TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 4

Supozituvarlarda yapılan kontroller:

Dağılma cihazında su, yapay mide-bağırsak ortamı, 0.1M HCl veya pH 6.8 tampon çözeltisinde, 37°C sıcaklıkta tabletin granüllerine dağılmasına kadarki geçen süreyi kaydeden bir testtir. Konvansiyonel tabletler 15 dakikada, film kaplı tabletler ise en fazla 30 dakikada dağılmalıdır.

Hastanın etken maddeyi kolay bir şekilde alabilmesi ve alacağı miktarı zorlanmadan ayarlayabilmesi için kullanılan çözücü ve taşıyıcı özellikteki
maddelere sıvağ adı verilir.

Ağız suyu, gargara, topikall pomat ve pastil gibi farmasötik ilaç şekillerinin ağız içine uygulanması işlemi lokal uygulamalardan biri olan bukkal uygulamayı tanımlamaktadır. Doğru cevap: "D" olmaktadır.

Farmasötik ürünle ilgili risklerin ürüne dair her aşamada değerlendirilmesi, kontrol edilmesi ve gözden geçirilmesini kapsayan, sistemli bir süreci tanımlayan bir kavramdır. Kalite risk yönetimi, öncelikli olarak hastanın korunmasını amaçlar.

Pirojenite LAL testi atnalı yengecinden elde edilen LAL çözeltisi ile gerçekleştirilir. Bu çözelti, pirojen ve endotoksin varlığında katı bir jel meydana getirir. Tavşan testinin alternatifi olarak geliştirilmiştir.

ICH tarafından 2005 yılında yayınlanan Q8: Farmasötik Gelişim ve Q9: Kalite Risk Yönetimi yönergeleri ve 2008 yılında yayınlanan Q10: Farmasötik Kalite Sistemi yönergesi, ilaç endüstrisi açısından yeni bir kalite anlayışı getirmiştir.

Avrupa Farmakopesi’ne (EP) göre bu sular arıtılmış su, yüksek derecede arıtılmış su ve enjeksiyonluk sudur. Amerikan Farmakopesi’ne (USP) göre ise arıtılmış su, steril arıtılmış su, enjeksiyonluk su, steril enjeksiyonluk su, bakteriyostatikli enjeksiyonluk su, irrigasyon için steril su ve inhalasyon için steril sudur.

İlaçların dağılımında absorbe edilerek kan dolaşımına giren ilaç molekülleri için bir sonraki aşama dağılım olmaktadır. Doğru cevap "A" dır.

Çözünme hızı testi: Tabletler açısından çok önemli bir kontrol parametresi olan bu test ile ilacın bir ortamda zamana karşı çözeltiye geçiş hızını saptama amaçlanır. Çözünme ortamı olarak, farmakopede belirtilen açıklamaya göre, 37±5°C  sıcaklıkta su veya tampon çözeltisi kullanılır. Bu test sayesinde, zamana karşı çözünme hızı profilleri çıkarılabilir.

Yüzey aktif madde miktar tayini hidrofil gazlı bezi için uygulanan kimyasal kontrol testlerinden biridir. Kimyasal kontroller için 10 g gaz bezi, 150 mL arıtılmış suda, 15 dakika süreyle kaynatılır. Süzüntüsü, huni yardımıyla 250 mL hacimli bir balon jojeye alınır. Hunide kalan bezin üzerinden de geçirilerek, balon jojeye 100 mL kaynamış su eklenir. Elde edilen çözelti deneyler için kullanılır. Yüzey aktif madde miktar tayini testi uygulanmasında 10 mL çözelti bir deney tüpüne eklenir ve 30 saniye boyunca 30 kez kuvvetle çalkalandıktan sonra 10 dakika beklenir. Tüpün çeperlerindeki ince köpük tabakasının yüksekliği 3 mm’yi aşmamalıdır.

