TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Doğal ürünler taşıdıkları farklı yapıdaki etken maddelerden dolayı ilaç olarak değerlendirilmiş ve özellikle modern ilaç geliştirilmesinde önemli ham madde kaynağı olmuştur. Etken madde,organizmadaki
yapı ve işlevleri etkileyerek biyolojik bir yanıt oluşturan doğal, yapay veya yarı yapay kimyasal madde, etkili madde, etkin madde, etkin farmasötik bileşendir. Doğru cevap A'dır.

İlaçlar; doğal kaynaklı, sentetik ve biyoteknolojik kaynaklı ilaçlar olarak başlıca üç ana başlık altında incelenebilir. Doğal kaynaklı ilaçlar ise bitkisel, hayvansal, mikroorganizma ve mineraller olmak üzere dört çeşittir. Doğru cevap B'dir. (Bkz. Şekil 8.1)

İlaçların hazırlanmasında kullanılan, tedavi edici özelliği olan, biyolojik, inorganik ya da sentetik kökenli ilaç ham maddelerine drog denir. Doğru cevap C'dir.

Bitkisel droglar botanik teşhis ve tayin sonucunda, Latince olarak ikili isimlendirme sistemine göre yani önce cins, sonra tür, varsa varyete ve en son olarak da otör yazılarak geçerli bilimsel isimleriyle tanımlanırlar. Botanik bilimi, evrensel olarak Latince ile halk arasında papatya, kekik, nane, haşhaş bitkisi vb. isimler ile tanınan bitkilerin tam olarak ayrılmasını sağlar ve sırasıyla Matricaria recutita L., Origanum onites L., Mentha piperita L. Papaver sominferum L. olarak morfolojik, mikroskopik, genetik vb. yöntemlerle tanımlar. Doğru cevap D'dir.

Tıbbi Bitki Çayları: Basit rahatsızlıklarda koruyucu veya tedavi edici özelliğe sahip etken madde ya da maddeleri içeren bitkinin tamamı veya farklı kısımlarından infüzyon, dekoksiyon, maserasyon
yöntemleri ile hazırlanan preparatlardır.

• İnfüzyon: Uygun boyuta getirilmiş drog üzerine kaynar su ilave edilir, karışım kapalı bir kapta, hafif ateşte, beş dakika ısıtılır; soğuduktan sonra süzülür.
• Dekoksiyon: Uygun boyuta getirilmiş drog üzerine soğuk su ilave edilir; karışım, kapalı bir kapta, hafif ateşte yarım saat ısıtılır; sıcakken süzülür.
• Maserasyon: Uygun boyuta getirilmiş drog ve su, oda ısısında ara sıra çalkalanarak birkaç saat bekletildikten sonra süzülür.

Doğru cevap E'dir.

Tentürler: Genellikle kuru haldeki bitkisel materyalin alkol veya sulu alkol ile perkolasyon, maserasyon gibi yöntemlerle tüketilmesi sonucu elde edilen, sıvı haldeki preparatlardır.Tentürler ayrıca ekstrelerin, uygun konsantrasyondaki alkolde çözündürülmesiyle de hazırlanabilirler. Doğru cevap A'dır.

Sabit yağlar: Bitkisel droglardan, genellikle soğuk/sıcak mekanik sıkma veya ekstaksiyon yöntemleriyle elde edilen, genellikle sıvı halde ancak katı halde de olabilen doymuş ve doymamış yağ asitleri, gliseritler ve türevlerinden oluşan, sabunlaşabilen uçucu olmayan yağlardır. Doğru cevap B'dir.

Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;
• Kullanan kişinin durumu (genetiği, yaş ve cinsiyet, herhangi bir metabolik ya da fizyolojik işlev bozukluğu ya da yetersizliği, kişisel hassasiyetler),
• Uzun süreli ve yüksek dozda kullanım,
• Ürün içerisindeki etken madde miktarı,
• Etken maddeye karşı olan tepki,
• Bitkisel ürünün uygulanma şekli olarak sıralanabilir. 

