin, hekim önerisiyle, birtakım hafif rahatsızlıklarda ya da tedaviye yardımcı olarak kullanılması uygun olabilir; ancak özellikle ciddi hastalıklarda, tek başına bir tedavi yöntemi olarak görülmemelidir.

Bitkisel ilaçların kullanımı ile ilgili olarak ortaya çıkan advers etki ve sorunların belirlenmesine,  değerlendirilmesine, anlaşılmasına ve önlenmesine yönelik bilimsel çalışmalar ve etkinlikler farmakovijilans ya da bitkisel ilaç güvenliği izlenimi (BİGİ) olarak adlandırılır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün ilaç tanımına bakacak olursak; ilaç, “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün” olarak ifade edilmektedir. Bu tanıma göre bir maddenin ilaç olarak tanımlanabilmesi için taşıması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir;

Doğru cevap A'dır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün ilaç tanımına bakacak olursak; ilaç, “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün” olarak ifade edilmektedir. Bu tanıma göre bir maddenin ilaç olarak tanımlanabilmesi için taşıması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir;

Doğru cevap E'dir.

Doğal kaynaklı ilaçlar; bitkisel, hayvansal, mikroorganizma ve mineral olmak üzere dört gruba ayrılmaktadır.

Tentürler: Genellikle kuru haldeki bitkisel materyalin alkol veya sulu alkol ile perkolasyon, maserasyon gibi yöntemlerle tüketilmesi sonucu elde edilen, sıvı haldeki preparatlardır. Tentürler ayrıca ekstrelerin, uygun konsantrasyondaki alkolde çözündürülmesiyle de hazırlanabilirler.

Ekstreler: Ekstreler (Extracta) genellikle kuru haldeki bitkisel veya hayvansal droglardan maserasyon, perkolasyon ya da başka uygun bir valide edilmiş yöntemle elde edilen; sıvı, katı veya yarı katı kıvamda olabilen preparatlardır. Ekstrasyon için kullanılan çözücü; işlem sonunda, alçak basınçta ve uygun bir sıcaklıkta yoğunlaştırılarak uzaklaştırılır. Standart ekstreler; uygun inert maddeler kullanılarak ya da başka ekstreler yardımıyla, bileşiklerin istenen miktarda olması sağlanarak hazırlanırlar. Doğru cevap C'dir.

Uçucu Yağlar: Aromatik bitkilerden veya bitkisel droglardan, genellikle distilasyon yöntemi ile elde edilen, kendine özgü koku, tat, renk yanı sıra uçucu özellikte olan, oda sıcaklığında çoğunlukla sıvı hâlde olan, fakat bazen donabilen yağımsı karışımlardır. Uçucu yağlar (Aetherolea) bu koku ve tat özelliklerinden dolayı parfümeri ve gıda sanayiinde, tedavi edici özelliklerinden dolayı ise çeşitli hastalıklarda kullanılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bitkisel ilaçlarda kaliteyi etkileyen başlıca faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Doğru cevap A'dır.

Bitkisel kalite ile bitkisel etkinlik doğrudan ilişkilidir. Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;

Doğru cevap E'dir.

Bazı bitkisel ürünler, bazı hastalık durumlarında güvenli değillerdir. Özellikle birtakım sağlık problemlerinde, bitkisel ürün kullanırken çok daha dikkatli olmalıdırlar. Bu sağlık problemleri şu şekilde özetlenebilir;

Doğru cevap D'dir.

Sabit Yağlar: Sabit yağlar (Olea) bitkisel droglardan, genellikle soğuk/sıcak mekanik sıkma veya ekstaksiyon yöntemleriyle elde edilen, genellikle sıvı halde ancak katı halde de olabilen doymuş ve doymamış yağ asitleri, gliseritler ve türevlerinden oluşan, sabunlaşabilen uçucu olmayan yağlardır. Eczacılık teknolojisinde, kozmetikte ve gıda amaçlı kullanımları ve bazı bileşen ve karşımların terapötik kullanımları da mevcuttur. Doğru cevap E'dir.