TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 5

Pirojenler, vücutta ateş yükselmesine sebep olan bakteri toksini, yabancı proteinler gibi maddelerdir.

Viskozite; sıvıların akış özelliklerini belirleyen ve sıvının akmaya karşı gösterdiği direnç olarak tanımlanır.

Sıvağ; hastanın etken maddeyi kolay bir şekilde alabilmesi ve alacağı miktarı zorlanmadan ayarlayabilmesi için kullanılan çözücü ve taşıyıcı özellikteki maddelere verilen isimdir.

Risk tanımlama, risk analizi, risk değerlendirme, risk azaltma, risk kabulü, risk gözden geçirme, risk iletişimi ve risk kontrolü kalite risk yönetiminin basamaklarını oluşturur. Risk artırma bu basamaklardan biri değildir.

İlaç endüstrisinde; şurup, gargara, göz, kulak ve burun damlaları, lavman ve yıkama çözeltileri gibi pek çok ürün çözeltilere örnek olarak gösterilebilir.

Aşağıdaki patentler ürün patentleridir.

Molekül Patenti: Herhangi bir tıbbi ya da veteriner amaçlı, yeni bir molekül ya da doğadan elde edilen etkin madde ile ilgili patentlerdir. Türev Patenti: Herhangi yeni ya da bilinen bir molekül/moleküllerden hareketle elde edilen, yeni bir molekül ile ilgili patentlerdir. Kristal Form (Polimorf) Patenti: Herhangi bir yeni molekülün, yeni bir kristal formu (polimorf yapısı) ile ilgili patentlerdir. Etkin Madde Karışım Patenti: Herhangi birden fazla bilinen ya da etkin maddelerin veya türevlerinin bir karışım olarak kullanımı ile ilgili patentlerdir (http-1).

Proses Patenti: Herhangi bir ürünün, kristal formun, türevin veya ilacın üretilmesi ya da hazırlanması için uygulanan proses (usul, yöntem) ile ilgili patentlerdir.

Endikasyon Patenti: Herhangi bir molekülün ilaç biçimine getirilip vücuda uygulanması sonrasında elde edilecek endikasyon(lar) – etki(ler) – sonuç(lar) ile ilgili patentlerdir.

Formülasyon Patenti: Herhangi bir aktif maddenin, etkisinin sağlanması için değişik katkı maddeleri ile birleştirilmesi ve ayrıca vücuda veriliş biçimi, dozajı vb. konuları içeren patentlerdir.

Uygulama kolaylığı sağlamak amacıyla, bazen, ilaçların sınıflandırılmaları gerekir. Bu sınıflandırma, ilaçların kimyasal yapılarındaki benzerlik esas alınarak yapılabilir. Örneğin, ortak kimyasal yapıları ile ilişkili olarak, kimyasal iskeletlerinde sülfonilüre yapısı taşıyan ilaçları “sülfonilüreler”, salisilik asit taşıyan ilaçları ise “salisilatlar” adı altında sınıflandırırız. İlaçlar, vücutta etkilenen yapının (sistemin, organ vs) temel alındığı bir yaklaşıma göre yani etki yörelerine göre de sınıflandırılabilirler. Örneğin, kalp kasını etkileyerek kalbin kasılma gücünü artıran bazı ilaçlar “kalp glikozitleri” olarak sınıflandırılır. Sınıflandırma bazen de kullanım amaçlarına göre yapılır. Örneğin, depresif bozuklukların tedavisinde kullanılan ilaçlar “antidepresan ilaçlar”, ağrı kesmek için kullanılan ilaçlar ise “analjezikler” olarak sınıflandırılır. İlaçlar, elde edildikleri kaynaklara göre sentetik, doğal ya da yarı-sentetik olarak da sınıflandırılabilirler. Tedavinin vazgeçilmez öğesi olan ilaçların büyük kısmı kimyasal sentez yolu ile elde edilir. Diğer bir ifade ile ilaçların önemli bir bölümü “sentetik” kaynaklıdır. Hazırlanış şekillerine göre ofisinal ilaç, majistral ilaç ve müstahzar ilaç olmak üzere üç sınıfa ayrılırlar.