C seçeneği bitkisel ilacın kalitesiyle ilgilidir. Doğru cevap C'dir.

Bitkisel İlaç Güvenliği İzlenimi (BİGİ); Bitkisel farmakovijilans; Bitkisel ilaçların kullanımı ile ilgili olarak ortaya çıkan advers etki ve sorunların belirlenmesine, değerlendirilmesine, anlaşılmasına ve önlenmesine yönelik bilimsel çalışmalar ve etkinlikler, olarak Türk Dil Kurumu tarafınca tanımlanmıştır. Doğru cevap D'dir.

İlaçların hazırlanmasında kullanılan, tedavi edici özelliği olan, biyolojik, inorganik ya da sentetik kökenli ilaç ham maddelerine drog denir. Doğru cevap C'dir.

Uygun boyuta getirilmiş drog ve suyun, oda ısısında ara sıra çalkalanarak birkaç saat bekletildikten sonra süzülmesi işlemine maserasyon adı veriir. Doğru cevap D'dir.

Genellikle kuru haldeki bitkisel materyalin alkol veya sulu alkol ile perkolasyon, maserasyon gibi yöntemlerle tüketilmesi sonucu elde edilen, sıvı haldeki preparatlar tentürlerdir. Doğru cevap D'dir.

Ürün içerisinde yer alan bitki türü benzerlikleri değil farklılıkları bitkisel ilaçlarda kaliteyi etkileyen başlıca faktörlerden biridir. Doğru cevap A'dır.

Ülkemizde bitkisel ürünler Sağlık Bakanlığı tarafından çıkarılan “Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler Yönetmeliği”, “Aktarlar-Baharatçılar ve Benzeri Dükkânlar Hakkında Genelge” ve Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından çıkarılan “5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu” gibi düzenlemelerle denetim altına alınmaya çalışılmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Nefrotoksik olduğu bilinen aristoloşik asit içeren bitkilerin kullanımı insanlarda, böbrek fonksiyonlarında ciddi olumsuzluklara neden olabilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Soğuk algınlığı tedavisinde özellikle Amerika’da çok yaygın olarak kullanılan Ekinezya preparatlarının 8 haftadan daha uzun süre kullanılmaması gerekmektedir. Doğru cevap D'dir.

Ülkemizde yaygın olarak yetişen ve çok zehirli koniin alkaloidi taşıyan bir bitki olan baldıran otu, yaprakları özellikle erken dönemlerde maydanozu andırmaktadır. Bu bitki, yanlışlıkla tüketilmesi durumunda ölüme kadar varan ciddi durumlara yol açabilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Standardizasyon; bitkisel drogdan elde edilen bir ürünün, etkinliği bilinen bir madde ya da madde grubu üzerinden bitkisel drog ya da ürünle karşılaştırılarak ayarlanmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün ilaç tanımına bakacak olursak; ilaç, “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün” olarak ifade edilmektedir. Bu tanıma göre bir maddenin ilaç olarak tanımlanabilmesi için taşıması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir;
• Hastalıkların önlenmesi, tedavisi ya da tanısında kullanılmalı,
• Etkili bir veya birkaç etken madde içermeli,
• Etken maddelerin ve yardımcı maddelerin saflık ve safsızlıkları bilinmeli (kalite),
• İçerdiği etken maddelerin miktarı bilinmeli ve dozu kolaylıkla ayarlanabilmeli,
• Etki sağlayacak etken maddelerin kimyasal yapıları bilinmeli (etkinlik),
• Etken maddelerin etki mekanizmaları açıklanabilmeli,
• Yan etkileri az olmalı ya da tercihen hiç olmamalıdır (güvenlik/güvenlilik),
• Uygun formülasyonu, ambalajı, prospektüsü ve etiketi olmalıdır.

Doğru cevap E şıkkıdır.

Doğal Kökenli Konvanisyonel Etken Maddeler; Atropin, Morfin, Kodein, Kinin

Doğru cevap A şıkkıdır.