TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 10

Tedavi düzenleme süreci: Hekim, düzenleyeceği tedavinin amaçlarını belirlemeli ve hasta için en uygun olan tedaviyi seçmelidir. Hastalıklar, ilaç ile ya da ilaç dışı yöntemlerle tedavi edilebilmektedir. Teşhis edilen hastalığa yönelik uygun ilaçların seçimi, en önemli aşamalardan biridir. Hekim, uygun ilaçların seçimini hasta başında kısıtlı zaman diliminde yapmamalıdır. Hekimin tedavi/ilaç seçiminde AİK ilkeleri doğrultusunda, kanıta dayalı tıp yaklaşımından yararlanarak, kendi bilgi ve tecrübesini kullanarak hareket etmesi oldukça önemlidir. Hekim, bu kapsamda önceden sık karşılaşılan hastalıklara yönelik kişisel tedavi (K-tedavi) ve kişisel ilaç (K-ilaç) listeleri oluşturmalıdır. K-tedavi ve K-ilaç seçimi aşamalarında, akılcı tedavide eniyileme analizi (ATEA)’dan yararlanılır. ATEA sonucunda alternatifler arasından ilgili hastalıkta kullanılabilecek en iyi ilaçlar belirlenir ve alternatifler sıraya koyulur. Seçim işleminde 4 temel ölçüt kullanılır: 1. Etkililik 2. Güvenlilik 3. Uygunluk 4. Maliyet

İlaçlar arasındaki etkileşimler farmasötik etkileşimler, farmakokinetik etkileşimler ve farmakodinamik etkileşimler olarak sınıflandırılırlar.

Farmakolojik eşdeğerlik iki ayrı farmasötik şeklin kimyasal içeriklerinin farklı fakat vücutta aynı etkin moleküllere dönüşen ve aynı farmakolojik etkiyi gösteren maddelerden oluşmasıdır.

Farmasötik eşdeğerlik aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır.

Resmi otoriteler için eşdeğer ilaç kabul edilme kriteri, terapötik eşdeğerliktir.

Ülkemizde biyoyararlanım ve biyoeşdeğerlik çalışmalarına yönelik yapılan ve halen kullanımda olan düzenleme, 1994 yılında “Farmasötik Müstahzarların Biyoyararlanım ve Biyoeşdeğerliğinin Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik” ismiyle yayımlanan yönetmeliktir.

İlaç üretiminde kullanılan maddelerin analiz yöntemlerinin açıklandığı, bilimsel olarak uyulması gereken kuralları ve yöntemleri kapsayan resmi kitaplara farmakope denir.

Flasterlerin fiziksel kontrolleri:
- Görünüş
- Uzunluk
- Genişlik
- Yırtılabilme
- Atkı ve çözgü sayısı

Biyoeşdeğerlik  farmasötik eş değer olan iki müstahzarın, aynı molar dozda verildiğinde, biyoyararlanımının ve terapötik etki ve güvenlik derecesinin aynı denilebilecek düzeyde benzer olmasıdır.

Sıvı farmasötik formlara uygulanan bazı kontroller:
Yüzey gerilimi tayini
Viskozite tayini
Çözeltilerin üretimi esnasında pH, viskozite, parçacık, ozmolarite, berraklık ve homojenlik kontrolleri yapılır.
Bekletilen emülsiyonlarda kremalaşma, flokülasyon, koalesans, faz ayrışması, faz dönüşümü gibi olumsuz durumların oluşmaması istenir. Bir emülsiyonun kararlılığı ısıtma, çalkalama ve dondurma-çözme olmak üzere üç farklı yöntemle kontrol edilebilir. Doğru cevap A’dır.

Katı preparatlar başta tabletler olmak üzere granüller, kapsüller, kaşeler, tozlar vb. fiziksel yapı itibariyle sert yapıdaki ilaç şekillerini kapsarlar.

ICH’nin Q9 kılavuzunda, kalite risk yönetimi ve kalite riskleri resmi olarak ilk kez açıklığa kavuşturulmuştur.

Kimyasal eşdeğerlik iki farklı müstahzarın aynı etken maddeyi içermesi durumudur. Diğer müstahzardakiyle kimyasal olarak aynı etkin maddeyi içerse de bunun diğer ilaç için değişik türev, tuz ya da miktarda olması durumu ise farklı olarak kimyasal alternatif olarak isimlendirilir.

Farmasötik eşdeğerlik aynı etken maddenin, aynı miktarda, aynı veya benzer farmasötik şekilde, farklı firmalarca, değişik yardımcı madde ve üretim teknolojileriyle hazırlanmış farklı isimlerdeki müstahzarlarını ifade etmek için kullanılır. T.C. Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Birliği Avrupa İlaç Ajansı (European Medicines Agency – EMA), farmasötik eş değerlik için iki ürünün aynı ya da benzer şekilde olmasını kabul eder.

