TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Eczacılık, kimya ve boya endüstrisinde kullanılan bitkisel, hayvansal veya madensel ilkel maddelere drog denir.

Son zamanlarda ilaç yapımı için geliştirilen ilginç bir teknoloji, rekombinant DNA teknolojisidir. Bu yaklaşımın esası;

İnsan veya deney hayvanında protein veya peptit yapılı bir etkin maddeyi ribozomlarında sentez eden hücrelerden, bu sentezi mRNA’lar aracılığıyla kontrol eden geni çıkarmak,

Bu geni virüs, plazmit ve benzeri vektörlerin DNA zinciri üzerine monte etmek ve sonra,

Vektörü Escherichia coli gibi çabuk üreyen bir bakterinin veya başka tür bir mik- roorganizma içine sokmaktan ibarettir. Buna gen klonlama denir. Bu şekilde klonlanmış bir mikroorganizmadan üreyen yeni suş, ilgili maddeyi nispeten ucuz bir şekilde sentezlemeye başlar. İlgili metodla şimdiye kadar çok sayıda peptit veya glikoprotein yapılı hormon ve diğer endojen etkin maddeler üretilmiştir. Tıpta kullanılan rekombinant ilaçlara insan interferonları, interlökinleri, insülini, büyüme hormonu, gonadotropinleri, somatostatini, epidermal büyüme faktörü, eritropoietini ve koloni stimüle edici faktörleri, doku plazminojen aktivatörü, özgül immün globülinleri ve bazı aşılar (immünojenler) örnek olarak verilebilir

Artan nüfusun sağlık gereksinimini sağlamak için ilaç firmalarının Ar-Ge yatırımlarını arttırması beklenmektedir. İlaç firmalarının Ar-Ge yatırımlarını etkileyen unsurlar arasında nitelikli iş gücü, klinik deney yapabilme altyapısı, uygun mevzuat ve kamunun desteğini alma olmazsa olmaz unsurlardır.

Patentlenebilirlik kriterleri yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirliktir. Yenilik: Buluşun dünya çapında daha önce var olmaması, yani tekniğin bilinen duru- muna dâhil olmaması anlamına gelir. Tekniğin bilinen durumu ise patent başvurusunun yapıldığı tarihten önce, buluş konusunda dünyanın herhangi bir yerinde, erişilebilir (yazılı veya sözlü tanıtım, kullanım vb. yolla açıklanan) her türlü bilgi, anlamına gelir.
Buluş Basamağı: Buluşun, ilgili olduğu teknik alanda uzman bir kişi tarafından, tek- niğin bilinen durumundan aşikâr bir şekilde çıkarılamayacak nitelikte olması anlamına gelir.
Sanayiye Uygulanabilirlik: Buluşun, tarım dâhil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir, uygulanabilir veya kullanılabilir nitelikte olması anlamına gelir.

Molekül Patenti: Herhangi bir tıbbi ya da veteriner amaçlı, yeni bir molekül ya da doğadan elde edilen etkin madde ile ilgili patentlerdir.

Türev Patenti: Herhangi yeni ya da bilinen bir molekül/moleküllerden hareketle elde edilen, yeni bir molekül ile ilgili patentlerdir.

Kristal Form (Polimorf) Patenti: Herhangi bir yeni molekülün, yeni bir kristal formu (polimorf yapısı) ile ilgili patentlerdir.

Etkin Madde Karışım Patenti: Herhangi birden fazla bilinen ya da etkin maddelerin veya türevlerinin bir karışım olarak kullanımı ile ilgili patentlerdir.

İyi İmalat Uygulamaları (Good Manufacturing Practice-GMP), ilaç fabrikasında ürünün kalitesini güvence altına almaya ve kusurları önlemeye yönelik olarak tesis edilen
bütün kontrolleri ve ölçümleri kapsamaktadır. Üretim işlemlerinin GMP ilkelerine uygunluk göstermesi ve belirlenen yöntemleri izlemesi şarttır. Gerekli kalitede, ilgili üretim ve ruhsatlandırma bilgilerine göre ilaç üretebilmek için genel şartlar aşağıda verilmiştir.
• Bütün üretim aşamaları açıkça tanımlanmalı ve sistematik olarak tecrübelerin ışığında tekrar incelenmelidir. İlacın istenilen kalitede ve spesifikasyonlarda olduğu gösterilmelidir.
• İlaç biçiminin ortaya çıkışından dağıtımına kadar geçen her aşamanın uygun, geçerli, güvenilir olarak meydana geldiğini takip etme ve soruşturma işlemine validasyon (geçerliliğini kanıtlama) denir. Üretim süreçlerinde kritik adımlar ve yöntem değişiklikleri doğrulanmalı yani valide edilmelidir.
• GMP’yi sağlamak için aşağıda verilmiş olan kolaylaştırıcı kurallara dikkat etmek
gerekir. Bunlar;
• Uygun nitelikli ve eğitimli personel,
• Yeterli tesis ve alan,
• Uygun donanım ve işlevler,
• Doğru materyaller, kaplar ve etiketlerdir.
• Etiketlerde işlem gören ürün ya da materyalin ismi, üretim aşamaları, seri
numarası, analitik durumu (karantina, analiz, kabul), raf ömrü bilgileri olmalıdır. Etiketlerin anlaşılır, anlamlı, üretici firmaya has biçimde olması ve içinde bulunulan durumu gösterecek farklı renklerde olması faydalıdır. Pek çok firmada, yukarıdaki bilgilere ek olarak etiketlerde parça sayısı, miktarı, kullanım amacı, ülke ve diğer bilgiler vardır. Üretimde etiketler kilit altında tutulmalı ve kaybolmamalıdır.