Merkezi sinir sisteminin çeşitli hastalıklarına bağlı olarak iskelet kaslarının artmış olan tonuslarını azaltan ve spazm halindeki kaslarda gevşemeye neden olan metokarbamol, mefenoksalon, klorzoksazon, tizanidin, baklofen, tiyokolşikozid, feniramidol, fenprobamat ve diazepam gibi ilaçlara santral etkili çizgili kas gevşeticiler adı verilir.

Kemik yapısının bozulduğu ve kemikte kırılganlığın arttığı diğer bir hastalık olan Paget hastalığının tedavisi için de etidronat, alendronat, klodronat, risedronat, pamidronat ve zoledronik asid gibi bifosfonat bileşikleri ve kalsitonin gibi ilaçlar kullanılır.

İmmünosupresyon amacı ile abatasept, alemtuzumab efalizumab, gemtuzumab, muromonab-CD3, belimumab, natalizumab, everolimus, sirolimus, takrolimus, teriflunomid, leflunomid, mikofenolat, tofasitinib, fingolimod, antilenfosit immünoglobülin gibi selektif immünosüpresantlar kullanılır.

Tüberküloz ise Mycobacterium tuberculosis adlı etken tarafından oluşturulan bir enfeksiyondur. Tüberküloz tedavisi için ilk seçim ilaçlar izoniazit, rifampisin, etambutol, streptomisin, pirazinamid ve morfazinamittir.

Aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır.

Terapötik ya da biyolojik eşdeğerlik ise farmasötik eşdeğer olan müstahzarların, tedavi ya da başka bir tıbbi amaçla kullanıldığında aynı etkiyi göstermeleri ve aynı oranda güvenli olmalarını belirtir.

Renk ortak nitelik arasında yer almaz. Jenerik ilaç, orijinal ilaçla farmasötik şekil, formülasyon ve etken madde açısından aynı özellikte olmalıdır. Aynı zamanda jenerik ilaç, orijinal ilacın biyoeşdeğeri olmalıdır. Etki, yapı, farmasötik şekil, biyoyararlanım gibi özelliklerin yanında, üretim ve paketleme kalitesi de orijinal ilaçla aynı niteliğe sahip olmalıdır. Dolayısıyla jenerik ilaçlar birbirinin özdeş kopyasıdır ve birbirlerinin yerine geçebilirler.

1999 yılı itibariyle ise biyoeşdeğerlik çalışmaları zorunlu kılınmış ve 2000 yılında bu durumu sağlayamayan başvurular ruhsat alamamıştır. Böylelikle ülkemizde, ruhsat başvurusunda bulunmak isteyen üreticiler için bu çalışmaların yapılması zorunlu hale gelmiştir.

Q8 kılavuzuna göre kalite, etkin madde veya ürünün kullanım amacına uygun olmasıdır. Q8’in içerdiği bir diğer önemli kavram ise Tasarımla Kalite (Quality by Design - QbD)’dir. Bu kavram, belirli amaçlara sahip, bilimsel veriler ve kalite yönetimi baz alınarak, iyi üretim ve ürün geliştirilmesinin kavranmasını sağlayan bir yaklaşım olarak tanımlanabilir. Tasarımla kalite yaklaşımı, ürün kalitesinin sürekliliği için önemli işlem parametreleri ile diğer faktörlerin değişkenliklerini tespit eder.

Q1A-Q1F Stabilite, Q2 Analitik Validasyon, Q3A-Q3D Safsızlıklar, Q5A-Q5E Biyoteknolojik Ürünlerin Kalitesi, Q6A-Q6B Spesifikasyonlar, Q7 İyi Üretim Uygulamaları, Q11 İlaç Maddelerinin Geliştirilmesi ve Üretilmesi, Q12 Yaşamdöngüsü Yönetimi ve kalite, güvenlik ya da etkinlik kategorilerinden bir tanesine tam olarak girmeyen ürünler için Kesişen Konular başlıklı bir kılavuzu bulunmaktadır.

Etkinlik ve uygulanabilirlik bakımından değerlendirme yapabilmek için bir özdenetim programı bulunmalıdır.

İlaç üretiminde kullanılan maddelerin analiz yöntemlerinin açıklandığı, bilimsel olarak uyulması gereken kuralları ve yöntemleri kapsayan resmi kitaplara farmakope denir.

Pirojenler, vücutta ateş yükselmesine sebep olan bakteri toksini, yabancı proteinler gibi maddelerdir. Pirojenite kontrolünde, örnekte pirojen özellik gösteren maddelerin bulunmaması istenir.

