TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Vücuda uygulanan bir ilacın farmakolojik etkisini gösterebilmesi için etki yerinde belirli bir konsantrasyon düzeyine ulaşması gerekir. Etkinin görülebilmesi için gerekli olan bu en düşük konsantrasyon değerine minimum etkin konsantrasyon (MEK) adı verilir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.

İlaç etkin maddesinin/maddelerinin vücut ısısında eriyen kakao veya gliserin gibi bir sıvağ içine konulduğu, rektum ya da vajinaya uygun biçimde biçimlendirilmiş farmasötik şekillerdir. Halk arasında fitil diye bilinirler.

Rektum yoluyla uygulanan supozituarlara “rektal supozituar” ve vajinaya uygulanan damla (globuler) ya da oval şekilli süpozituvarlara ise “vajinal süpozituvar” ya da “ovül” adı verilir. Üretraya uygulan bir süpozituvar çeşidi olan “buji” ise klinikte pek sık kullanılmaz.

İlacın burun mukozasına uygulamasıdır. Burun ve sinüs bölgesindeki enfektif ya da inflamatuar nitelikli hastalıkların lokal tedavisi için burun damlaları ya da burun spreyleri intranazal yolla uygulanırlar. Aspire edilmeleri durumunda lipid pnömonisine neden olma olasılıkları nedeniyle, yağlı solüsyonların ve merhemlerin intranazal yolla uygulanması tercih edilmez.

İlaçların dağılımı, bazı fizyolojik engeller tarafından da sınırlandırılabilir. Bunlardan ilki, santral sinir sistemine yalnızca lipofilik özellikteki ilaçların geçişine izin veren “kan beyin engeli”dir.

Bir ilacın ya da metabolitinin molekülüne, bir radikalin veya endojen bir maddenin molekülünün kovalent bağ ile bağlanması olayıdır. Dolayısıyla konjugasyon olayı, aslında bir sentez reaksiyonudur. İlaç molekülleri, metil grubu, asetil grubu, sülfat, glutatyon, amino asit ve glüküronik asit gibi çeşitli gruplar ile konjuge edilerek metabolize edilirler.

İlaçlar vücutta eksik olan endojen maddenin eksikliğini gidererek etki gösterebilirler: İlaçlar, vücutta eksik olan endojen maddelerin yerini alarak etki gösterebilirler. Örneğin, tip I diyabet hastalarının yaşamlarına devam edebilmeleri için dışarıdan düzenli olarak insülin hormonu almaları gerekir (hormon replasman tedavisi).

İlacın şeklinin ilaç etkisinin değişmesi ile bir bağlantısı bulunmamaktadır.

İlaçlar hastalığa neden olan maddeyi bağlayıp etkisizleştirerek etki gösterebilirler. Örneğin, akut arsenik, civa, altın ve kurşun zehirlenmelerinde antidot olarak kullanılan dimerkaprol, bu ağır metaller ile şelat oluşturarak onları dokulardan uzaklaştırır.

İlaç molekülünün, NADPH, FAD ve diğer flavinlerin yardımıyla indirgenmesi olayıdır. Aldehidlerin alkollere, azo grubunun aminlere, nitro grubunun amin ya da hidroksilamine dönüşümü, ilaç metabolizasyonu sırasında görülen başlıca indirgenme reaksiyonlarıdır.

Fiziksel yöntemler ile yapılan tedaviye fizyoterapi, radyasyonla yapılan tedaviye radyoterapi, ilaç kullanılarak yapılan tedaviye farmakoterapi, psikolojik yöntemlerle yapılan tedaviye psikoterapi denir.

Kansere dönüşme olasılığı yüksek olan dokuların vücuttan çıkarılması profilaktik cerrahidir. Kanser tanısını koymak için yapılan cerrahi diagnostik cerrahidir. Dokuda var olan tüm kanser hücrelerini uzaklaştıran cerrahiye kuratif cerrahi denir. Hastanın şikayetlerini azaltmak için yapılan cerrahiye palyatif cerrahi denir. Epileptik hastalarda epileptik odağın kaldırıldığı cerrahi, rezektif cerrahidir.

Kapsül ve kaşe silindir şeklinde içinde ilaç bulunduran (kaşede pirinç veya nişastadan yapılmış, kapsülde jelatinden yapılmış) iki birbiri içine giren kapçıklardan oluşmuş farmasötik şekillerdir. Pilül toz halindeki ilacın bal gibi yoğun bir tatlandırıcı ile küçük küreler haline getirilmiş farmasötik şekillerdir. Tablet ise bir veya daha fazla ilaç etken maddesinin yardımcı maddeler vasıtasıyla özel makinelerde sıkıştırılmış preparatlardır.

Süspansiyon, sıvı içinde katı ilaç etkin maddesi içerir, posyon şurubun daha az şekerli halidir, liyofilize preparat katıdır. Enjeksiyon ile uygulanan ilaç solüsyonları ise enjektabl solüsyonlardır.

İnfüzyon drogun üzerine sıcak su konarak hazırlanır. Tentür, ilaç etin maddesinin alkol veya eter gibi çözücülerdeki çözeltisidir. Ekstre, bitkisel drogların su, alkol veya diğer çözücüler ile ekstre edilmeleri ve çözücünün uçurulması ile elde edilen farmasötik şekildir. Rektal yoldan kullanılan ilaç solüsyonları ise enemadır.

Mide-barsak problemi olan kişilerde parenteral uygulama avantajlıdır. Bilinci açık olmayan kişilere oral ilaç verilmesi olanaksızdır. İlacın etkisi ilaç direkt olarak kana verildiği için çabuk görülür.

Oral, rektal, bukkal uygulamalar enteral uygulamalardır.

Glomerüler filtrasyon pasif filtrasyon ile olur

Formoterol beta adrenerjik reseptörleri aktive ederler.

İlaç, hastalıkları teşhis etmek (tanı), önlemek (profilaksi), tedavi etmek (terapi) ve daha kısıtlı ölçüde olmak üzere kontrasepsiyon ve cerrahi girişimlerin kolaylaştırılması gibi diğer amaçlar için kullanılan maddedir. İlaçların, hastalıkların profilaksisi için kullanıma ilişkin en güzel örnek ise ası uygulamasıdır. Çocuk felci, suçiçeği, tüberküloz, hepatit ve pnömokok gibi ciddi hastalıkların etkenlerine karsı henüz çocukluk döneminde uygulanan asılar, çocukların bu enfeksiyonlara karsı bağışıklık kazanmalarını ve hastalıklardan korunmalarını sağlamaktadır.

Tedavinin özelleşmiş sekline  “terapi” denir. Çeşitli etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan hareket bozukluklarının ve ağrının fiziksel yöntemler ile tedavisine “fizyoterapi”, radyasyon kullanılarak yapılan tedaviye “radyoterapi”, kafaya yerleştirilen elektrodlar ile elektriksel akım kullanılarak yapılan tedaviye “elektrokonvülsif terapi” ve özel psikolojik yöntem ve teknikler kullanılarak yapılan tedaviye de “psikoterapi” adı verilir. Tedavinin ilaç ile yapılan sekli ise “farmakoterapi” adını alır. Daha da özelleştirdiğimizde, örneğin kemoterapötik ilaçlar ile yapılan tedavi “kemoterapi” diye adlandırılırken bitkiler ya da doğal ürünler kullanılarak yapılan tedaviye “fitoterapi” adı verilir.