TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Bazı hastalar için en etkin tedavi yöntemi “cerrahi tedavi” olabilir. Örneğin, kanser hastalığı ile ilişkili olarak cerrahi tedavi, kansere dönüşme olasılığı yüksek olan dokuların
çıkartılması ile kanseri önlemek (profilaktik cerrahi), kanserin tanısını koymak ve vücudun diğer bölgelerine yayılımını belirlemek (diyagnostik cerrahi), dokuda yer alan tüm kanser hücrelerini vücuttan uzaklaştırmak (kuratif cerrahi), hastanın şikayetlerini azaltmak (palyatif cerrahi), diğer tedavi yaklaşımlarına destek sağlamak (suportif cerrahi),
daha önce ameliyat edilmiş bölgenin görümünü düzeltmek ve dokuları yenilemek (rekonstruktif cerrahi) gibi pek çok nedenle uygulanabilir.

İlaçlar, hazırlanış şekillerine göre ofisinal ilaç, majistral ilaç ve müstahzar ilaç olmak üzere üç sınıfa ayrılırlar. Ofisinal ilaç bir eczanede “farmakopelerde belirtilen formüllere
göre” hazırlanan tıbbi ürün demektir. Majistral ilaç ise hekimin reçete ettiği formüle göre eczacı tarafından hazırlanan üründür. Eczacı majistral ilacı hazırladıktan sonra, şişenin/
kutunun üzerine içerik, kullanım şekli ve son kullanım tarihi gibi bilgilerin bulunduğu bir etiket yapıştırır. Majistral ilaçlardan dâhilen kullanılması gerekenler beyaz, haricen
kullanılması gerekenler ise kırmızı etiketle etiketlenir. Yerli ya da yabancı ilaç şirketleri tarafından üretilen ve bu şirketlerin belirlediği özel isim ile satışa sunulan fabrikasyon ilaç
şekillerine ise müstahzar ilaç adı verilir. Müstahzar ilaçların satışa sunulabilmeleri için ülkenin, ilgili sağlık otoritesi tarafından ruhsatlandırılmış olmaları gerekir.

Sıvı farmasötik şekiller şunlardır:

Aerosol, özel çözücüler içinde hazırlanan ve solunum yoluyla uygulanan farmasötik şekillerdir.

Ekstre, bitkisel drogların su, alkol ve eter gibi çözücüler ile karıştırılarak ekstrakte edilmelerini takiben, çözücünün uçurulması ile elde edilen farmasötik şekillerdir.

Enema, rektal yoldan kullanılan ilaç solüsyonu ya da süspansiyonudur. Hacmi 1-20 ml arasına olan enemalara “mikroenema”, 100 ml üzerinde olan enemalara ise “lavman” adı verilir. Lavmanlardan, rektum ve kalınbağırsağı boşaltmak amacıyla yararlanılır.

Tentür, İlaç etkin maddelerinin, alkol ya da eter gibi çözücüler içinde eritilmesi ile hazırlanan çözeltilerdir.

Süspansiyonlar, Katı formdaki ilaç etkin maddelerinin sıvı içinde çözünmediği ancak ufak parçacıklar biçiminde dağıldığı farmasötik şekillerdir.

Tüm vücutta yaygın bir etkinin istendiği ya da bölgesel etki hedeflendiği hâlde istenen vücut bölgesine ulaşma olanağının bulunmadığı durumlarda ilaçlar sistemik yol ile uygulanırlar. enteral uygulama, parenteral uygulama, transdermal uygulama sistemik uygulamalardır.

İlaçların damar ya da doku içine, steril bir enjektör yardımıyla uygulanmasına parenteral uygulama adı verilir. Parenteral preparatlar genellikle solüsyon, bazen de süspansiyon ya
da emülsiyon şeklinde olmakla birlikte, çözündüklerinde kolay bozulan bazı ilaç etken maddeleri kuru toz hâlinde de bulundurulabilirler.

Vücuda alınan ilaçların, vücutta bulunan enzimler tarafından, kimyasal değişikliklere uğratılmasına biyotransformasyon (metabolizma) adı verilir. Bir ilacın biyotransformasyonu
sonucu, bir ya da birden fazla sayıda metabolit oluşabilir. Biyotransformasyona uğrayan ilaçlar, genellikle daha az etkili ya da tamamen etkisiz bileşikler hâline getirilirler. Biyoinaktivasyon ya da detoksikasyon olarak de bilinen bu olay sonucu ortaya çıkan etkisiz bileşiklere inaktif metabolitler adı verilir. İlaçlar bazen biyotransformasyon ile “daha güçlü” ya da “daha uzun etkili” bileşiklere de dönüşebilirler (biyoaktivasyon). Örneğin, kodein morfin adlı ilaca metabolize edildiğinde, analijezik etki gücü önemli oranda artar. Bazen de etkisiz bir bileşik, vücutta biyotransformasyon sonucu etkili hâle getirilebilir

Böbreklerden atılım ile değişmemiş ilaçtan, bir dakikada temizlenen sanal plazma hacmi, renal klerens olarak tanımlanır. Böbrek yetmezliği olan hastalarda, zehirli endojen maddelerin uzaklaştırılması ya da aspirin, barbiturat gibi ilaçlar ile oluşan akut zehirlenmelerin tedavisi için yapay bir atılım yöntemi olan hemodiyalizden yararlanılır.