Orjinal İlaç, referans ilaç ya da ürün alanında geliştirilmiş ilk ürün olan ve gerekli etkinlik ve güvenlik testlerini geçerek ilaç firması tarafından satışa sunulmuş olan müstahzardır.

İntravenöz (iv) terimi, toplardamar içine yapılan uygulamaları ifade etmek için kullanılır. İntravenöz yolla uygulanan ilaçlar, daha hızlı etki ederler ve %100 biyoyararlanıma sahiptirler.

Endotoksinler, bazı bakterilerin içinde bulunan ve bakteri hücresinin parçalanmasıyla ortaya çıkan toksik maddelerdir.

Sıvağ; hastanın etken maddeyi kolay bir şekilde alabilmesi ve alacağı miktarı zorlanmadan ayarlayabilmesi için kullanılan çözücü ve taşıyıcı özellikteki maddelere verilen isimdir.

İntravenöz (iv) terimi, toplardamar içine yapılan uygulamaları ifade etmek için kullanılır. İntravenöz yolla uygulanan ilaçlar, daha hızlı etki ederler ve %100 biyoyararlanıma sahiptirler.

Endotoksinler, bazı bakterilerin içinde bulunan ve bakteri hücresinin parçalanmasıyla ortaya çıkan toksik maddelerdir.

İlaç üretiminde kullanılan maddelerin analiz yöntemlerinin açıklandığı, bilimsel olarak uyulması gereken kuralları ve yöntemleri kapsayan resmi kitaplara farmakope denir.

Flokülasyon terimi parçacıkların birbirine zayıf bağlar oluşturarak bağlanmasıyla flok adı verilen kümeleri oluşturmasını, koalesans ise damlacıkların bir araya gelerek büyük damlalar meydana getirmesini ifade etmektedir. 150

Dağılma Testi: Dağılma  cihazında su, yapay mide-bağırsak ortamı, 0.1M HCl veya pH 6.8 tampon çözeltisinde, 37 °C sıcaklıkta tabletin granüllerine dağılmasına kadarki geçen süreyi kaydeden bir testtir. Konvansiyonel tabletler 15 dakikada, film kaplı tabletler ise en fazla 30 dakikada dağılmalıdır.

Çözünme hızı testi: Tabletler açısından çok önemli bir kontrol parametresi olan bu test ile ilacın bir ortamda zamana karşı çözeltiye geçiş hızını saptama amaçlanır.  Çözünme ortamı olarak, farmakopede belirtilen açıklamaya göre, 37±5°C sıcaklıkta su veya tampon çözeltisi kullanılır. Bu test sayesinde, zamana karşı çözünme hızı profilleri çıkarılabilir.

Tablet ufalama testi: Ambalajlama ya da taşıma gibi bir durum esnasında, kenarlarından veya yüzeylerinden ufalanma gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini anlamak amacıyla yapılır. Friabilitör denilen, tabletlerin yerleştirildiği kısmı kendi etrafında dönen ve tabletleri belirli bir yükseklikten bırakarak ufalanma derecelerini ölçen bir cihaz yardımıyla ölçüm yapılır. Sıklıkla 100 adet tablet, 4 dakika boyunca teste tabi tutulur. Amerikan Farmakopesi kaplanmamış tabletlerin ufalanma değerinin %1’den daha az olması gerektiğini belirtir.

Ağırlık Sapması Testi: Tablet üretimi için üretim sırasında ve sonrasında en çok yapılan testlerden biridir. Hassas terazi üzerinde tabletler, toplamda 10 tablete tamamlanıncaya kadar tek tek tartılır. Bulunan ağırlıklardan ortalama ağırlık hesaplanır. Tablet basımında rutin bir kontrol olan bu aşamadan sonra standart sapma belirlenir. Tablet ağırlıklarında %5 sapma kabul edilebilirdir.

İçerik tekdüzeliği testi: Üretilmiş bir serideki tabletlerden 12 tanesi alınarak, içerdikleri ilaç etken maddesi miktarını belirlemek amacıyla tek tek incelenir. Bu amaçla üretici şirketin kimya laboratuvarında belli aralıklarla gerçekleştirilen testler, kaydedilir.

Ektoparazit enfestasyonu olan skabiyezin tedavisinde benzil benzoit endikedir