• Onaylanmış metod ve kayıtları:
• Teslim alma, karantina, örnekleme, depolama, etiketleme, tartım/hazırlama, işleme, ambalajlama ve piyasaya dağıtım gibi tüm materyal ve ürün işlemleri, yazılı metodlar ve yönergelere göre yapılmalı ve kayıt formlarıyla kayıt altına alınmalıdır. Dağıtımı da kapsayan tüm üretim kayıtları, tarihsel olarak gerektiğinde ulaşılabilir ve anlaşılabilir olmalıdır.
• Metod ve yönergelerdeki sapmalardan kaçınılmalı ve bunlar kontrol edilebilmelidir.
• Üretim ve ambalajlama kademelerinde tutarsız durumlarda, sapma ve hata araştırmaları yapılmalıdır. Sapmalar varsa, hangi kısımda, ne zaman gerçekleştiği, sapmanın konusu, tanımlanması, ne gibi tedbirler alındığı hususları üzerine kayıt altına alınmış bilgiler dikkate alınarak, hata araştırma raporu düzenlenmelidir. Hataları (uygunsuzlukları) düzeltici-önleyici etkinlikler, kalite güvence tarafından, kalite kontrol biriminin görüşü alınarak yapılan değerlendirme neticesinde yapılandırılmalıdır. Düzeltici-önleyici etkinlikler periyodik olarak güncellenmelidir.
• Uygun depo ortamı ve nakliye sağlanmalıdır.
• Operatörler, metodları doğru olarak uygulayabilecek şekilde eğitilmelidir.
• Sistem herhangi bir madde ya da ürünün, satıcı ya da tedarikçisine geri iadesi için
uygun olmalıdır.
• Ürünlerin dağıtımında kaliteyi etkileyecek riskler asgariye indirilmelidir.
• Piyasaya sunulan ürünler hakkındaki şikâyetler önemsenmeli ve araştırılmalıdır.
Tekrarının olmaması için tedbirler alınmalıdır.

Validasyon, bir ilaç üretim tesisinde, sistemin yapması gerekeni ve bekleneni yaptığının, ölçütlere göre saptanması, kanıtlarla doğrulanması ve belgeler ile ispatlanmasıdır.
Önceden tespit edilmiş ölçütler, işletme protokol belgelerinde detaylı olarak yer almak
zorundadır.

• Çapraz bulaşma, karışma ve yerine kullanma risklerini asgariye indirmek için gerekli itina gösterilmeli ve uyarı kitapçığı hazırlanmalıdır.
• Ambalajlanacak ürünler arasında gözle görülebilecek kadar fiziksel bir ayrım yoksa farklı ürünler, farklı mekanlarda ambalajlanmalıdır.
• Ambalajlamaya başlamadan önce, ambalajlama hattındaki cihazların bakımı, temizliği yapılmalıdır. Ayrıca ambalajlama hattında daha önce kullanılan bir ürün
veya materyal kalıntısı mevcutsa, ilgili hattın bu kalıntılardan arındırılmış olduğu
kontrol edilmelidir.
• İşlem gören ürünün ismi ve seri numarası, her bir ambalajlama istasyonu veya hattında gösterilmelidir.
• Ambalajlamada kullanılacak malzemeler ve yarı ürünler ambalajlama bölümüne
teslim edilirken miktarına, tanımlamasına ve ambalajlama yönergelerine uygunluğu kontrol edilmelidir.
• Dolum yapılacak kaplar, dolum öncesinde temiz olmalıdır.
• Dolum ve kapatma (sıvama)işlemi sonucu hemen etiketleme yapılmalıdır. Yanlış etiketlemenin vuku bulmaması için, önceden hazırlanmış yönerge talimatları uygulanmalıdır.