Redüksiyon: İlaç molekülünün, NADPH, FAD ve diğer flavinlerin yardımıyla indirgenmesi olayıdır. Aldehidlerin alkollere, azo grubunun aminlere, nitro grubunun amin ya da hidroksilamine dönüşümü, ilaç metabolizasyonu sırasında görülen başlıca indirgenme reaksiyonlarıdır.

Dünya Sağlık Örgütü ilacı, “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararına değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan ya da kullanılması öngörülen bir madde veya ürün” olarak tanımlamaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Farmakoterapi konusu incelendiğinde, ilaçla yapılan tedavinin üç seklini ayırt etmek mümkündür. Bunlar II. Radikal tedavi, III. Palyatif tedavi ve IV. Semptomatik tedavidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Diğer tüm seçenekler bir cerrahi tedavi şekli iken enterik bağırsakta açılan kaplamalı tablet ilaçları ifade eder. Doğru cevap E seçeneğidir.

İlaçlar, hazırlanış şekillerine göre ofisinal ilaç, majistral ilaç ve müstahzar ilaç olmak üzere üç sınıfa ayrılırlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Pilül; toz seklindeki etkin maddelerin bal veya koyu şurup gibi yapıştırıcı maddeler ile yoğrulması ve ardından küçük küreler sekline getirilmesi yöntemiyle elde edilir. Katı farmasötik şekillerdir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tentür; ilaç etkin maddelerinin, alkol ya da eter gibi çözücüler içinde eritilmesi ile hazırlanan çözeltilerdir. Eliksir/İksir; su ve alkol içindeki ilaç etkin maddesinin hoş olmayan tadının ve kokusunun, seker ve koku maddeleri kullanılarak düzeltildiği farmasötik şekillerdir. Ekstre; bitkisel drogların su, alkol ve eter gibi çözücüler ile karıştırılarak ekstrakte edilmelerini takiben, çözücünün uçurulması ile elde edilen farmasötik şekillerdir. Paket ise toz seklindeki ilaçların, kâğıttan yapılmış tek kullanımlık paketlere konulması ile hazırlanan ilaç seklidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bukkal Uygulama; Ağız suyu, gargara, topikal pomat ve pastil gibi farmasötik ilaç şekillerinin ağız içine uygulanmasıdır. Ağız mukozasının ve diş etlerinin yüzeysel iltihaplarının ve enfeksiyonlarının tedavisi için kullanılan bir uygulama yoludur. Bazı ilaçlar ağızdan absorbe edilerek sistemik etki oluşturmaları için sublingual tablet, mukoadhesif tablet gibi çeşitli farmasötik şekillerde bukkal yolla uygulanabilirler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Organizmanın ilaca ne yaptığı farmakokinetiğin, ilacın organizmaya ne yaptığı ise farmakodinaminin konusudur. Doğru cevap A seçeneğidir.

İlacın, doza bağlı olan toksik etkileri ortaya çıkmadan, tedavide kullanılabileceği bu güvenli konsantrasyon aralığına, terapötik pencere (güven aralığı) adı verilir. İlacın terapötik etki göstermeye başladığı konsantrasyon (MEK) ile toksik etki göstermeye başladığı konsantrasyon (MTK) arasındaki fark ne kadar büyükse, yani terapötik pencere ne kadar genişse, ilaç o kadar güvenlidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

İlaçlar başlıca reseptörler aracılığı ile, enzimler aracılığı ile, aktif transport sistemleri aracılığı ile, iyon kanalları aracılığı ile, antimetabolit olarak, vücutta eksik olan endojen maddenin eksikliğini gidererek veya endojen bir maddenin serbestleşmesini ve aktifleşmesini sağlayarak etki gösterebilirler. Oysa Plasebo; hastalığa neden olan süreçler üzerinde bilimsel olarak açıklanabilen herhangi bir etkinliği olmayan bir maddenin, ilaç niyetiyle kullanan hastalarda gösterdiği iyileştirici etkiye plasebo etki adı verilir. İlaca yanıtı değiştiren etkenlerden biridir. Ağrı, anksiyete, iştahsızlık gibi bazı durumlarda, özellikle telkine yatkın hastalar, plaseboya olumlu yanıt verebilirler. Doğru cevap E seçeneğidir.