TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Hipertansiyon tedavisi için doksazosin, terazosin ve prazosin gibi alfa-adrenerjik reseptör blokörleri kullanılmaktadır.

Aritmi, kalbin normal sinüs ritminin dışında atması olarak tanımlanabilir. Kalp atım sayısının normal değerlerin üzerine çıktığı aritmiler taşiaritmi, normal değerlerin altına indiği aritmiler ise bradiaritmi olarak adlandırılır. Taşiaritmi tedavisi için prokainamid, kinidin, dizopiramid, meksiletin, lidokain, propafenon, ibutilit, ekainit gibi Sınıf I antiaritmikler’den, asebutolol, esmolol, propranolol gibi Sınıf II antiaritmikler’den, amiodaron, dronedaron, bretilyum, sotalol, dofetilit gibi Sınıf III antiaritmikler’den, diltiazem ve verapamil gibi Sınıf IV antiaritmikler’den ayrıca, adenozin ve magnezyum sülfat gibi ilaçlardan uygun olanlar seçilebilir.

Derin ven trombozu, akut miyokard infarktüsü, romatizmal kalp kapakçığı hastalıkları, atriyum fibrilasyonu, serebrovasküler hastalıklar, hemodiyaliz gibi durumlara ve açık kalp ameliyatı, kalp kapakçığı protezlerinin takılması, organ nakli ameliyatları gibi cerrahi girişimlere bağlı olarak ortaya çıkabilecek tromboembolitik komplikasyonların önlenmesi ve tedavisi için kullanılan ilaçlara antitrombotik ilaçlar denir

Tip I Diabetes mellitus hastalarında metabolik kontrolü sağ- lamak üzere hızlı etkili (regüler insülin, insülin lispro, insülin aspart, insülin glulisin vs), orta etkili (insülin lispro protamin, izofan insülin vs) ya da uzun etki süreli (insulin degludek, insülin detemir, insülin glargin) insülin preparatları kullanılır. Tip I Diabetes mellitus hastaları, yaşamları boyunca dışarıdan verilecek insüline gereksinim duyarlar.

Çeşitli nedenlerle adrenal korteksten aşırı miktarda glukokortikoid hormon salgı- lanmasına ya da yüksek dozda kortikosteroid ilaç kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan sendroma Cushing sendromu adı verilir. Bu sendromun tedavisi için aminoglutetimid ve mitotan gibi kortikosteroid sentezini inhibe eden ilaçlardan ve siproheptadin’den yararlanılır. Bir somatostatin analoğu olan pasiretid de hipofiz cerrahisinin bir seçenek olmadığı veya tedavi seçeneği oluşturmadığı yetişkin Cushing hastalarının tedavisinde kullanılan bir ilaçtır.

Hipotalamustan salgılanan gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH), ön hipofizin gonadotrof hücrelerinden folikül stimüle edici hormon (FSH) ve lüteinleştirici hormon (LH) gibi gonadotropik hormonların salgılanmasını uyarır. FSH, kadınlarda overlerde folikül hücrelerinin gelişmesini ve gelişen hücrelerin estrojen salgılamasını, erkeklerde ise testislerde sperm yapımını uyarır. LH ise kadınlarda ovülasyonu uyaran, erkeklerde ise testosteron sentezini ve salgılanmasını artıran hormondur.

Bipolar hastalık (manik-depresif bozukluk), birbirini izleyen depresyon ve mani/hipomani atakları ile ortaya çıkar. Günümüzde bipolar hastalığın tedavisi için lityum başta olmak üzere karbamazepin ve sodyum valproat gibi ilaçlar kullanılır. Aripiprazol, olanzapin, ziprasidon, ketiapin, zuklopentiksol ve asenapin de bipolar hastalığın tedavisi için Amerikan Gıda ve İlaç Örgütü (FDA) tarafından onaylanmış ilaçlardır. Mani veya refrakter bipolar bozukluğu olan hastalarda etkili olduğu onaylanmış olan diğer bir antipsikotik ilaç ise risperidon’dur.

