TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 19

Yenidoğan ve bebeklerde, glomerüler filtrasyon hızı ve tübüler salgılama hızı erişkinlerinkine göre daha düşüktür. Söz konusu düşüklük, yaşın ilerlemesi ile azalmaktadır.
Aşağıda itrahı değişen ilaçlara bazı örnekler verilmiştir:
• Yenidoğanda ve bebeklerde böbrekten değişmeden itrah edilen ilaçların (penisilinler ve aminoglikozidler gibi) eliminasyon yarılanma ömürleri uzar.
• Yenidoğanda ve bebeklerde aspirin, indometazin ve asetaminofen gibi ilaçların itrah hızı azalır.
• Yenidoğanda ve bebeklerde digoksin klerensi düşüktür.

Statinler, genel olarak geriatrik hastalarda iyi tolere edilirler. Fakat geriatrik hastalarda bu ilaçlara bağlı yan etki görülme sıklığı artmaktadır. Statinlere bağlı olarak rabdomiyoliz oluşabilmektedir. Karaciğerin atorvastatin ve simvastatin gibi statinleri parçalama özelliğinin, greyfurt suyu ile azalabileceği ve statinlerin kanda toksik düzeylere ulaşabileceği konusunda hastalar bilgilendirilmelidir.

Analjezik ve antipiretik bir ilaç olan parasetamol, 2 aydan büyük pediatrik hastalarda güvenle kullanılabilen bir ilaçtır.

D kategorisi: Bu grupta yer alan ilaçların, fetüs üzerine zararlı etkisi olduğu kanıtlanmıştır. Fakat gebe kadında yaşamı tehdit eden bir durumun tedavisi söz konusu ise veya ciddi bir hastalık durumunda daha güvenli ilaçlar kullanılamıyorsa ya da etkisizse bu kategoride yer alan ilaçlar kullanılabilir.

Geriatrik dönemdeki bireylerde gastrointestinal sistemde meydana gelen birtakım değişiklikler, ilaç absorbsiyonunu etkilemektedir. Bu değişiklikler aşağıda sıralanmıştır.
• Midenin boşalma süresi uzar.
• Mide asid salgısı azalır.
• Mide-barsak kanalının peristaltik hareketleri azalır.
• İnce barsakta villusler, atrofiye uğradığı için absorpsiyon yüzeyi azalır.
• Mide-barsak kanalından geçen kan akımı hızı azalır.

A kategorisinde yer alan ilaç örnekleri; Alfa-tokoferol (E vitamini), Demir glukonat, Demir sülfat, Folik asid, Levotiroksin, Tiamin (B1 vitamini) Riboflavin (B2 vitamini) Pantotenik asit (B5 vitamini) Piridoksin (B6 vitamini) Liyotironin. B, C ve D seçeneklerindeki ilaçlar D kategorisine ait, E seçeneğindeki ilaç ise X kategorisine ait.

Kloramfenikol, Kemik iliği depresyonu olasılığına sahiptir. Ergotamin, Ergotizm olasılığı, Doksepin, Solunum depresyonu, İndometazin ise Konvülsiyon şeklinde kontradike olabilmektedir. Eritromisin ise emzirme döneminde kullanılabilen ilaçlar arasında yer almaktadır.

Geriatrik dönemdeki bireylerde duyarlılığı değişen ilaçlara örnek vermek gerekirse;
• Beta adrenerjik reseptör sayısı azalmakta, reseptör desensitizasyonu oluşmakta ve beta reseptörleri etkileyen ilaçlara yanıt azalmaktadır.
• Kan basıncını düzenleyen baroreseptör refleks duyarlılığın yaşlanma ile azalması, hipotansif ilaçlarla tedavi sırasında postural hipotansiyona neden olur.
• Geriatrik dönemdeki bireylerde oral antikoagülan ilaçlara duyarlılık artmıştır.
• Uyku ilaçlarına (barbitüratlar gibi) ve anksiyolitik ilaçlara (diazepam, alprazolam) duyarlılık artmıştır.
• Opoid analjeziklerin (morfin, meperidin gibi) etkisi artmıştır.
• Bazı nöroleptik ilaçlara (fenotiazinlere ve benzeri nöroleptik ilaçlara) bağlı ekstrapiramidal bozukluk ve ortostatik hipotansion daha sık ortaya çıkar.
• Antikolinerjik ilaçların santral etkilerine duyarlılık artmıştır.
• Tiazid diüretikleri ile oluşan hipokalemi ve potasyum tutucu diüretiklerle oluşan hiperkalemi daha belirgindir.
• Sülfonilüre türevi antidiyabetik ilaçlar ile oluşan hipoglisemiye duyarlılık artmaktadır.

Pediatride, çocuğun yaşına göre aşağıdaki dönemler ayırt edilir:
• Yenidoğan: Doğumdan sonra ilk 4 haftayı kapsayan dönemdekiler
• Bebek: 5. haftadan 52. haftanın sonuna kadar olan dönemdekiler
• Çocuk: 1. yaştan 16. yaşın sonunu kadar olan dönemdekiler (12-16 yaşlardakiler adolesan diye adlandırılır). Doğru cevap C şıkkıdır.

