TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 23

Bitkisel ilaçlarda kaliteyi etkileyen başlıca faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

Hasat sonrası işlemler; İyi Laboratuvar Uygulamaları (Good Laboratory Practices)
ve İyi Üretim Uygulamaları (GMP= Good Manufacturing Practice) kural ve standartlarına dikkat edilmemesi.

Doğru cevap C şıkkıdır.

Bitkisel kalite ile bitkisel etkinlik doğrudan ilişkilidir. Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;
• Kullanan kişinin durumu (genetiği, yaş ve cinsiyet, herhangi bir metabolik ya da fizyolojik işlev bozukluğu ya da yetersizliği, kişisel hassasiyetler),
• Uzun süreli ve yüksek dozda kullanım,
• Ürün içerisindeki etken madde miktarı,
• Etken maddeye karşı olan tepki,
• Bitkisel ürünün uygulanma şekli olarak sıralanabilir.

Doğru cevap B şıkkıdır.

Orta dereceli depresyon tedavisinde kullanılan Hypericum perforatum (Sarı kantaron), MAO enzimlerini inhibe etmekte, ayrıca serotonin, dopamin ve norepinefrin düzeylerinde artışa neden olabileceğinden diğer antidepresanlarla birlikte kullanılmamalıdır.

Doğru cevap A şıkkıdır.

Dünya Sağlık Örgütü’nün ilaç tanımına bakacak olursak; ilaç, “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir madde ya da ürün” olarak ifade edilmektedir. Bu tanıma göre bir maddenin ilaç olarak tanımlanabilmesi için taşıması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir;
• Hastalıkların önlenmesi, tedavisi ya da tanısında kullanılmalı,
• Etkili bir veya birkaç etken madde içermeli,
• Etken maddelerin ve yardımcı maddelerin saflık ve safsızlıkları bilinmeli (kalite),
• İçerdiği etken maddelerin miktarı bilinmeli ve dozu kolaylıkla ayarlanabilmeli,
• Etki sağlayacak etken maddelerin kimyasal yapıları bilinmeli (etkinlik),
• Etken maddelerin etki mekanizmaları açıklanabilmeli,
• Yan etkileri az olmalı ya da tercihen hiç olmamalıdır (güvenlik/güvenlilik)

Günümüzde mevcut ilaçların büyük bir kısmı sentetik olmakla birlikte, sentetik ilaçların temelinde ve gelişmesinde doğal ürünler olduğu gibi ilaç sanayinde doğal kaynaklı ilaçlar da halen önemli bir yere sahiptir.

Bitkilerden farklı saflaştırmalardan ve kimyasal işlemlerden sonra elde edilen atropin, morfin, kinidin, kafein, efedrin vb. saflaştırılmış bileşikler doğal madde olsa bile “bitkisel ilaç” olarak değil “konvansiyonel ilaç” olarak kabul edilmektedir. İnsülin ise pankreasın, Langerhans adacıklarından salgılanan ve vücudun şekeri kullanmasına yardımcı olarak kandaki şeker seviyesini normal sınırlarda tutan polipeptit yapıda bir hormondur.

Drog: İlaçların hazırlanmasında kullanılan, tedavi edici özelliği olan, biyolojik, inorganik ya
da sentetik kökenli ilaç ham maddeleridir.

Parçalanmış, öğütülmüş veya toz haline getirilmiş droglar da bitkisel drog preparatı olarak değerlendirilirken, bitkisel ekstreler, en çok kullanılan bitkisel drog preparatlarıdır.

Tentürler, genellikle kuru haldeki bitkisel materyalin alkol veya sulu alkol ile perkolasyon, maserasyon gibi yöntemlerle tüketilmesi sonucu elde edilen, sıvı haldeki preparatlardır. Tentürler ayrıca ekstrelerin, uygun konsantrasyondaki alkolde çözündürülmesiyle de hazırlanabilirler.

Bitkisel ilaçlarda kaliteyi etkileyen başlıca faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Ürün içerisinde yer alan bitki türü farklılıkları, kullanılan kısım,
• Mevsime ve doğal koşullara bağlı olarak etken madde miktarlarının değişiklik
gösterebilmesi,
• Doğadan toplanma şekli (ekolojik açıdan da önemlidir),
• Tarım ve üretim metotlarının farklılığı; İyi Tarım Uygulamaları (GAP= Good Agricultral Practice) kural ve standartlarına dikkat edilmemesi,
• Depolama şartlarının uygunluğu, saklama koşulları ve süreleri,
• Toksik maddelerle kontaminasyon (Ağır metal kontaminasyonu, tarım ilaçları ile
olan kontaminasyon, radyasyon vb.),
• Mikrobiyal kontaminasyon (bakteri, mantar, parazit vb.),
• Hasat sonrası işlemler; İyi Laboratuvar Uygulamaları (Good Laboratory Practices)
ve İyi Üretim Uygulamaları (GMP= Good Manufacturing Practice) kural ve standartlarına dikkat edilmemesi,
• Bitkisel ilaçların üretim yöntemindeki farklılıklar (Ekstraksiyon yöntemleri, kullanılan çözücü, ısı vb.),
• Tağşiş ve hileli ürün hazırlanması ve sunulması,
• Son üründe ilaç etkileşimleri ve diğer yan etkiler hakkında yeterli bilgi verilmemesi,
• Son üründe farmakokinetik, farmakodinamik özellikleri ile ilgili bilgilerin yeterli
olmaması.