Farmakopeler, etken maddeler ve tedavi amacıyla kullanılan diğer ürünlerin tanımları, içeriği, kalitesi, saklama koşulları ve paketlenmesi gibi pek çok konuda gereken standartları tanımlayan resmi birer kaynaktır. Küresel ve ulusal çapta geçerli olan bu kalite uygulamalarının kaynağı, uluslararası otoritelerin uzman komisyon ve komitelerince alınan kararlar ve bunların sonucunda ortaya çıkan yönergeler, uygulama protokolleri ve farmakopelerdir.

Standartlara uyan bir hidrofil pamuk, 1 gram kütle başına 23 gram su tutabilmelidir.

İlaçlar en çok “hastalıkların tedavisi” için kullanılırlar. Bedensel ya da ruhsal sağlığı bozulmuş olan hasta bireyi yeniden sağlığına kavuşturmak amacı ile yapılan her türlü tıbbi işleme “tedavi” ya da “sağaltım” adı verilir. Tedavinin özelleşmiş şekline ise “terapi” denir. Örneğin, çeşitli etkenlere bağlı olarak ortaya çıkan hareket bozukluklarının ve ağrının
fiziksel yöntemler ile tedavisine “fizyoterapi”, radyasyon kullanılarak yapılan tedaviye “radyoterapi”, kafaya yerleştirilen elektrodlar ile elektriksel akım kullanılarak yapılan tedaviye “elektrokonvülsif terapi” ve özel psikolojik yöntem ve teknikler kullanılarak yapılan tedaviye de “psikoterapi” adı verilir. Tedavinin ilaç ile yapılan şekli ise “farmakoterapi”
adını alır. Daha da özelleştirdiğimizde, örneğin kemoterapötik ilaçlar ile yapılan tedavi “kemoterapi” diye adlandırılırken bitkiler ya da doğal ürünler kullanılarak yapılan tedaviye
“fitoterapi” adı verilir.

En sık karşılaşılan AOİK’e şu örnekler verilebilir:
• Reçeteli ya da reçetesiz satılan ilaçlar ile kişilerin kendi kendilerini uygunsuz tedavi
etmeleri,
• Gereksiz yere fazla ilaç yazılması (polifarmasi),
• Hastalıkla ilişkili olmayan ilaçların kullanımı,
• Antibiyotiklerin uygunsuz kullanılması,
• Uygun olmayan ilaç formülasyonlarının tercih edilmesi,
• Klinik kılavuzlara uygun olmayan reçete yazımı,
• Hastaların tedavileri ve ilaçları konusunda yeterince bilgilendirilmemesi,
• Sağlık personeli tarafından gerçekleştirilen ilaç uygulama hataları,
• Sağlık kurumlarının alt yapı yetersizlikleri,
• Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı,
• Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı,
• Pahalı ilaçların tercih edilmesi,
• İlaç-ilaç etkileşimlerinin ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi gibi.

DSÖ, 1977 yılında Temel İlaç Listesi’nin oluşturulması ile esas adımı atmış ve 1985 yılında
Nairobi’de düzenlenen “AİK Uzmanları Konferansı”nda AİK’i tanımlamıştır. Bu tanıma
göre AİK hastaların ilaçları klinik ihtiyaçlarına uygun şekilde, bireysel gereksinimlerini
karşılayacak dozlarda, yeterli sürede, hastaya ve topluma en düşük maliyetle almalarıdır.

İlacın üretiminden imha edilmesine kadar olan bütün süreçler ve bunları ilgilendiren
AİK ilkeleri beş ana başlık altında incelenebilir:
1. İlacın reçete edilmeden önceki süreci,
2. Hastalıkların tanısı ve tedavi düzenleme süreci,
3. İlacın tedarik edilme süreci,
4. İlacın uygulanma/kullanılma süreci,
5. İlaç atığı ve imha edilme süreci.

Hastalıkların tanısı ve tedavi düzenleme süreci birincil derecede hekimin yetki ve sorumluluğundadır.
Hekim bu kapsamda,
• Hastalıkların tanısını koyar.
• Tedavi amaçlarını belirler.
• Tedavi seçeneklerini gözden geçirip uygun tedavileri belirler.
• İlaç tedavisi uygulanacak ise uygun ilaçları seçer.

