TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 27

Uygur Türklerinin hayvancılık ile uğraşması nedeniyle, kullanılan hayvansal drogların sayısı bitkisel kökenli drogların sayısından daha fazladır. Uygur Türklerinde; tablet, pastil, süpozituvar, merhem, infüzyon, dekoksiyon gibi ilaç şekillerine rastlanılmıştır. Bu ilaçların yapımında; ateşe gömerek pişirme, kaynatma, maddeyi yakarak kül elde etme gibi yöntemler tercih edilmiştir. İlaç hazırlamada; havan, kaynatma kabı, süzme kabı, değirmen, kevgir, süzgeç, çanak, keten torba gibi aletler kullanılmıştır. Hasta tarafından alınması gereken ilaç miktarları belirtilirken; kaşık, bıçak ucu, büyük bir kap, mercimek kadar gibi ifadeler kullanılmıştır. Doğru yanıt E’dir.

Osmanlı döneminde ilaçlar, tek madde taşıyan ilaçlar (Müfred) ve karışımlar (Mürekkep ilaçlar) olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Mürekkep ilaçlar içerisinde bazı gizli preparatlar ün yapmıştır. En bilineni esas etkin maddesi “Opium (Afyon)” olan ve 70 kadar farklı maddenin karıştırılması ile elde edilen “Tiryak (Theriaca)” adlı macundur. Özel formüllerle hazırlanan tiryaklara örnek olarak Tiryak-ı Altınbaş ve Tiryak-ı Faruki de verilebilir.

Tiryak dışında toplumda ünlü olan iki drog “Tin-i mahtum” ve “Amber”dir. Tin-i mahtum (mühürlenmiş kil); zehirlenmelerde, kabızlıkta, belsoğukluğunda, kanamayı durdurucu, haricen de yaraları kurutucu olarak kullanılmıştır. Avrupa’da “La terre sellee”, “Terra sigillata” veya “Terra lemnia” adıyla bilinen Tin-i mahtum; Limni adasında belirli bir yörede bulunan bir cins kildir. Doğru yanıt B’dir.

Türkiye’de müstahzar ilaçların üretilmesi ve piyasaya çıkarılması 19. yüzyılın ortalarında başlamış olmasına rağmen, enjeksiyonluk çözeltilerin müstahzar halinde piyasaya sunulması 20. yüzyılın başlarında mümkün olmuştur. Eczacı Andon Stuyanidis tarafından 1903 yılında kurulan “Şark İspençiyari Laboratuvarı” adlı kurum Türkiye’de, serum ve enjeksiyonluk çözeltileri hazırlayarak piyasaya sunan ilk laboratuvardır. Bu laboratuvarda, 40 kadar tıbbi müstahzar yanında, serum (glikoz, fizyolojik gibi) ve enjeksiyonluk çözeltiler (Ampul alfa adı altında) büyük ölçekte hazırlanıp ticari olarak satılıyordu. Doğru yanıt E’dir.

Doğal ürünler taşıdıkları farklı yapıdaki etken maddelerden dolayı ilaç olarak değerlendirilmiş ve özellikle modern ilaç geliştirilmesinde önemli ham madde kaynağı olmuştur. Etken madde,organizmadaki
yapı ve işlevleri etkileyerek biyolojik bir yanıt oluşturan doğal, yapay veya yarı yapay kimyasal madde, etkili madde, etkin madde, etkin farmasötik bileşendir. Doğru cevap A'dır.

İlaçlar; doğal kaynaklı, sentetik ve biyoteknolojik kaynaklı ilaçlar olarak başlıca üç ana başlık altında incelenebilir. Doğal kaynaklı ilaçlar ise bitkisel, hayvansal, mikroorganizma ve mineraller olmak üzere dört çeşittir. Doğru cevap B'dir. (Bkz. Şekil 8.1)

İlaçların hazırlanmasında kullanılan, tedavi edici özelliği olan, biyolojik, inorganik ya da sentetik kökenli ilaç ham maddelerine drog denir. Doğru cevap C'dir.

Bitkisel droglar botanik teşhis ve tayin sonucunda, Latince olarak ikili isimlendirme sistemine göre yani önce cins, sonra tür, varsa varyete ve en son olarak da otör yazılarak geçerli bilimsel isimleriyle tanımlanırlar. Botanik bilimi, evrensel olarak Latince ile halk arasında papatya, kekik, nane, haşhaş bitkisi vb. isimler ile tanınan bitkilerin tam olarak ayrılmasını sağlar ve sırasıyla Matricaria recutita L., Origanum onites L., Mentha piperita L. Papaver sominferum L. olarak morfolojik, mikroskopik, genetik vb. yöntemlerle tanımlar. Doğru cevap D'dir.

Tıbbi Bitki Çayları: Basit rahatsızlıklarda koruyucu veya tedavi edici özelliğe sahip etken madde ya da maddeleri içeren bitkinin tamamı veya farklı kısımlarından infüzyon, dekoksiyon, maserasyon
yöntemleri ile hazırlanan preparatlardır.

