TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI

İslam tıbbının ilerlemesinde İbni Sina, Razi gibi türk kökenli hekimlerin de büyük katkıları olmuştur. Buharalı hekim İbni Sina (980-1037), Kitabü ş Şifa ve El Kanun fit Tıb adlı eserleri yazmıştır.

Arap Hekimi İbni Baytar (1197-1248) Kitab al Cami al Müfredat al Adviye vel-Agdiye adlı kitabını yani BAYTARNAME yazmıştır.

XVI.XIX. Yüzyıllarda Avrupa da bu dönemde yalnız eczacılık sertifikası olanların eczane açabileceği, eczane işletmesinin yalnız eczacıya ait olduğu, hastanelerin yalnız hastanede yatan hastalara ilaç verecek eczaneler açabileceği gibi, günümüzde halen geçerli olan ilkeler kabul edilmiştir.Eczacılık  okullarına 1803 tarihinde  Ecoles de Pharmacie, 1840 tarhinde ise Ecoles Superieures de Pharmacie (Eczacılık yüksek Okulları ) adı verilmiştir.

1072-1074 yıllarında Kaşgarlı Mahmud un yazdığı Divanü Lügat it Türk olarak bilinen ilk Türkçe sözlükte, eczacılık ve tıpta kullanılan bitkilerin Türçe isimleri verilmiştir.

Bu dönemin başlangıcında, Osmanlı İmparatorluğu döneminde olduğu gibi, ilaçlar, hekimin recetesine göre her hasta için özel olarak hazırlanıyordu. Bu hammaddeleri ve tıbbi müstahzarların çoğunluğu dış ülkelerden temin ediliyordu.

Drog: Doğal maddelerden elde edilen ve tedavi amacıyla kullanılan ilaç hammaddesidir.

Simya ile ilgili ilk bilgi ve deneylerin kökeninin eski Mısır olduğu bilinmektedir. Roma idaresi, Roma halkının bu papirüslerden yararlanarak, elde ettikleri değerli madenler ile zengin olacağını ve yönetime başkaldıracağını düşünmüşlerdir. Bu nedenle, Romalılar, simya alanında yazılmış papirüslerin çoğunu yok etmişlerdir.

Hekimliğin babası olarak kabul edilen Grek hekim Hi­ppokrates (M.Ö. 460-377), hekimliği dinden ayırıp ilmî esaslara bağlamıştır. Hippokrates’in eserlerinde, çoğunluğunu bitkisel drogların oluşturduğu 400 kadar drog bulunmaktadır.

Kanuni Sultan Süleyman tarafından, annesi Hafsa Sultan için 1539 yılında Manisa’da yaptırılan darüşşifanın ilk başhekimi Merkez Efendi’nin hazırlayıp halka dağıttığı “Mesir Macunu” olarak bilinen macun da bir çeşit tiryak olup ilk formülünde 41 drog bulunuyordu.

Grek hekim Dioskorides (20-79), özellikle tıbbi bitkiler ile ilgilenmiştir. Grekçe olarak yazdığı “Peri hyles iatrikes” (İlaçlar bilgisi) adlı eseri, Arapçaya “Kitab-al Hasayis”, Latinceye ise “Materia Medica” ismiyle çevrilmiştir. Bu eser, 1500 yıl kadar tedavi alanında ana kaynak olarak kullanılmıştır. Beş kitaptan oluşur.

“Pigmentarii” veya “Seplasiarii” diye bilinen esnaf grubu ise kendi ülkelerinde elde edilen drogların yanında, dış ülkelerden temin edilen drog ve baharatı da dükkânlarında satıyorlardı. Bu esnaf grubu Osmanlı İmparatorluğu döneminde “Aktar” olarak bilinen grubun karşılığıdır.

Roma-Bizans döneminde bitkisel droglarla ilgilenen ve bunlardan ilaç ve kozmetik ürünleri tertip eden en önemli meslek grupları şunlardır:
- Aromatarius (çoğul: Aromatarii): Kokulu maddeler satan
- Herbarius (çoğul: Herbarii): Otsu bitkileri toplayıp satan
- Pharmakopoeos (çoğul: Pharmakopoeoi): İlaçları hazırlayan (Eczacı)
- Pharmakopolos (çoğul: Pharmakopoloi): İlaç satıcısı
- Pharmakopolae circumforaneae: Seyyar ilaç satıcıları
- Pigmentarius (çoğul: Pigmentarii): Renkli kozmetik ürünler, bitki usareleri ve erhemler hazırlayan ve satan
- Rhizomatos (çoğul: Rhizomatoi): Özellikle yerli drogları toplayıp satan (Kökçü)
- Speciarius (çoğul: Speciarii): Yemeklere lezzet vermek için kullanılan maddeleri satan (Baharatçı)
- Unguentarius (çoğul: Unguentarii): Merhemleri hazırlayıp satan.

