İLAÇTA EŞDEĞERLİK KAVRAMI VE KALİTE YÖNETİMİ

Aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır.

Farmasötik eş değer olan iki müstahzarın, aynı molar dozda verildiğinde, biyoyararlanımının ve terapötik etki ve güvenlik derecesinin aynı denilebilecek
düzeyde benzer olmasıdır.

Toplardamar içine yapılan uygulamaları ifade etmek için kullanılır. İntravenöz yolla uygulanan ilaçlar, daha hızlı etki ederler ve %100 biyoyararlanıma sahiptirler.

İlacın, vücuda uygulandığı bölgeden belirli bir hız ve oranda emilerek, kan dolaşımı vasıtasıyla ulaştığı etki yerinde yeterince bulunmasıdır.

1. Dissolüsyon testi, mide veya bağırsak suyunun taklit edildiği ortamlarda, 37°C sıcaklıkta çözünme hızını ölçmek için kullanılır.

2.  X ışını difraksiyon testidir. Bu test, ilacın kristal yapısını çözümleyerek dissolüsyon derecesine yönelik fikir edinmek amacıyla gerçekleştirilir.

Orijinal İlaç, referans ilaç ya da ürün alanında geliştirilmiş ilk ürün olan ve gerekli etkinlik ve güvenlik testlerini geçerek ilaç firması tarafından satışa sunulmuş olan müstahzardır.

Biyoeşdeğerlik testleri, İyi Klinik Uygulamaları (Good Clinical Practices - GCP) çerçevesinde ulusal veya uluslararası otoriteler tarafından onaylanmış kliniklerde yapılmaktadır.

Orijinal ilaç olarak da nitelendirilen ve tescil edilen bu müstahzar, tüm dünyada yasalarla ve patent haklarıyla belirli bir süre boyunca koruma altındadır. Böylelikle, patent süresi boyunca başka bir firma o ilacı üretme iznine sahip değildir. Bunun amacı, orijinal ilaç üreten şirketlerin fikri mülkiyet haklarının korunması ile mevcut ve yeni araştırmalar için gerekli araştırma-geliştirme (Ar-Ge) yatırımlarının ve maliyetlerinin karşılanabilmesidir. Ancak bu sürenin dolmasının ardından, orijinal ilaç molekülünü içeren başka müstahzarlar da başka firmalar tarafından piyasaya sürülebilir. Bu ilaçlar jenerik ilaç olarak adlandırılır.

Jenerik ilaç, orijinal ilaçla farmasötik şekil, formülasyon ve etken madde açısından aynı özellikte olmalıdır. Aynı zamanda jenerik ilaç, orijinal ilacın biyoeşdeğeri olmalıdır. Etki, yapı, farmasötik şekil, biyoyararlanım gibi özelliklerin yanında, üretim ve paketleme kalitesi de orijinal ilaçla aynı niteliğe sahip olmalıdır. Dolayısıyla jenerik ilaçlar birbirinin özdeş kopyasıdır ve birbirlerinin yerine geçebilirler.

1994 yılında “Farmasötik Müstahzarların Biyoyararlanım ve Biyoeşdeğerliğinin Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik” ismiyle yayımlanan yönetmeliktir.

İlaç üretiminde kullanılan maddelerin analiz yöntemlerinin açıklandığı, bilimsel olarak uyulması gereken kuralları ve yöntemleri kapsayan resmi kitaplara farmakope denir.

ICH 1990 yılında Amerika, Avrupa ve Japonya’ya bağlı otoriteler tarafından, ruhsatlandırma aşamalarında kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan kılavuzlar ve şartları, uluslararası düzeyde uyumlu hale getirmek amacıyla kurulmuş bir çatı örgüttür.

ICH tarafından 2005 yılında yayınlanan Q8: Farmasötik Gelişim ve Q9: Kalite Risk Yönetimi yönergeleri ve 2008 yılında yayınlanan Q10: Farmasötik Kalite Sistemi yönergesi, ilaç endüstrisi açısından yeni bir kalite anlayışı getirmiştir.

Etkin madde veya ürünün kullanım amacına uygun olmasıdır.

Belirli amaçlara sahip, bilimsel veriler ve kalite yönetimi baz alınarak, iyi üretim ve ürün geliştirilmesinin kavranmasını sağlayan bir yaklaşım olarak tanımlanabilir. Tasarımla kalite yaklaşımı, ürün kalitesinin sürekliliği için önemli işlem parametreleri ile diğer faktörlerin değişkenliklerini tespit eder.

Q9’un açıkladığı kalite risk yönetimi üç aşamada ele alınmaktadır. Bunlar; risk değerlendirmesi, risk kontrolü ve riskin incelenmesidir.

Q10’un üç temel amacı ise ürünün piyasaya sunumunu sağlamak, bir kontrol durumunun tesis edilmesi ve sürdürülmesi ile devamlı gelişimin mümkün kılınmasıdır.

Üretim tesisinde ilacın kalite güvencesini sağlamak ve hataları önlemek için yapılan kontrol ve ölçümler, İyi Üretim Uygulamaları (Good Manufacturing Practices – GMP) olarak adlandırılır.

Bu prosedürler örnekleme, spesifikasyon, test etme ve organizasyon, dokümantasyon ve serbest bırakma olarak sayılabilir. Kalite kontrol, yalnızca laboratuvarda yapılan testleri kapsamaz. Ürünün kalitesine yönelik verilecek her türlü kararda kilit rol oynar.

Farmasötik ürünle ilgili risklerin ürüne dair her aşamada değerlendirilmesi, kontrol edilmesi ve gözden geçirilmesini kapsayan, sistemli bir süreci tanımlayan bir kavramdır. Kalite risk yönetimi, öncelikli olarak hastanın korunmasını amaçlar.