• Ambalajlama işlemi sırasında ya da farklı olarak yapılan kontrollerde, kontrol numarası ve son kullanma tarihi gibi bilgilerin basım işlemlerinin doğru olarak yapılıp yapılmadığı kontrol edilip ilgili belgeye kaydedilmelidir. Cihaz kullanılmadan
el yordamıyla yapılan baskılara çok dikkat edilmeli ve düzenli aralıklarla kontrol
edilmelidir.
• Karışma riskini yok etmek için, hazır kesilmiş etiketler yerine, rulo ile beslenen
etiketler genellikle tercih edilir.
• Elektronik kod okuyucuların, etiket sayıcıların ve benzeri cihazların doğru çalışıp
çalışmadığı kontrol edilmelidir.
• Ambalaj malzemeleri üzerine baskı veya kabartma ile basılan bilgiler, silinme veya
solmaya dayanıklı olmalıdır.
• Ambalaj hattında,
• Ambalajın genel görünümü,
• Ambalajın bütünlüğü,
• Doğru ürünün ve ambalaj malzemelerinin kullanılıp kullanılmadığı,
• Ambalaj üzerine yapılan basımın doğru olup olmadığı,
• Ambalaj hattındaki izleyicilerin işlevinin doğru olup olmadığı, kontrol edilmelidir.
• Ambalajlama hattından alınan örnekler, iade edilmemelidir.
• Ambalajlama işlemi bittikten sonra, seri numarası basılmış olan, fakat kullanılmayan ambalaj malzemesi imha edilmelidir. Depoya iade edilen ambalaj malzemesi
mevcutsa yazılı bir yönerge izlenmelidir.

İyi Laboratuvar Uygulamaları (Good Laboratory Practice-GLP), klinik çalışmalar dışındaki sağlık ve çevre güvenliği çalışmalarının planlanması, yapılması, izlenmesi, kaydedilmesi, arşivlenmesi ve rapor edilmesi ile ilgili bir kalite sistemidir.
Kalite güvencesi ise, kalitenin sağlanması için sanayinin amaçlarına hizmet eden, endüstrideki uzman meslek adamlarına düşen eğitim, teknoloji, bilgi ve beceriyi içeren bir sorumluluktur.
İyi Laboratuvar Uygulamalarının ana hedefi, laboratuvarlara analitik sonuçlarının güvenirliği, tekrarlanabilirliği, denetlenebilirliği ve laboratuvarın uluslararası tanınırlığının sağlanmasında yardımcı olmaktır. GLP kapsamında yapılan düzenlemeler ile bilim adamlarının çalışmaları organize edilerek, elde ettikleri test verilerinin kalitesi ve geçerlilikleri artırılmaktadır.
GLP sertifikasyonu, Amerika Birleşik Devletleri’nde Gıda ve İlaç Dairesi (Food and
Drug Administration-FDA) ve Çevre Koruma Kurumu (Environmental Protection
Agency-EPA) tarafından, Ekonomik İşbirliği ve Gelişme Örgütü (Organisation for Economic Co-operation and Development-OECD) ve Avrupa Birliği ülkelerinde ilgili bakanlıklar tarafından yapılmaktadır. Ülkemizde ise 25.6.2002 tarih ve 24796 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan, “İyi Laboratuvar Uygulamaları Prensipleri ve Test Laboratuvarlarının Belgelendirilmesine Dair Yönetmelik” ve “İyi Laboratuvar Uygulamalarının Denetlenmesi ve Çalışmaların Kontrolüne Dair Yönetmelik” çıkarılmıştır.

Her sanayi kuruluşunda doğrudan genel müdüre bağlı, yetişmiş kişiler tarafından yürütülüp denetlenen, bağımsız bir kalite kontrol laboratuvarı bulunur. Temel görevleri şunlardır:
• Özellik belgelerini hazırlamak,
• Her test ve analiz için yazılı uygulama yöntemleri hazırlamak,

• Ana ilkel maddeleri kabul etmek veya reddetmek,
• Yarı mamulleri kabul etmek veya reddetmek,
• Ambalaj, kap ve etiketleri kabul etmek veya reddetmek,
• İmalatı bitmiş her seri maddeyi kabul etmek veya reddetmek,
• Yarı mamul ve mamul maddelerin depolanma koşullarını saptamak,
• Stabilite (kararlılık) testleri ile son kullanma tarihlerini ve yarılanma sürelerini tespit etmek,
• Kontrol yöntemlerini daima geliştirip en son gelişmeleri tatbik etmek,
• Geri çevrilen mamul veya yarı mamullerin yeni bir işlemde kullanılıp kullanılmayacağını veya imha edilip edilmeyeceğini saptamak,
• Numune alma yöntemlerini tespit etmek,
• Kontrol işlemlerinin geçerliğini kanıtlamak

Eczacılık, kimya ve boya endüstrisinde kullanılan bitkisel, hayvansal veya madensel ilkel maddelere drog denir.