İslam tıbbının ilerlemesinde Ibn-i Sina, Razî gibi Türk kökenli hekimlerin de büyük katkıları olmuştur. Buharalı hekim Ibn-i Sina (980-1037), “Kitabü’ş-Şifa” ve “El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eserleri yazmıştır. “El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eseri beş kitaptan oluşmaktadır. İlk kitap; ana kitap olup, insan anatomisi ve fizyolojisi ile ilgilidir. İkinci kitapta, 785 kadar bitkisel, hayvansal ve madensel kökenli droglar ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Üçüncü kitapta; genel sağlığa, dördüncü kitapta; hastalıkların tedavisine yer verilmiştir. Galenus’un ilaç tertiplerinden yararlanarak hazırlanan ilaç formülleri ile ilgili besinci kitapta; Galenus’un tarifleri basitleştirilmiş ve alfabetik sıralama yapılmıştır.

Reçetelerde fazla miktarlar için “Kıyye” kullanılmıştır. Bu birim okka’ya (400 dirhem = 1283 gram) karşılık gelmekteydi. “Kıyye-i aşari” ya da “Kıyye-i cedide” deyimleri kilogram karşılığı olarak kullanılmıştır.

2009 senesi itibarı ile dünyanın 15 büyük ilaç firmasının, 13’ünün İrlanda’da fabrikaları bulunmaktadır. Görüldüğü üzere İrlanda ilaç imalatında dünyanın merkezi konumuna gelmiştir. Bunun yanında gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Hindistan, ilaç üretimi ve ihracatında lider ülke olma yolunda ön plana çıkmaktadır.

İlaçlar ile ilgili en eski yazılı bilgiler milattan 3000 yıl kadar önce yazılmış olan Sümer tabletlerinde bulunmaktadır. Bunu takiben, Mısır papirüslerinde, Çin, Hint, Arap ve İran yazmalarında ilaç ile ilgili bilgilere rastlanmıştır

Doğal maddelerden elde edilen ve tedavi amacıyla kullanılan ilaç hammaddesine drog adı verilir.

Grek hekim Dioskorides, özellikle tıbbi bitkiler ile ilgilenmiştir. Grekçe olarak yazdığı “Peri hyles iatrikes” (İlaçlar bilgisi) adlı eseri, Arapçaya “Kitab-al Haşayiş”, Latinceye ise “Materia Medica” ismiyle çevrilmiştir. Bu eser, 1500 yıl kadar tedavi alanında ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu eserde, 500 kadar tıbbi bitki hakkında bilgiler (tedavi özellikleri gibi) verilmektedir. Eserde adı geçen bitkilerin önemli bir kısmı Anadolu ve Akdeniz bölgesinde yetişen bitkiler olup hâlen tedavi için kullanılmaktadır. Bu eserin bir özelliği de Anadolu tıbbi bitkileri hakkında bilinen en eski ve en önemli kaynak olmasıdır.

“Pigmentarii” veya “Seplasiarii” diye bilinen esnaf grubu ise kendi ülkelerinde elde edilen drogların yanında, dış ülkelerden temin edilen drog ve baharatı da dükkânlarında satıyorlardı. Bu esnaf grubu Osmanlı İmparatorluğu döneminde “Aktar” olarak bilinen grubun karşılığıdır.

Paris’te “Faculté de Médicine” tarafından 1271 yılında yayınlanan eczacılık ile ilgili yönetmelik, Avrupa ülkelerinde bu alanda hazırlanan ilk yönetmeliktir. Bu yönetmelik ile eczacıların halk ilaçları hariç, hekim reçetesi olmadan herhangi bir ilacı hazırlayıp hastalara vermeleri yasaklanmıştır. Bu fakültenin önerisiyle, eczane teftişleri ve ilaçların kontrolü ile ilgili yönetmelikler de bu tarihlerde hazırlanmıştır.