• İlaçları uygun şekilde reçete eder.
• Hastaları tüm bu süreçlerde doğru ve anlaşılır biçimde bilgilendirir.
• Tedavilerin başarısını değerlendirmek için hastaları takip eder.

Eczacının temel görevleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
• Eczacı, eczanesine gelen hastalara ilaçları temin etmelidir (stokta bulunan ilaçlarla
ya da depolarla iletişime geçerek).
• Eczacı, eczaneye uygun şartlarda nakledilen ilaçların uygun şekilde saklanmasını
sağlamalıdır.
• İlaçları hazırlama ve hastaya sunma, eczacının sorumluluğundadır.
• Eczacı, hekim tarafından reçete edilen ilaçlar konusunda hastayı bilgilendirir
ve eğitir. Eczacı, ilaç ile ilgili tüm bilgileri hastanın anlayabileceği dilde, açık ve
net olarak aktarmalıdır. Bu bilgilendirme hastanın tedaviye uyuncunu artıran en
önemli faktördür. Aşağıda eczacının hastaya ilaç hakkında bilgilendirme yaparken
dikkat etmesi gereken hususlar sıralanmıştır:
• Hastaya ilaç danışmanlığı yapan eczacı, reçetesiz satılabilen ilaçları önerebilir
ve satabilir. Diğer yandan, eczacı reçetelenmesi zorunlu ilaçları reçetesiz satmamalıdır.
• Eczacı, kronik hastalığı (diyabet, hipertansiyon gibi) bulunan hastalarda, hastayı
ve hastanın ilaç kullanımını takip etmelidir.

AİK ilkeleri doğrultusunda hastaların yeterli eğitilmemesi ve bilgilendirilmemesi sonucunda
ortaya çıkan bazı yanlış uygulama örnekleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
• İlaçların bol su yerine meyve suyu gibi başka içeceklerle alınması,
• İlaçların kullanım şekli ile ilgili hatalar (Tabletlerin kırılarak, ezilerek ya da çiğnenerek
yutulması, kapsüllerin açılarak içilmesi, efervesan tabletlerin yanlış kullanılması,
inhalerlerin yanlış kullanılması gibi),
• İlaçların önerilenden daha kısa ya da daha uzun süre kullanılması,
• İlaçların önerilenden farklı dozda/miktarda kullanılması (ilaç kutusunun içindeki
ölçü kaşığı yerine evlerde kullanılan kaşıklar ile ilaç uygulanması gibi),
• İlaçların önerilenden farklı zamanlarda ya da yanlış zaman aralıkları ile kullanılması
(8 saatte bir alınması gereken antibiyotiğin günde 3 kez yemeklerle alınması
ya da 12 saatte bir kullanılması, diüretiklerin gece yatarken alınması, tok alınması
gereken ilaçların aç karnına alınması gibi),
• İlaçların uygulama yolu ile ilgili hatalar (supozituvarların ağızdan alınması, süspansiyonu
hazırlanacak olan antibiyotiğin tozunun doğrudan ağızdan alınması;
hazırlanmış süspansiyonun çalkalanmadan kullanılması, ilaçların alüminyum folyodan
çıkarılmadan kullanılması gibi),
• İlaçların gereksiz kullanımı (grip tedavisinde antibakteriyel ilaç kullanılması gibi),
• İlaçların uygun olmayan şartlarda saklanması (insülin preparatlarının yanlış saklanması
gibi),
• Yetişkinlerin kullandığı ilaçların çocuklara verilmesi,
• Başka insanlara reçete edilen ilaçların tavsiye üzerine kullanılması,
• Kullanım süresi dolmuş/bozulmuş ilaçların kullanılması,
• İlaç-ilaç, ilaç-bitkisel ürün, ilaç-gıda etkileşimlerine dikkat edilmemesi,
• Birden fazla ilacın aynı anda alınması,
• Yanlış ilaç kullanılması.