Parkinson hastalığı, istemli hareketlere başlama güçlüğü, hareketlerde yavaşlama ve azalma, iskelet kaslarında sertlik, duruş ve yürüme bozukluğu, dinlenim durumunda özellikle ellerde bazen ayakta ve başta titreme gibi belirtiler ile ortaya çıkan nörolojik bir hastalıktır. Bu hastalığın tedavisi için kullanılan ve dopaminerjik nörotransmisyonu artıran başlıca ilaçlar (dopaminerjik ajanlar) DOPA ve DOPA türevleri (Levodopa, Levodopa–benserazid, Levodopa–karbidopa, melevodopa gibi), dopaminerjik reseptör agonistleri (apomorfin, bromokriptin, kabergolin, pergolid, piribedil, pramipeksol, ropinirol ve rotigotin gibi), monoamin oksidaz tip B inhibitörleri (rasajilin ve selejilin gibi), katekol-O-metil transferaz enzim B inhibitörleri (entakapon ve tolkapon gibi) ve amantadin olarak sıralanabilir.

Opioid (Narkotik) Analjezikler Güçlü analjezik ilaçlardır ancak bağımlılık yapma potansiyeline sahiptirler. Bu ilaçlar, düz kaslı organlardan kaynaklanan kolik ağrılar, infarktüs ağrıları, kanser ağrıları, kemik kı- rıklarına bağlı ağrılar, yaralanma ve yanıklara bağlı ağrılar, cerrahi girişim sonrası ağrı gibi orta ve şiddetli ağrılarda endikedirler.

Gastrit ve ülser tedavisi için asid salgılanmasını azaltan, midede fazla miktarda bulunan asidi nötralize eden, mukozal direnci artıran ya da H. pylori enfeksiyonunu tedavi eden ilaçlar kullanılır. Asid salgılanmasını azaltmak üzere ranitidin, famotidin, nizatidin gibi histamin H2 reseptör blokörleri ve lansoprazol, omeprazol, pantoprazol, rabeprozol gibi proton pompası inhibitörleri kullanılır. Asidi nötralize etmek için kalsiyum bileşikleri (kalsiyum karbonat gibi), alüminyum bileşikleri (algeldrat, alüminyum aminoasetat), magnezyum bileşikleri (magnezyum hidroksit, magnezyum karbonat, magnezyum trisilikat gibi) ya da kombine alüminyum, kalsiyum ve magnezyum preparatları (magaldrat ve hidrotalsit gibi) gibi antiasid ilaçlardan yararlanılır. Sodyum bikarbonat ise hızlı etki gösteren, güçlü bir antasittir. Ancak, absorbe olarak vücüdun sistemik asit-baz dengesini etkilediği için, peptik ülserin uzun süreli tedavisinde pek kullanılmaz. Sukralfat, kolloidal bizmut bileşikleri ve karbenoksolon gibi ilaçlar ise mukozada koruyucu tabaka oluşturan ve mukozal direnci artıran ilaçlardır. Prostaglandin E1 analoğu bir ilaç olan misoprostol da hem asid salgısını azaltıcı hem de mukoza koruyucu etkilerinden dolayı ülser tedavisinde terapötik etkinliğe sahiptir.

Bedensel ya da ruhsal sağlığı bozulmuş olan hasta bireyi, yeniden sağlığına kavuşturmak amacı ile yapılan her türlü tıbbi isleme “tedavi” ya da “sağaltım” adı verilir.

Aritmi, kalbin normal sinüs ritminin dışında atması olarak tanımlanabilir. Kalp atım sayısının normal değerlerin üzerine çıktığı aritmiler taşiaritmi, normal değerlerin altına indiği aritmiler ise bradiaritmi olarak adlandırılır. Taşiaritmi tedavisi için prokainamid, kinidin, dizopiramid, meksiletin, lidokain, propafenon, ibutilit, iekainit gibi Sınıf I antiaritmikler’den, asebutolol, esmolol, propranolol gibi Sınıf II antiaritmikler’den, amiodaron, dronedaron, bretilyum, sotalol, dofetilit gibi Sınıf III antiaritmikler’den, diltiazem ve verapamil gibi Sınıf IV antiaritmikler’den ayrıca, adenozin ve magnezyum sülfat gibi ilaçlardan uygun olanlar seçilebilir. Bradiaritmilerin tedavisi için ise atropinden ve izoprenalin gibi betamimetik ilaçlardan yararlanılır.

