TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Radikal tedavi olanağı bulunmayan bazı hastalıklarda ilaçlar, hastalığa neden olan patolojik süreci ya da etkeni baskılamak, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve hastanın yaşam kalitesini artırmak amaçları ile de kullanılabilirler. Böyle tedavilere “palyatif tedavi” adı verilir. Doğru cevap B'dir.

Tıbbi açıdan ilaç, hastalıkları teşhis etmek (tanı), önlemek (profilaksi), tedavi etmek (terapi) ve daha kısıtlı ölçüde olmak üzere kontrasepsiyon ve cerrahi girişimlerin kolaylaştırılması gibi diğer amaçlar için kullanılan maddedir. Nebülizör ise, sıvı formdaki inhalasyon çözeltilerinin buhar hâline getirilmesini ve hastanın solunum yollarına uygulanmasını sağlar. Doğru cevap E'dir.

Katı farmasötik şekiller içerisinde, toz, paket, kaşe, pilül, tablet, kapsül ve supozituar yer almaktadır. Enema ise, rektal yoldan kullanılan ilaç solüsyonu ya da süspansiyonu olduğu için sıvı farmasötik şekiller içerisindedir. Doğru cevap D'dir.

Lokal ilaç uygulamaları içerisinde, epidermal, intrakütan, lezyon içine, konjonktiva üzerine, dış kulak yoluna uygulama, intranazal, bukkal, intraartiküler, intrakardiyak, intraperitonal, intraplevral, intratekal, intravajinal, intrauterin, intravezikal ve rektal uygulamalar yer almaktadır. A, B, C ve E seçeneklerinde verilen uygulamalar sistemik uygulamalardır. Doğru cevap D'dir.

İlaç moleküllerinin, yüksek konsantrasyonda bulundukları alandan, düşük konsantrasyonda bulundukları alana doğru geçmelerine “pasif (basit) difüzyon” adı verilir. Hücre içine taşınacak olan molekülün, hücre membranının dış yüzünde oluşan çukura yerleşmesi ve daha sonra bu çukurun çevresindeki membran tarafından sarılması ile oluşan keseciğin membrandan koparak içindeki madde ile birlikte sitoplazmaya girmesi şeklinde gerçekleşen taşınıma “pinositoz” adı verilir. Hücre içine taşınacak olan molekülün, hücre membranı üzerinde bulunan özel çukurlarda kümelenmiş spesifik reseptörlerine bağlanarak, bu reseptörler ile birlikte hücre içine girmesi ise “reseptör aracılı endositoz” olarak adlandırılır. Kolaylaştırılmış difüzyonda geçiş, bir taşıyıcı aracılığı ile yüksek konsantrasyondan düşük konsantrasyona doğru gerçekleşir ve enerji gerektirmez. Aktif transportta ise ilaç molekülleri, taşıyıcı molekül yardımı ile düşük konsantrasyonda bulundukları ortamdan yüksek konsantrasyonda bulundukları ortama doğru taşınırlar. Doğru cevap A'dır.

Bireylerin hastalık veya gebelik durumu, genetik farklılıkları, beslenme alışkanlıkları ve cinsiyetlerine bağlı olarak ilaç etkisi kişiden kişiye değişebilmektedir. Ancak uygulama yolunun değişimi ile ilaç etkisinin değişmesi tüm bireylerde benzerdir. Örnek olarak oral yoldan uygulanan ilaçlar için, absorbsiyonun tam olmaması ya da ilk geçiş etkisine uğrama olasılıkları söz konusu olabilir. Oysa parenteral uygulamada bu tip biyoyararlanım sorunları yoktur. Özellikle intravenöz olarak uygulanan ilaçların etkileri çabuk başlar ve güçlü olur. Doğru cevap C'dir

İlaçlar, vücutta eksik olan endojen maddelerin yerini alarak ve bu maddelerin eksikliğini gidererek etki gösterebilirler. Örneğin, tip I diyabet hastalarının yaşamlarına devam edebilmeleri için dışarıdan düzenli olarak insülin hormonu almaları gerekir (hormon replasman tedavisi). Doğru cevap E'dir.