Bitkisel kalite ile bitkisel etkinlik doğrudan ilişkilidir. Bitkisel ilaçlarda etkinliği etkileyen faktörler;
• Kullanan kişinin durumu (genetiği, yaş ve cinsiyet, herhangi bir metabolik ya da
fizyolojik işlev bozukluğu ya da yetersizliği, kişisel hassasiyetler),
• Uzun süreli ve yüksek dozda kullanım,
• Ürün içerisindeki etken madde miktarı,
• Etken maddeye karşı olan tepki,
• Bitkisel ürünün uygulanma şekli olarak sıralanabilir

A, B, C, ve D seçeneğinde yer alanlar hamilelik döneminde kullanılması sakıncalı bitkilerden iken; E şıkkındaki marulun böyle bir sakıncası bulunmamaktadır.

Bazı bitkisel ürünler, bazı hastalık durumlarında güvenli değillerdir. Özellikle birtakım sağlık problemlerinde, bitkisel ürün kullanırken çok daha dikkatli olmalıdırlar. Bu
sağlık problemleri şu şekilde özetlenebilir;
• Bağışıklık sistem yetmezliği olan kişiler,
• Kanser hastaları,
• Kalp rahatsızlığı olanlar,
• Epilepsi hastaları,
• Tiroid hastaları,
• Diyabet hastaları,
• Kan pıhtılaşma problemi olanlar,
• Prostat hastaları,
• Tansiyon hastaları,
• Karaciğer ve böbrek yetmezliği olanlar,
• Psikiyatri hastaları,
• Parkinson hastaları,
• Alerji öyküsü olan hastalar

Pediatrik dönemde vücudun değişik yerlerinde sekestre olan ve çeşitli sorunlara yol açabilen ilaçlar açısından da dikkatli olunmalıdır. Örneğin diş ve kemiklerde sekestre olan, dişte renk değişikliklerine ve kemiklerde şekil değişikliklerine sebep olabilen tetrasiklin antibiyotikler 8 yaş ve altındaki çocuklarda kesinlikle kullanılmamalıdır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Prematüre ve yenidoğanlara kloramfenikol, vücut ağırlığına göre erişkin dozu oranlanarak uygulanırsa Gri bebek sendromuna neden olur.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Analjezik ve antipiretik bir ilaç olan parasetamol, 2 aydan büyük pediatrik hastalarda güvenle kullanılabilen bir ilaçtır. Ancak, uzun süreli ve yüksek dozlarda kullanıldığı zaman öldürücü akut karaciğer nekrozu ve analjezik nefropatisi gibi sorunlara neden olabilmektedir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Geriatrik dönemdeki bireylerde duyarlılığı değişen ilaçlara örnek vermek gerekirse;
• Beta adrenerjik reseptör sayısı azalmakta, reseptör desensitizasyonu oluşmakta ve beta reseptörleri etkileyen ilaçlara yanıt azalmaktadır.
• Kan basıncını düzenleyen baroreseptör refleks duyarlılığın yaşlanma ile azalması, hipotansif ilaçlarla tedavi sırasında postural hipotansiyona neden olur.
• Geriatrik dönemdeki bireylerde oral antikoagülan ilaçlara duyarlılık artmıştır.
• Uyku ilaçlarına (barbitüratlar gibi) ve anksiyolitik ilaçlara (diazepam, alprazolam) duyarlılık artmıştır.
• Opoid analjeziklerin (morfin, meperidin gibi) etkisi artmıştır.
• Bazı nöroleptik ilaçlara (fenotiazinlere ve benzeri nöroleptik ilaçlara) bağlı ekstrapiramidal bozukluk ve ortostatik hipotansiyon daha sık ortaya çıkar.
• Antikolinerjik ilaçların santral etkilerine duyarlılık artmıştır.
• Tiazid diüretikleri ile oluşan hipokalemi ve potasyum tutucu diüretiklerle oluşan hiperkalemi daha belirgindir.
• Sülfonilüre türevi antidiyabetik ilaçlar ile oluşan hipoglisemiye duyarlılık artmaktadır.
• Non-steroidal antiinflamatuvar ilaçlara bağlı yan etkiler daha sık gözlenir.
• İlaçlara bağlı kemik iliği depresyonu daha sık gözlenir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Hipertansiyon tedavisinde anjiotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri de kullanılmaktadır. Hastada konjestif kalp yetersizliği veya diyabetik nefropati varsa, özellikle tercih edilirler.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Geriatrik hastalarda, NSAİİ’ler, böbrek ve midedeki yan etkileri, hipertansiyon, ödem ve kanama riskini artırmaları nedeniyle, devamlı ve yüksek dozda kullanılmamalıdır. 

Doğru cevap C seçeneğidir.