• İnfüzyon: Uygun boyuta getirilmiş drog üzerine kaynar su ilave edilir, karışım kapalı bir kapta, hafif ateşte, beş dakika ısıtılır; soğuduktan sonra süzülür.
• Dekoksiyon: Uygun boyuta getirilmiş drog üzerine soğuk su ilave edilir; karışım, kapalı bir kapta, hafif ateşte yarım saat ısıtılır; sıcakken süzülür.
• Maserasyon: Uygun boyuta getirilmiş drog ve su, oda ısısında ara sıra çalkalanarak birkaç saat bekletildikten sonra süzülür.

Doğru cevap E'dir.

Tentürler: Genellikle kuru haldeki bitkisel materyalin alkol veya sulu alkol ile perkolasyon, maserasyon gibi yöntemlerle tüketilmesi sonucu elde edilen, sıvı haldeki preparatlardır.Tentürler ayrıca ekstrelerin, uygun konsantrasyondaki alkolde çözündürülmesiyle de hazırlanabilirler. Doğru cevap A'dır.

Sabit yağlar: Bitkisel droglardan, genellikle soğuk/sıcak mekanik sıkma veya ekstaksiyon yöntemleriyle elde edilen, genellikle sıvı halde ancak katı halde de olabilen doymuş ve doymamış yağ asitleri, gliseritler ve türevlerinden oluşan, sabunlaşabilen uçucu olmayan yağlardır. Doğru cevap B'dir.

Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;
• Kullanan kişinin durumu (genetiği, yaş ve cinsiyet, herhangi bir metabolik ya da fizyolojik işlev bozukluğu ya da yetersizliği, kişisel hassasiyetler),
• Uzun süreli ve yüksek dozda kullanım,
• Ürün içerisindeki etken madde miktarı,
• Etken maddeye karşı olan tepki,
• Bitkisel ürünün uygulanma şekli olarak sıralanabilir. 

C seçeneği bitkisel ilacın kalitesiyle ilgilidir. Doğru cevap C'dir.

Bitkisel İlaç Güvenliği İzlenimi (BİGİ); Bitkisel farmakovijilans; Bitkisel ilaçların kullanımı ile ilgili olarak ortaya çıkan advers etki ve sorunların belirlenmesine, değerlendirilmesine, anlaşılmasına ve önlenmesine yönelik bilimsel çalışmalar ve etkinlikler, olarak Türk Dil Kurumu tarafınca tanımlanmıştır. Doğru cevap D'dir.

Kalite, etkinlik ve güvenliği kanıtlanmış bitkisel ürünlerin, hekim önerisiyle, birtakım hafif rahatsızlıklarda ya da tedaviye yardımcı olarak kullanılması uygun olabilir; ancak özellikle ciddi hastalıklarda, tek başına bir tedavi yöntemi olarak görülmemelidir. E seçeneği yanlış bilgi içermektedir. Diğer seçeneklerde verilen bilgiler doğrudur. Doğru cevap E'dir.

Hippokrates’in eserlerinde, çoğunluğunu bitkisel drogların oluşturduğu 400 kadar drog bulunmaktadır. Müshil olarak mahmude,
hint yağı gibi kuvvetli müshilleri ancak mecbur oldukça; sütleğen, dafne, lahana ve kavun gibi hafif müshilleri daha sık tercih ederdi. Diüretik olarak; soğan, sarımsak, pırasa, salatalık, karpuz, kavun, rezene; uyutucu olarak haşhaş, adamotu, afyon veya ban otu tohumu
kullanırdı. Boğaz hastalıklarının tedavisinde nane, kekik, kereviz gibi bitkilerden hazırlanan gargaralardan yararlanırdı. Apseleri olgunlaştırarak ağrıyı azaltmak için merhemler veya mersin yaprağı, akzambak çiçeği, gül çiçeği gibi kokulu bitkiler ile bir süre maserasyona bırakılmış zeytinyağını kullanırdı.

İslam tıbbının ilerlemesinde İbn-i Sina, Razî gibi Türk kökenli hekimlerin de büyük katkıları olmuştur. Buharalı hekim İbn-i Sina (980-1037),“Kitabü’ş-Şifa” ve “El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eserleri yazmıştır.

Paracelsus (1493-1541), inorganik bileşikleri dâhilen kullanarak kimyasal tedaviye ve dolayısıyla Farmasötik Kimya bilim dalının ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Paracelsus, 1527 yılında Orta Çağ’ın ünlü tıp kitaplarını (Galen, “İbn-i Sina”ya ait eserler) yakarak, yeni bir çağın doğuşunu müjdelemiştir.

İlaç ürün patentleri şunlardır:

Doğru cevap E'dir.

Proses işlemleri şunlardır:

Doğru cevap C'dir.

Ülkemizde ilaç patentleri ile ilgili çok önemli iki tarih vardır. Bunlardan ilki, ilaç patenti başvurularının işleme alınmaya başladığı 1 Ocak 1995, diğeri ise ilaç patentlerinin korunmaya başladığı 1 Ocak 1999’dur.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Farmasötik eşdeğerlik aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır. Doğru cevap B' dir.