TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Kimyasal eşdeğerlik iki farklı müstahzarın aynı etken maddeyi içermesi durumudur. Diğer müstahzardakiyle kimyasal olarak aynı etkin maddeyi içerse de bunun diğer ilaç için değişik türev, tuz ya da miktarda olması durumu ise farklı olarak kimyasal alternatif olarak isimlendirilir.

Farmasötik eşdeğerlik aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır. T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Birliği Avrupa İlaç Ajansı (European Medicines Agency – EMA), farmasötik eş değerlik için iki ürünün aynı ya da benzer şekilde olmasını kabul eder.

Terapötik ya da biyolojik eşdeğerlik ise farmasötik eşdeğer olan müstahzarların, tedavi ya da başka bir tıbbi amaçla kullanıldığında aynı etkiyi göstermeleri ve aynı oranda güvenli olmalarını belirtir. Dolayısıyla terapötik eşdeğer olan müstahzarlar birbirinin yerine kullanılabilir. Resmi otoriteler için eşdeğer ilaç kabul edilme kriteri, terapötik eşdeğerliktir. Otoriteler bunun için bazen binleri bulabilen sayıda hasta ile yapılan karşılaştırmalı klinik çalışmaları ve elde edilen verilerin istatistiksel analizi ile terapötik eşdeğerliğin kanıtlanmasını talep eder. Fakat bu süreç oldukça zorlu ve masrafı olduğu için biyoeşdeğerlik çalışmaları yapılarak da farmasötik eşdeğer olan iki müstahzarın terapötik eş değerlikleri ispatlanabilir. Bu durumdan anlaşılacağı üzere biyoeşdeğer olan ürünler, aynı zamanda terapötik eşdeğer özellik göstermektedir.

Biyoyararlanım için iki önemli in vitro deney yöntemi vardır. Bunlardan dissolüsyon testi, mide veya bağırsak suyunun taklit edildiği ortamlarda, 37°C sıcaklıkta çözünme hızını ölçmek için kullanılır. Deneyin uygulandığı farmasötik dozaj şeklinin %50’sinin yapay vasatta çözündüğü zaman değerlendirme için dikkate alınan ölçüttür. Gastrointestinal kanaldan (mide-barsak kanalından) çabuk emilen, absorbe edilen fakat farmasötik şekle bağlı olarak dissolüsyonu dolayısıyla absorbsiyonu geciken ilaçlar, bu deneyde vücutta gerçekleşecek durum için yüksek öngörü sağlar. Fakat tersi durumdaki ilaçlar için dissolüsyon testi iyi bir parametre değildir. Dissolüsyon, in vivo testin yerine ya da ona tamamlayıcı olarak kullanılmasının yanında yeni ilaç geliştirme aşamasında, aday formülasyonlardan en uygun olanı seçmek ve kalite kontrolü gerçekleştirmek amacıyla da kullanılabilir. Yapılan ikinci deney ise X ışını difraksiyon testidir. Bu test, ilacın kristal yapısını çözümleyerek dissolüsyon derecesine yönelik fikir edinmek amacıyla gerçekleştirilir.

Bir müstahzar için tüm bu biyoyararlanım çalışmaları, bir referans ilaç ya da ürün baz alınarak yapılır. Orijinal ilaç olarak da nitelendirilen ve tescil edilen bu müstahzar, tüm dünyada yasalarla ve patent haklarıyla belirli bir süre boyunca koruma altındadır. Böylelikle, patent süresi boyunca başka bir firma o ilacı üretme iznine sahip değildir. Bunun amacı, orijinal ilaç üreten şirketlerin fikri mülkiyet haklarının korunması ile mevcut ve yeni araştırmalar için gerekli araştırma-geliştirme (Ar-Ge) yatırımlarının ve maliyetlerinin karşılanabilmesidir. Ancak bu sürenin dolmasının ardından, orijinal ilaç molekülünü içeren başka müstahzarlar da başka firmalar tarafından piyasaya sürülebilir. Bu ilaçlar jenerik ilaç olarak adlandırılır. Jenerik ilaç, orijinal ilaçla farmasötik şekil, formülasyon ve etken madde açısından aynı özellikte olmalıdır. Aynı zamanda jenerik ilaç, orijinal ilacın biyoeşdeğeri olmalıdır. Etki, yapı, farmasötik şekil, biyoyararlanım gibi özelliklerin yanında, üretim ve paketleme kalitesi de orijinal ilaçla aynı niteliğe sahip olmalıdır. Dolayısıyla jenerik ilaçlar birbirinin özdeş kopyasıdır ve birbirlerinin yerine geçebilirler.