Derin ven trombozu, akut miyokard infarktüsü, romatizmal kalp kapakçığı hastalıkları, atriyum fibrilasyonu, serebrovasküler hastalıklar, hemodiyaliz gibi durumlara ve açık kalp ameliyatı, kalp kapakçığı protezlerinin takılması, organ nakli ameliyatları gibi cerrahi girişimlere bağlı olarak ortaya çıkabilecek tromboembolitik komplikasyonların önlenmesi ve tedavisi için kullanılan ilaçlara antitrombotik ilaçlar denir.

Çeşitli nedenlerle adrenal korteksten aşırı miktarda glukokortikoid hormon salgılanmasına ya da yüksek dozda kortikosteroid ilaç kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan sendroma, Cushing sendromu adı verilir.

Hipotalamustan salgılanan kortikotropin salgılatıcı hormon (CRH), ön hipofizden adrenokort ikotropik hormon (ACTH, kortikotropin) salgılanmasını uyarır. ACTH ise adrenal korteksin fonksiyonunu düzenleyen hormondur. ACTH, adrenal korteks yetmezliğinin teşhisinde endikedir.

Hipotalamustan salgılanan gonadotropin salgılatıcı hormon (GnRH), ön hipofizin gonadotrof hücrelerinden folikül stimüle edici hormon (FSH) ve lüteinlestirici hormon (LH) gibi gonadotropik hormonların salgılanmasını uyarır. FSH, kadınlarda overlerde folikül hücrelerinin gelişmesini ve gelişen hücrelerin estrojen salgılamasını, erkeklerde ise testislerde sperm yapımını uyarır. LH ise kadınlarda ovülasyonu uyaran, erkeklerde ise testosteron sentezini ve salgılanmasını artıran hormondur.

Uterus kasılmalarını artıran ilaçlara oksitosik ilaçlar adı verilir. Doğum eyleminin başlatılması için seçilecek ilk ilaç oksitosindir. Doğum sonrası kanamanın azaltılması için oksitosinden başka ergometrin (ergonovin) ve metilergometrin (metilergonovin) gibi ergot alkoaloidleri de kullanılabilir.

Anksiyete, yaşanılan kaygı verici durumlara karsı gelişen psikonörotik bir bozukluktur. Yaygın anksiyete bozukluğu, panik hastalığı, çeşitli fobiler, obsesif-kompulsif bozukluk, post-travmatik stres bozukluğu gibi çeşitli anksiyete bozukluklarının tedavileri için kullanılan ilaçlara anksiyolitik ilaçlar adı verilir. Anksiyetenin sempatik sistemin etkinliğindeki artışa bağlı olarak ortaya çıkan somatik belirtilerini (çarpıntı, titreme vs) düzeltmek üzere propranolol kullanılabilir.

Opioid (Narkotik) Analjezikler Güçlü analjezik ilaçlardır ancak bağımlılık yapma potansiyeline sahiptirler. Bu ilaçlar, düz kaslı organlardan kaynaklanan kolik ağrılar, infarktüs ağrıları, kanser ağrıları, kemik kırıklarına bağlı ağrılar, yaralanma ve yanıklara bağlı ağrılar, cerrahi girişim sonrası ağrı gibi orta ve şiddetli ağrılarda endikedirler. Genel anestezinin indüksiyonu ve idamesi amaçları için de kullanılırlar. Bu grupta morfin, kodein gibi doğal hidromorfon, oksikodon, buprenorfin gibi yarı-sentetik ve fentanil, sufentanil, alfentanil, remifentanil, petidin (meperidin), pentazosin, nalbufin ve butorfanol gibi sentetik ilaçlar bulunur.

Kulak hastalıkları için kullanılan ilaçlara otolojik ilaçlar adı verilir. Sık karşılaşılan kulak hastalıkları, otitis eksterna ve otitis mediadır. Kulağa ait bu iniamatuar hastalıklarda, iniamasyonun tedavisi için betametazon, deksametason, klobetazon, prednizolon, hidrokortizon gibi kortikosteroidler topikal olarak kullanılırlar. Kulakta gelişen enfeksiyonların tedavisi için enfeksiyon etkeninin duyarlı olduğu kemoterapötik ilaç seçilir.