Terapötik ya da biyolojik eşdeğerlik ise farmasötik eşdeğer olan müstahzarların, tedavi ya da başka bir tıbbi amaçla kullanıldığında aynı etkiyi göstermeleri ve aynı oranda güvenli olmalarını belirtir. Dolayısıyla terapötik eşdeğer olan müstahzarlar birbirinin yerine kullanılabilir. Resmi otoriteler için eşdeğer ilaç kabul edilme kriteri, terapötik eşdeğerliktir. Otoriteler bunun için bazen binleri bulabilen sayıda hasta ile yapılan karşılaştırmalı klinik çalışmaları ve elde edilen verilerin istatistiksel analizi ile terapötik eşdeğerliğin kanıtlanmasını talep eder. Fakat bu süreç oldukça zorlu ve masrafı olduğu için biyoeşdeğerlik çalışmaları yapılarak da farmasötik eşdeğer olan iki müstahzarın terapötik eş değerlikleri ispatlanabilir. Bu durumdan anlaşılacağı üzere biyoeşdeğer olan ürünler, aynı zamanda terapötik eşdeğer özellik göstermektedir.

Biyoyararlanım için iki önemli in vitro deney yöntemi vardır. Bunlardan dissolüsyon testi, mide veya bağırsak suyunun taklit edildiği ortamlarda, 37°C sıcaklıkta çözünme hızını ölçmek için kullanılır. Deneyin uygulandığı farmasötik dozaj şeklinin %50’sinin yapay vasatta çözündüğü zaman değerlendirme için dikkate alınan ölçüttür. Gastrointestinal kanaldan (mide-barsak kanalından) çabuk emilen, absorbe edilen fakat farmasötik şekle bağlı olarak dissolüsyonu dolayısıyla absorbsiyonu geciken ilaçlar, bu deneyde vücutta gerçekleşecek durum için yüksek öngörü sağlar. Fakat tersi durumdaki ilaçlar için dissolüsyon testi iyi bir parametre değildir. Dissolüsyon, in vivo testin yerine ya da ona tamamlayıcı olarak kullanılmasının yanında yeni ilaç geliştirme aşamasında, aday formülasyonlardan en uygun olanı seçmek ve kalite kontrolü gerçekleştirmek amacıyla da kullanılabilir. Yapılan ikinci deney ise X ışını difraksiyon testidir. Bu test, ilacın kristal yapısını çözümleyerek dissolüsyon derecesine yönelik fikir edinmek amacıyla gerçekleştirilir.

Bir müstahzar için tüm bu biyoyararlanım çalışmaları, bir referans ilaç ya da ürün baz alınarak yapılır. Orijinal ilaç olarak da nitelendirilen ve tescil edilen bu müstahzar, tüm dünyada yasalarla ve patent haklarıyla belirli bir süre boyunca koruma altındadır. Böylelikle, patent süresi boyunca başka bir firma o ilacı üretme iznine sahip değildir. Bunun amacı, orijinal ilaç üreten şirketlerin fikri mülkiyet haklarının korunması ile mevcut ve yeni araştırmalar için gerekli araştırma-geliştirme (Ar-Ge) yatırımlarının ve maliyetlerinin karşılanabilmesidir. Ancak bu sürenin dolmasının ardından, orijinal ilaç molekülünü içeren başka müstahzarlar da başka firmalar tarafından piyasaya sürülebilir. Bu ilaçlar jenerik ilaç olarak adlandırılır. Jenerik ilaç, orijinal ilaçla farmasötik şekil, formülasyon ve etken madde açısından aynı özellikte olmalıdır. Aynı zamanda jenerik ilaç, orijinal ilacın biyoeşdeğeri olmalıdır. Etki, yapı, farmasötik şekil, biyoyararlanım gibi özelliklerin yanında, üretim ve paketleme kalitesi de orijinal ilaçla aynı niteliğe sahip olmalıdır. Dolayısıyla jenerik ilaçlar birbirinin özdeş kopyasıdır ve birbirlerinin yerine geçebilirler.

Kalitenin sağlanması ve sürdürülmesi adına otoritelerin koyduğu bu standartlar, kontrol ve düzenlemeler vasıtasıyla takip edilmektedir. Bu yasal düzenlemelerin belirttiği esaslara göre ölçüm ve test prosedürleri gerçekleştirilerek, ilacın kullanım amacıyla güvenli ve istenilen kalitede olduğu kanıtlanmış olur. Bunun için yasal düzenlemelerin yanında, güvenilir ölçüm cihazları ve metodlar ile donanımlı ve bilgili personele de ihtiyaç duyulur.

Kontrol aşamaları, ilacın tek bir bileşeniyle ilgili olmayıp etken madde, yardımcı maddeler, ambalaj gibi farklı birçok konuyu içerir. Bunlar hakkındaki tüm nitelikler ve test yöntemleri farmakopelerde kayıtlıdır. Ülkemizin de artık resmi olarak kullandığı Avrupa Farmakopesi (EP) dir.

Organoleptik kontrol: Arıtılmış su berraklık, koku, renk ve tat yönünden kontrol edilir.