Vücuda uygulanan bir ilacın farmakolojik etkisini gösterebilmesi için etki yerinde belirli bir konsantrasyon düzeyine ulaşması gerekir. Etkinin görülebilmesi için gerekli olan bu en düşük konsantrasyon değerine minimum etkin konsantrasyon (MEK) adı verilir. İlaçların dozlarının artırılması, terapötik etkinlik gösterdikleri yerdeki etkilerinin şiddetlenmesine ya da vücudun başka bir yerini de etkilemeye başlamalarına bağlı olarak toksik etkilere neden olabilir. İlaca bağlı toksik etkilerin görülmeye başlandığı ilaç konsantrasyonuna ise minimum toksik konsantrasyon (MTK) denir. Vücuda zarar vermeden etkisini gösterebilmesi için ilacın plazma konsantrasyonunun, MEK ve MTK değerlerinin arasında olması gerekir. İlacın, doza bağlı olan toksik etkileri ortaya çıkmadan, tedavide kullanılabileceği bu güvenli konsantrasyon aralığına, terapötik pencere (güven aralığı) adı verilir. Doğru cevap D'dir.

Transdermal uygulamada ilaç, cilt yüzeyine uygulanır. Ancak epidermal uygulamadan farklı olarak transdermal uygulamada, cilde uygulanan ilaç emilerek kan dolaşımına geçer ve sistemik etki oluşturur. Doğru cevap B'dir.

Hastalık nedeninin tamamen ortadan kaldırıldığı ve tam bir iyileşmenin sağlandığı ilaçla yapılan tedavi şekline radikal tedavi adı verilir. Örneğin, idrar yolunda bakteriyel kaynaklı enfeksiyon gelişen bir hastanın, uygun antibiyotik ilacı kullanarak eski sağlığına tekrar kavuşması durumunda radikal bir tedaviden söz edilir.

Kanser hastalığı ile ilişkili olarak cerrahi tedavi, kansere dönüşme olasılığı yüksek olan dokuların çıkartılması ile kanseri önlemek (profilaktik cerrahi), kanserin tanısını koymak ve vücudun diğer bölgelerine yayılımını belirlemek (diyagnostik cerrahi), dokuda yer alan tüm kanser hücrelerini vücuttan uzaklaştırmak (kuratif cerrahi), hastanın şikayetlerini azaltmak (palyatif cerrahi), diğer tedavi yaklaşımlarına destek sağlamak (suportif cerrahi), daha önce ameliyat edilmiş bölgenin görümünü düzeltmek ve dokuları yenilemek (rekonstruktif cerrahi) gibi pek çok nedenle uygulanabilir.

İlaçlar; elde edildikleri kaynaklara, kullanım amaçlarına, kimyasal yapılarına, etki yörelerine ve hazırlanış şekillerine göre sınıflandırılırlar.

Kaşe içine toz hâlde ilaç konulan, pirinç unu ya da nişastadan yapılan ve iç içe geçen iki bölümden oluşan ilaç şeklidir. Oval ya da silindir şeklinde ve çeşitli büyüklüklerde olabilen kaşeler, ağızdan alınarak kullanılırlar.

Suda köpürerek eriyen ve tamamen çözündükten sonra kullanılan tabletlere “efervesan tablet” adı verilir.

Rektal uygulama, hem lokal hem de sistemik etki elde etmek amacı kullanılabilir.

İlaç moleküllerinin, yüksek konsantrasyonda bulundukları alandan, düşük konsantrasyonda bulundukları alana doğru geçmelerine “pasif (basit) difüzyon” adı verilir.

İlacın, doza bağlı olan toksik etkileri ortaya çıkmadan, tedavide kullanılabileceği bu güvenli konsantrasyon aralığına, terapötik pencere (güven aralığı) adı verilir.

İlaçlar, hücrelerde bulunan aktif transport sistemlerini aktive ya da inhibe ederek etki oluşturabilirler. Midedeki pariyetal hücrelerin membranlarında bulunan H+ /K+ ATPaz pompasını inhibe eden lansoprazol ve omeprazol gibi ilaçlar da ülser tedavisinde kullanılan ilaçlardır.

İlaç etkisi hastanın yaşı, vücut ağırlığı, genetik özellikleri, cinsiyeti, diyeti, mevcut hastalıkları, gebe olup olmaması, tedaviye uyunç gösterip göstermemesi, plasebo etki gibi çeşitli etkenler tarafından değiştirilebilir. Diğer yandan, uygulama yolu, uygulama zamanı, ilaca karşı tolerans gelişip gelişmemesi gibi ilaca bağlı faktörler ve çevresel etkenler de uygulanan ilacın etkisini değiştirebilir.

İlaçlar, hazırlanış şekillerine göre ofisinal ilaç, majistral ilaç ve müstahzar ilaç olmak
üzere üç sınıfa ayrılırlar. Ofisinal ilaç bir eczanede “farmakopelerde belirtilen formüllere
göre” hazırlanan tıbbi ürün demektir.

Doğru cevap a'dır.