TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Kuru Ekstreler: Extracta sicca

Doğru cevap C şıkkıdır.

Tıbbi Bitki Çayı hazırlamak için kullanılacak teknikler; 

• İnfüzyon: Uygun boyuta getirilmiş drog üzerine kaynar su ilave edilir, karışım kapalı bir kapta, hafif ateşte, beş dakika ısıtılır; soğuduktan sonra süzülür.
• Dekoksiyon: Uygun boyuta getirilmiş drog üzerine soğuk su ilave edilir; karışım, kapalı bir kapta, hafif ateşte yarım saat ısıtılır; sıcakken süzülür.
• Maserasyon: Uygun boyuta getirilmiş drog ve su, oda ısısında ara sıra çalkalanarak birkaç saat bekletildikten sonra süzülür.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Solunum yolu enfeksiyonlarında kullanılan Tussilago farfara L. (öksürük otu); taşıdığı pirolizidin alkaloitlerinden dolayı, yüksek konsantrasyonlarda kullanımı karaciğer hastalıklarına neden olabilmektedir.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Doğal ve bitkisel kökenli ilaç geliştirilmesine verilebilecek en bilinen örneklerden biri de söğüt ağacı (Salix alba L.) kabuklarından elde edilen salisilik asitin asetillenmesiyle ağrı kesici asetil salisilik asit etken maddesinin, sonra da Aspirin ilacının geliştirilmesidir.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Avrupa Farmakopesi’nde yer alan bazı drog, bitkisel preparat örnekleri Tablo 8.1’de verilmiştir.

Doğru cevap D şıkkıdır.

Bitkisel ilaçlarda kaliteyi etkileyen başlıca faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Hasat sonrası işlemler; İyi Laboratuvar Uygulamaları (Good Laboratory Practices)
ve İyi Üretim Uygulamaları (GMP= Good Manufacturing Practice) kural ve standartlarına dikkat edilmemesi.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Bitkisel kalite ile bitkisel etkinlik doğrudan ilişkilidir. Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;
• Kullanan kişinin durumu (genetiği, yaş ve cinsiyet, herhangi bir metabolik ya da fizyolojik işlev bozukluğu ya da yetersizliği, kişisel hassasiyetler),
• Uzun süreli ve yüksek dozda kullanım,
• Ürün içerisindeki etken madde miktarı,
• Etken maddeye karşı olan tepki,
• Bitkisel ürünün uygulanma şekli olarak sıralanabilir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Orta dereceli depresyon tedavisinde kullanılan Hypericum perforatum (Sarı kantaron), MAO enzimlerini inhibe etmekte, ayrıca serotonin, dopamin ve norepinefrin düzeylerinde artışa neden olabileceğinden diğer antidepresanlarla birlikte kullanılmamalıdır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün ilaç tanımına bakacak olursak; ilaç, “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün” olarak ifade edilmektedir. Bu tanıma göre bir maddenin ilaç olarak tanımlanabilmesi için taşıması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir;
• Hastalıkların önlenmesi, tedavisi ya da tanısında kullanılmalı,
• Etkili bir veya birkaç etken madde içermeli,
• Etken maddelerin ve yardımcı maddelerin saflık ve safsızlıkları bilinmeli (kalite),
• İçerdiği etken maddelerin miktarı bilinmeli ve dozu kolaylıkla ayarlanabilmeli,
• Etki sağlayacak etken maddelerin kimyasal yapıları bilinmeli (etkinlik),
• Etken maddelerin etki mekanizmaları açıklanabilmeli,
• Yan etkileri az olmalı ya da tercihen hiç olmamalıdır (güvenlik/güvenlilik)

Günümüzde mevcut ilaçların büyük bir kısmı sentetik olmakla birlikte, sentetik ilaçların temelinde ve gelişmesinde doğal ürünler olduğu gibi ilaç sanayinde doğal kaynaklı ilaçlar da halen önemli bir yere sahiptir.

Bitkilerden farklı saflaştırmalardan ve kimyasal işlemlerden sonra elde edilen atropin, morfin, kinidin, kafein, efedrin vb. saflaştırılmış bileşikler doğal madde olsa bile “bitkisel ilaç” olarak değil “konvansiyonel ilaç” olarak kabul edilmektedir. İnsülin ise pankreasın, Langerhans adacıklarından salgılanan ve vücudun şekeri kullanmasına yardımcı olarak kandaki şeker seviyesini normal sınırlarda tutan polipeptit yapıda bir hormondur.

