TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

İlaçlar doğal kaynaklı, sentetik ve biyoteknolojik kaynaklı ilaçlar olarak başlıca üç ana başlık altında incelenebilir. Doğal kaynaklı ilaçların içerisinde bitkiler dışında çok farklı doğal ürünler de kullanılmaktadır. Bunlar; hayvansal ürünler, mikroorganizmalar ve minerallerdir. Doğru seçenek C'dir.

Doğal ve bitkisel kökenli ilaç geliştirilmesine verilebilecek en bilinen örneklerden biri söğüt ağacı kabuklarından elde edilen salisilik asitin asetillenmesiyle ağrı kesici asetil salisilik asit etken maddesinin, sonra da Aspirin ilacının geliştirilmesidir. Hayvansal kaynaklı ilaçlara örnek olarak sığır, domuz, inek gibi hayvanların pankreasından elde edilen insülin verilebilir. İlaç eldesinde diğer bir doğal kaynak olan mikroorganizmalardan; antibiyotiklerin elde edilmesinde yararlanılmaktadır. Buna örnek olarak önemli bir antibiyotik olan penisilin verilebilir. Madensel (mineral) kaynaklı ilaçlar ise oldukça az sayıdadır. Kükürt, demir, iyot, magnezyum, alüminyum, amonyum, kalsiyum gibi doğal bileşikler değişik hastalıklarda tedavi amaçlı olarak kullanılmaktadır. Doğru seçenek A'dır.

Bitkisel drogların standardizasyonu Farmakopelerde belirtilen spesifikasyonlara (özelliklere) göre yapılır. Bunlar; yabancı madde miktar tayini, su miktar tayini, kül miktar tayini, ekstre edilebilir madde tayini, uçucu yağ miktar tayini, şişme indisi, köpürme indisi, acılık derecesi tayini, kurutmada kayıp testleridir. Ayrıca pestisit kalıntısı, ağır metal miktar tayini ve mikroorganizma kontaminasyonu kontrolleri yapılmalıdır. Doğru seçenek B'dir.

Tıbbi bitki çayları, basit rahatsızlıklarda koruyucu veya tedavi edici özelliğe sahip etken madde ya da maddeleri içeren bitkinin tamamı veya farklı kısımlarından infüzyon, dekoksiyon, maserasyon yöntemleri ile hazırlanan preparatlardır. İnfüzyon; uygun boyuta getirilmiş drog üzerine kaynar su ilave edilir, karışım kapalı bir kapta, hafif ateşte, beş dakika ısıtılır; soğuduktan sonra süzülür. Dekoksiyon; uygun boyuta getirilmiş drog üzerine soğuk su ilave edilir, karışım kapalı bir kapta, hafif ateşte yarım saat ısıtılır sıcakken süzülür. Maserasyon; uygun boyuta getirilmiş drog ve su, oda ısısında ara sıra çalkalanarak birkaç saat bekletildikten sonra süzülür. Doğru seçenek C'dir.

Bitkisel (nebati) ürünler geleneksel olarak ve günlük hayatımızda başlıca gıda, gıda katkı maddesi, baharat/çeşni, çerez, çay/içecek, yem, pestisit, kozmetik, ilaç vb. kullanımlara sahiptir. Drog, ilaçların hazırlanmasında kullanılan, tedavi edici özelliği olan, biyolojik, inorganik ya da sentetik kökenli ilaç ham maddeleridir. Bitkisel droglar botanik teşhis ve tayin sonucunda, Latince olarak ikili isimlendirme sistemine göre yani önce cins, sonra tür, varsa varyete ve en son olarak da otör yazılarak geçerli bilimsel isimleriyle tanımlanırlar. Bitkisel ürünlerin başka bir bitki veya sentetik bir madde ile, içinde olduğu belirtilmeden, hileli bir şekilde karıştırılmasına tağşiş adı verilmektedir. Doğru seçenek D'dir.

 

1 g'ın üzerindeki dozlarda hamilelik döneminde kullanımı tavsiye edilmeyen sakıncalı bitkilere (droglara) örnekler;  sarısabır, kereviz, ayıüzümü, kadıntuzluğu (karamuk), hodan (sığırdili), çiğdem, safran, deniz üzümü, meyan, peru çayı (mate), adi ardıç, çemenotu, ısırgan, zencefil, sarımsak, İskenderiye ve Hindistan sinameki, sarı kantaron, maydanozdur. Doğru seçenek D'dir.

Bitkisel ürünlerin kullanımının çok yoğun olduğu ülkemizde, sağlık çalışanlarının bu ürünler hakkında kullanıcıları bilinçlendirerek, yaşanabilecek sorunların önüne geçilebilmesi mümkün olabilir. Bu tip ürünlerin yaygın olarak kullanıldığı Almanya başta olmak üzere Avrupa ülkelerinde ve Çin’de tedavi amaçlı bitkisel ürünler, gerekli eğitimi almış doktorlar tarafından reçete edilebilmekte ve sağlık güvencesi sistemi ile bu reçeteler ödenebilmektedir. Doğru seçenek B'dir.