Kalitenin sağlanması ve sürdürülmesi adına otoritelerin koyduğu bu standartlar, kontrol ve düzenlemeler vasıtasıyla takip edilmektedir. Bu yasal düzenlemelerin belirttiği esaslara göre ölçüm ve test prosedürleri gerçekleştirilerek, ilacın kullanım amacıyla güvenli ve istenilen kalitede olduğu kanıtlanmış olur. Bunun için yasal düzenlemelerin yanında, güvenilir ölçüm cihazları ve metodlar ile donanımlı ve bilgili personele de ihtiyaç duyulur.

Organoleptik kontrol: Arıtılmış su berraklık, koku, renk ve tat yönünden kontrol edilir.

Tabletlerde yapılan kontroller:
- İçerik tekdüzeliği testi
- Ağırlık Sapması Testi
- Dağılma Testi
- Çözünme hızı testi
- Tablet kırılma kuvveti testi
- Tablet ufalama testi ve Tablet çap ve kalınlık testi.

Viskozite tayini: Sıvıların akış özelliklerini belirleyen özelliklerden biri olan viskozite, sıvının akmaya karşı gösterdiği direnç olarak tanımlanır. Sıvı ve yarı-katı ilaçlar için viskozluk derecesi önemli bir parametredir. Özellikle merhemler gibi preparatların deriye rahat uygulanabilmesi için viskozite büyük önem taşımaktadır. Viskozitesi yüksek preparatları tüplere doldurmak ve çıkarmak da zordur. Viskozite emülsiyonlar ve süspansiyonlar açısından da çökme ve çözünme hızı gibi faktörleri etkilemesi yönünden son derece önemlidir. Viskozitenin ölçümü viskozimetre denilen cihazların yardımıyla yapılır.

Farmasötik eşdeğerlik aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

Intravenöz yolla uygulanan ilaçlar, daha hızlı etki ederler ve %100 biyoyararlanıma sahiptirler. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

Dissolüsyon testi, mide veya bağırsak suyunun taklit edildiği ortamlarda, 37°C sıcaklıkta çözünme hızını ölçmek için kullanılır. Bu 137 göre doğru seçenek 'D' seçeneğidir.

Orjinal İlaç, referans ilaç ya da ürün alanında geliştirilmiş ilk ürün olan ve gerekli etkinlik ve güvenlik testlerini geçerek ilaç firması tarafından satışa sunulmuş olan müstahzardır. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

İlaç üretiminde kullanılan maddelerin analiz yöntemlerinin açıklandığı, bilimsel olarak uyulması gereken kuralları ve yöntemleri kapsayan resmi kitaplara farmakope denir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' dir.

ICH’ın ana üç kılavuzu dışında Q1A-Q1F Stabilite, Q2 Analitik Validasyon, Q3A-Q3D Safsızlıklar, Q5A-Q5E Biyoteknolojik Ürünlerin Kalitesi, Q6A-Q6B Spesifikasyonlar, Q7 İyi Üretim Uygulamaları, Q11 İlaç Maddelerinin Geliştirilmesi ve Üretilmesi, Q12 Ya- şamdöngüsü Yönetimi ve kalite, güvenlik ya da etkinlik kategorilerinden bir tanesine tam olarak girmeyen ürünler için Kesişen Konular başlıklı bir kılavuzu bulunmaktadır. bu açıklamaya göre doğru seçenek 'B' seçeneğidir.

Sıvıların akış özelliklerini belirleyen özelliklerden biri olan viskozite, sıvının akmaya karşı gösterdiği direnç olarak tanımlanır. Bu açıklamaya göre doğru seçenek E seçeneğidir.

Sıvağ; hastanın etken maddeyi kolay bir şekilde alabilmesi ve alacağı miktarı zorlanmadan ayarlayabilmesi için kullanılan çözücü ve taşıyıcı özellikteki maddelere verilen isimdir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeneğidir.

İçerik tekdüzeliği testi: Üretilmiş bir serideki tabletlerden 12 tanesi alınarak, içerdikleri ilaç etken maddesi miktarını belirlemek amacıyla tek tek incelenir. Bu amaçla üretici şirketin kimya laboratuvarında belli aralıklarla gerçekleştirilen testler, kaydedilir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'B' seçeneğidir.

Tablet ufalama testi, Ambalajlama ya da taşıma gibi bir durum esnasında, kenar- larından veya yüzeylerinden ufalanma gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini anlamak amacıyla yapılır. Friabilitör denilen, tabletlerin yerleştirildiği kısmı kendi etrafında dönen ve tabletleri belirli bir yükseklikten bırakarak ufalanma derecelerini ölçen bir cihaz yardımıyla ölçüm yapılır. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeneğidir.

Farmasötik eşdeğerlik aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır. T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Birliği Avrupa İlaç Ajansı (European Medicines Agency – EMA), farmasötik eşdeğerlik için iki ürünün aynı ya da benzer şekilde olmasını kabul ederken, Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç Dairesi (U.S. Food and Drug Administration – FDA) sadece aynı farmasötik şekilde olmasını istemektedir. Farmasötik eşdeğerlik, aynı zamanda eşdeğerlik için minimum koşuldur.