Drog: İlaçların hazırlanmasında kullanılan, tedavi edici özelliği olan, biyolojik, inorganik ya
da sentetik kökenli ilaç ham maddeleridir.

Parçalanmış, öğütülmüş veya toz haline getirilmiş droglar da bitkisel drog preparatı olarak değerlendirilirken, bitkisel ekstreler, en çok kullanılan bitkisel drog preparatlarıdır.

Tentürler, genellikle kuru haldeki bitkisel materyalin alkol veya sulu alkol ile perkolasyon, maserasyon gibi yöntemlerle tüketilmesi sonucu elde edilen, sıvı haldeki preparatlardır. Tentürler ayrıca ekstrelerin, uygun konsantrasyondaki alkolde çözündürülmesiyle de hazırlanabilirler.

Bitkisel ilaçlarda kaliteyi etkileyen başlıca faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Ürün içerisinde yer alan bitki türü farklılıkları, kullanılan kısım,
• Mevsime ve doğal koşullara bağlı olarak etken madde miktarlarının değişiklik
gösterebilmesi,
• Doğadan toplanma şekli (ekolojik açıdan da önemlidir),
• Tarım ve üretim metotlarının farklılığı; İyi Tarım Uygulamaları (GAP= Good Agricultral Practice) kural ve standartlarına dikkat edilmemesi,
• Depolama şartlarının uygunluğu, saklama koşulları ve süreleri,
• Toksik maddelerle kontaminasyon (Ağır metal kontaminasyonu, tarım ilaçları ile
olan kontaminasyon, radyasyon vb.),
• Mikrobiyal kontaminasyon (bakteri, mantar, parazit vb.),
• Hasat sonrası işlemler; İyi Laboratuvar Uygulamaları (Good Laboratory Practices)
ve İyi Üretim Uygulamaları (GMP= Good Manufacturing Practice) kural ve standartlarına dikkat edilmemesi,
• Bitkisel ilaçların üretim yöntemindeki farklılıklar (Ekstraksiyon yöntemleri, kullanılan çözücü, ısı vb.),
• Tağşiş ve hileli ürün hazırlanması ve sunulması,
• Son üründe ilaç etkileşimleri ve diğer yan etkiler hakkında yeterli bilgi verilmemesi,
• Son üründe farmakokinetik, farmakodinamik özellikleri ile ilgili bilgilerin yeterli
olmaması.

Bitkisel kalite ile bitkisel etkinlik doğrudan ilişkilidir. Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;
• Kullanan kişinin durumu (genetiği, yaş ve cinsiyet, herhangi bir metabolik ya da
fizyolojik işlev bozukluğu ya da yetersizliği, kişisel hassasiyetler),
• Uzun süreli ve yüksek dozda kullanım,
• Ürün içerisindeki etken madde miktarı,
• Etken maddeye karşı olan tepki,
• Bitkisel ürünün uygulanma şekli olarak sıralanabilir

A, B, C, ve D seçeneğinde yer alanlar hamilelik döneminde kullanılması sakıncalı bitkilerden iken; E şıkkındaki marulun böyle bir sakıncası bulunmamaktadır.

Bazı bitkisel ürünler, bazı hastalık durumlarında güvenli değillerdir. Özellikle birtakım sağlık problemlerinde, bitkisel ürün kullanırken çok daha dikkatli olmalıdırlar. Bu
sağlık problemleri şu şekilde özetlenebilir;
• Bağışıklık sistem yetmezliği olan kişiler,
• Kanser hastaları,
• Kalp rahatsızlığı olanlar,
• Epilepsi hastaları,
• Tiroid hastaları,
• Diyabet hastaları,
• Kan pıhtılaşma problemi olanlar,
• Prostat hastaları,
• Tansiyon hastaları,
• Karaciğer ve böbrek yetmezliği olanlar,
• Psikiyatri hastaları,
• Parkinson hastaları,
• Alerji öyküsü olan hastalar

İlaçlardaki etken maddelerin ve yardımcı maddelerin saflık ve safsızlıkları bilinmesi "kalite"; etki sağlayacak etken maddelerin kimyasal yapıları bilinmesi ise "etkinlik" özelliğini belirtmektedir.

Hayvansal kaynaklı ilaçlar çeşitli hormanlar, serumlar ve enzimler gibi preparatlardır. Sığır, domuz, inek gibi hayvanların pankreasından elde edilen insülin bu gruba girer.