Gastrointestinal sistemin fonksiyonlarına özgü bazı farklılıklar nedeniyle oral yolla kullanılan
ilaçların absorpsiyonu değişebilmektedir. Aşağıda sıralanan farklılıklar yenidoğan ve bebeklik döneminde daha belirginken, yaşın ilerlemesi ile azalmaktadır:
• Midenin boşalma süresi daha uzundur.
• Barsak peristaltizmi yaşamın ilk haftalarında yavaş ve düzensizdir.
• Mide asid salgısı yetersizdir.
• Yenidoğanda mide suyu nötraldir. 3. yaşta ise mide suyunun asiditesi erişkinlerdeki değere ulaşır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Pediatride, çocuğun yaşına göre aşağıdaki dönemler ayırt edilir:
• Yenidoğan: Doğumdan sonra ilk 4 haftayı kapsayan dönemdekiler
• Bebek: 5. haftadan 52. haftanın sonuna kadar olan dönemdekiler
• Çocuk: 1. yaştan 16. yaşın sonunu kadar olan dönemdekiler (12-16 yaşlardakiler adolesan diye adlandırılır)

Analjezik ve antipiretik bir ilaç olan parasetamol, 2 aydan büyük pediatrik hastalarda
güvenle kullanılabilen bir ilaçtır. Ancak, uzun süreli ve yüksek dozlarda kullanıldığı zaman öldürücü akut karaciğer nekrozu ve analjezik nefropatisi gibi sorunlara neden olabilmektedir. Doğru cevap B şıkkıdır.

Zafirlukast 12 yaş altı pediatrik hastalar için önerilmemektedir. Bu yaş grubundaki pediatrik hastalar için montelukast daha uygun bir tedavi seçeneğidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Genel olarak pediatrik hastalarda, parsiyel epilepsi ve epileptik sendromlar için karbamazepin önerilmektedir. Karbamazepin gastrointestinal bozukluklar, nörolojik bozukluklar, antikolinerjik etkiler, alerjik cilt bozuklukları, kemik iliği depresyonu, lenfadenopati, dilüsyonel hiponatremi gibi yan etkilere neden olabilir. Karbamazepin’in miyoklonik ve tipik absans nöbetleri tetikleyebileceği unutulmamalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Gastrointestinal sistemin fonksiyonlarına özgü bazı farklılıklar nedeniyle oral yolla kullanılan ilaçların absorpsiyonu değişebilmektedir. Aşağıda sıralanan farklılıklar yenidoğan ve bebeklik döneminde daha belirginken, yaşın ilerlemesi ile azalmaktadır:
• Midenin boşalma süresi daha uzundur.
• Barsak peristaltizmi yaşamın ilk haftalarında yavaş ve düzensizdir.
• Mide asid salgısı yetersizdir.
• Yenidoğanda mide suyu nötraldir. 3. yaşta ise mide suyunun asiditesi erişkinlerdeki değere ulaşır.

Geriatrik dönemdeki bireylerde gastrointestinal sistemde meydana gelen birtakım değişiklikler, ilaç absorbsiyonunu etkilemektedir. Bu değişiklikler aşağıda sıralanmıştır.
• Midenin boşalma süresi uzar.
• Mide asid salgısı azalır.
• Mide-barsak kanalının peristaltik hareketleri azalır.
• İnce barsakta villusler, atrofiye uğradığı için absorpsiyon yüzeyi azalır.
• Mide-barsak kanalından geçen kan akımı hızı azalır. Doğru cevap C şıkkıdır.

Farmakokinetik değişiklikler incelendiğinde geriatrik dönemdeki bireylerde tedavi yaklaşımları şu şekilde olmalıdır:
• Tedaviye düşük doz ilaç ile başlanmalıdır.
• Dozlar arasındaki aralık uzatılmalıdır.
• İlaç dozunun titre edilmesi gençlere göre daha yavaş yapılmalıdır.
• İlaçların eliminasyonu için daha uzun süre beklenmelidir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Polifarmasi, hastada çok sayıda ilacın aynı zamanda kullanılması olarak tanımlanmaktadır.
Polifarmasi değerlendirilirken sadece reçete edilen ilaçlar esas alınmamalıdır. Pek çok hasta tarafından hekime danışılmadan kullanılan bitkisel ürünler, destekleyici ürünler (vitamin/mineral gibi) ve reçetesiz satılan tezgâh üstü ilaçlar da bu kapsamda değerlendirilmeli ve hasta bu açıdan ayrıntılı şekilde sorgulanmalıdır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Teratojenik etki açısından maddeler 3 sınıfta incelenebilir:
• Öldürücü etkinliği (embryoletalitesi) düşük, fakat malformasyon ve fetüste rötardasyon
yapıcı etkinliği güçlü maddeler,
• Letalitesi güçlü, fetüs ölümüne neden olan maddeler,
• Malformasyon yapıcı etkisi olmayan, fakat mental rötardasyon yapıcı veya letal etkili maddeler. Doğru cevap B şıkkıdır.

Anne sütü içinde itrah edilen ilaç miktarı, anneye verilen dozun %1-2’si kadar olmasına
rağmen, emzirme döneminde ilaç kullanımına dikkat etmek gerekmektedir. Bebeğin
karaciğerinin ilaçları yavaş metabolize etmesi, böbrek işlevlerinin henüz yeterince gelişmemiş olması, ilacın proteinlere bağlanma oranının düşük olması gibi farmakokinetik
değişiklikler nedeni ile ilaçlar, dokularda yüksek konsantrasyonlara erişebilir. Doğru cevap A şıkkıdır.