Hastalıkların tedavisinde öncelikle bitkiler kullanılmıştır. Bitkilerden elde edilen doğal ilaç ham maddelerine bitkisel droglar adı verilmektedir. Bitkisel kaynaklı etkin maddeler, genellikle bitkilerin belirli bir kısmından (çiçek, yaprak, kök, rizom gibi) ekstraksiyon yoluyla izole edilirler.

Hayvanlardan elde edilen doğal ilaç ham maddelerine hayvansal droglar adı verilmektedir. Hayvansal kaynaklı etkin maddeler ya saf hâlde elde edilirler ya da etkin maddeyi konsantre olarak içeren ekstraktif şekiller halinde kullanılırlar. Hayvansal kaynaklı ilaçların başlıcaları, bazı hormonlar ve enzimlerdir.

Hastalıkların tedavisinde öncelikle bitkiler kullanılmıştır. Bitkilerden elde edilen doğal ilaç ham maddelerine bitkisel droglar adı verilmektedir. Bitkisel kaynaklı etkin maddeler, genellikle bitkilerin belirli bir kısmından (çiçek, yaprak, kök, rizom gibi) ekstraksiyon yoluyla izole edilirler. Bu etkin madde gruplarına alkaloidler, glikozitler, sabit yağlar, uçucu yağlar, tanenler örnek olarak verilebilir.

Bazı antibiyotikler, mantar veya bakteri gibi bir mikroorganizmanın sekonder metaboliti olarak fermantasyon ortamından kazanılmaktadır.

Yüzyıllardan bu yana hastalıklara çare arayan insanlar, tedavide bitkilerden faydalanmışlardır. Bununla birlikte, bitkisel kaynaklı etkin maddelerin izolasyonu ve bu maddelerin etki mekanizmaları hakkındaki bilgilere ulaşmak ancak 19. yüzyılın ortalarından itibaren mümkün olmuştur.

19. yüzyılda morfin (1803) ile başlayan etkin madde keşifleri kinin (1810), atropin (1831), papaverin (1848), kokain (1860), digitoksin (1869), pilokarpin (1875) ile sürmüş ve 20. yüzyılda da ergotamin (1918), lobelin (1921), digoksin (1930), rezerpin (1931), tubokürarin (1935), ergometrin (1935), sennozit (1949) gibi örnekler ile artmıştır.

Birçok doğal ürün, başka ilaç ham maddelerinin yarı sentez yoluyla elde edilmesinde kaynak olarak kullanılır. Morfinden hareketle emetik etkili apomorfin, antitussif kodein ve dionin, uyuşturucu eroin elde edilmektedir. Morfinden elde edilen fakat aynı zamanda doğal olarak da bulunan kodein, parakodin ve dikodit gibi başka antitussif bileşiklerin de elde edilmesinde hareket maddesidir.

Dünya ilaç sanayi talep doğrultusunda büyürken, ülkelerin ilaç sektörleri birbirlerine göre farklılıklar göstermektedir. Ar-Ge’ye önem veren ülkeler olduğu gibi, ihracatta veya klinik araştırmalarda ön plana çıkan ülkeler de bulunmaktadır. AB₅ olarak adlandırılan, Almanya, Fransa, Birleşik Krallık, İspanya ve İtalya sektörde söz sahibidir. Brezilya ise ilaç sektöründe gelişmekte olan ülkeler arasındadır.

Eczacılık, kimya ve boya endüstrisinde kullanılan bitkisel, hayvansal veya madensel ilkel maddelere drog denir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'A' seçeneğidir.

Tentür, genellikle bitkisel (nadiren hayvansal) drogdan alkol, eter-alkol veya su-alkol ile ekstraksiyon yoluyla hazırlanan preparattır. bu açıklamaya göre doğru cevap 'C' seçeneğidir.

Patent, buluşun, üçüncü kişiler tarafından izinsiz olarak üretilmesini, kullanılmasını veya satılmasını, sınırlı bir yer ve süre için engellemek amacıyla, buluş sahibine tanınan tekel hakkıdır. Bu açıklamaya göre doğru cevap 'E' seçeneğidir.

İyi İmalat Uygulamaları  uluslararası olarak Good Manufacturing Practice-GMP olarak bilinmektedir. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'C' dir.

Ülkemizde patent almak için, Türk Patent Enstitüsüne (TPE) başvurulmaktadır. Bu açıklamaya göre doğru seçenek 'C' seçeneğidir.

Ürün Patentleri:

Bu sınıflandırmaya göre doğru seçenek 'E' seçeneğidir.