Günlük beslenme amaçlı kullanılan çok sayıda baharat ya da sebze fazla miktarlarda tüketildiği takdirde rahim hareketlerini arttırarak düşük riskine neden olabilmektedir. Örneğin; yemeklerde, salatalarda ya da çay olarak tüketilen maydanoz yapraklarında bulunan apiol denilen madde düşük riskine neden olabilen bir maddedir. Doğru seçenek E'dir.

Avrupa Farmakopesi’nde yer alan bazı drog, bitkisel preparat örneklerinin Türkçe ve Latince karşılıkları şöyledir; Bitkisel drog preparatları (Plantae medicinalis preparatore), bitkisel droglar (Plantae medicinalis), tıbbi çaylar (Plantae ad ptisanam), sıvı ekstreler (Extracta fluida) ve yumuşak ekstreler (Extracta spissa). Doğru seçenek C'dir.

Organizmadaki yapı ve işlevleri etkileyerek biyolojik bir yanıt oluşturan doğal, yapay veya yarı yapay kimyasal maddeye, etkili madde, etkin madde, etkin farmasötik bileşen denilmektedir. Doğru seçenek A'dır.

Farmakope: İlaçların ve ilaç etken maddelerinin canlıların hastalıklardan korunması ve hastalıkların teşhis ve tedavisinde kullanılabilmesi için taşıması gereken özelliklerin yer aldığı resmi nitelik taşıyan kaynaklardır. Her ülkenin bilim uzmanlarınca hazırlanmakta ve belirli zaman aralıklarında güncellenmektedir.

Maserasyon: Uygun boyuta getirilmiş drog ve su, oda ısısında ara sıra çalkalanarak birkaç saat bekletildikten sonra süzülür.

Bazı bitkisel ürünler, bazı hastalık durumlarında güvenli değillerdir. Özellikle birtakım sağlık problemlerinde, bitkisel ürün kullanırken çok daha dikkatli olmalıdırlar. Bu sağlık problemleri şu şekilde özetlenebilir;
• Bağışıklık sistem yetmezliği olan kişiler, • Kanser hastaları,
• Kalp rahatsızlığı olanlar,
• Epilepsi hastaları,
• Tiroid hastaları,
• Diyabet hastaları,
• Kan pıhtılaşma problemi olanlar,
• Prostat hastaları,
• Tansiyon hastaları,
• Karaciğer ve böbrek yetmezliği olanlar,
• Psikiyatri hastaları,
• Parkinson hastaları,
• Alerji öyküsü olan hastalar

Doğal ve bitkisel kökenli ilaç geliştirilmesine verilebilecek en bilinen örneklerden biri de söğüt ağacı (Salix alba L.) kabuklarından elde edilen salisilik asitin asetillenmesiyle ağrı kesici asetil salisilik asit etken maddesinin, sonra da Aspirin ilacının geliştirilmesidir.

Penisilin 1928 yılında Sir Alexander Fleming tarafından, Penicilium notatum adlı küfün bileşiminde keşfedilmiş bir antibiyotiktir.

Uçucu yağların Latince adı  Aetherolea'dır.

Bir bitkinin tümü veya birkaç organı drog olarak kullanılabileceği gibi, bitkiden yara- lama yoluyla veya özel bir işlem sonunda elde edilen ya da kendiliğinden salgılanan reçine, zamk, balzam, usare gibi birtakım maddeler bitkisel drog olarak değerlendirilir. Tek halde kullanıldıkları gibi farklı karışımlar halinde de kullanılabilmektedirler. Bitkisel drog, bitkisel ilacın temelini oluşturur ve doğal ürünlerde farmasötik kalitenin teminatını sağlar. Bu yönüyle ot, her bitki veya bitkisel ürün “drog”, yani ilaç olarak değerlendirilemez, kullanılamaz.

Origanum, Thymus, Satureja, Coridothymus, Satureja vb. türleri halk arasında genel olarak kekik olarak bilinmektedir.

Ekstreler (Extracta) genellikle kuru haldeki bitkisel veya hayvansal droglardan maserasyon, perkolasyon ya da başka uygun bir valide edilmiş yöntemle elde edilen; sıvı, katı veya yarı katı kıvamda olabilen preparatlardır (Şekil 8.4). Ekstrasyon için kullanılan çözücü; işlem sonunda, alçak basınçta ve uygun bir sıcaklıkta yoğunlaştırılarak uzaklaştırılır. Standart ekstreler; uygun inert maddeler kullanılarak ya da başka ekstreler yardımıyla, bileşiklerin istenen miktarda olması sağlanarak hazırlanırlar.

Ekinezya preparatlarının 8 haftadan daha uzun süre kulla- nılmaması gerekmektedir.