TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 8

İyi İmalat Uygulamaları (Good Manufacturing Practice i GMP), ilaç fabrikasında ürünün kalitesini güvence altına almaya ve kusurları önlemeye yönelik olarak tesis edilen bütün kontrolleri ve ölçümleri kapsamaktadır. Bu kapsamda ilaç etiketlerinde ürün ya da materyalin ismi, üretim aşamaları, seri numarası, analitik durumu, raf ömrü bilgilerin olması iyi imalat uygulamalarına bir örnektir

Reddedilen ürünün saklanması, bitmiş ilacın karantinaya alınması, etiketleme ve ambalajlama iyi imalat uygulamaları kapsamındadır. Numune alma ise iyi laboratuvar uygulamaları kapsamında yer almaktadır.

Numune koyulan kapların etiketlerinde belirtilen hususlar, maddenin adı ve numune numarası, imalatçının veya satıcının adı, üretim ve son kullanma tarihi,  saklama şartları, miktarı (g, mL, ünite, birim), numunenin alındığı tarih, İmalatçının seri ve kod numarası, numuneyi alanın adı bilgileridir. Numunenin alındığı yerin bilgisi kap etiketlerinde yer almaz.

Drog: Doğal maddelerden elde edilen ve tedavi amacıyla kullanılan ilaç hammaddesidir.

Simya ile ilgili ilk bilgi ve deneylerin kökeninin eski Mısır olduğu bilinmektedir. Roma idaresi, Roma halkının bu papirüslerden yararlanarak, elde ettikleri değerli madenler ile zengin olacağını ve yönetime başkaldıracağını düşünmüşlerdir. Bu nedenle, Romalılar, simya alanında yazılmış papirüslerin çoğunu yok etmişlerdir.

Hekimliğin babası olarak kabul edilen Grek hekim Hi­ppokrates (M.Ö. 460-377), hekimliği dinden ayırıp ilmî esaslara bağlamıştır. Hippokrates’in eserlerinde, çoğunluğunu bitkisel drogların oluşturduğu 400 kadar drog bulunmaktadır.

Grek hekim Dioskorides (20-79), özellikle tıbbi bitkiler ile ilgilenmiştir. Grekçe olarak yazdığı “Peri hyles iatrikes” (İlaçlar bilgisi) adlı eseri, Arapçaya “Kitab-al Hasayis”, Latinceye ise “Materia Medica” ismiyle çevrilmiştir. Bu eser, 1500 yıl kadar tedavi alanında ana kaynak olarak kullanılmıştır. Beş kitaptan oluşur.

“Pigmentarii” veya “Seplasiarii” diye bilinen esnaf grubu ise kendi ülkelerinde elde edilen drogların yanında, dış ülkelerden temin edilen drog ve baharatı da dükkânlarında satıyorlardı. Bu esnaf grubu Osmanlı İmparatorluğu döneminde “Aktar” olarak bilinen grubun karşılığıdır.

Roma-Bizans döneminde bitkisel droglarla ilgilenen ve bunlardan ilaç ve kozmetik ürünleri tertip eden en önemli meslek grupları şunlardır:
- Aromatarius (çoğul: Aromatarii): Kokulu maddeler satan
- Herbarius (çoğul: Herbarii): Otsu bitkileri toplayıp satan
- Pharmakopoeos (çoğul: Pharmakopoeoi): İlaçları hazırlayan (Eczacı)
- Pharmakopolos (çoğul: Pharmakopoloi): İlaç satıcısı
- Pharmakopolae circumforaneae: Seyyar ilaç satıcıları
- Pigmentarius (çoğul: Pigmentarii): Renkli kozmetik ürünler, bitki usareleri ve erhemler hazırlayan ve satan
- Rhizomatos (çoğul: Rhizomatoi): Özellikle yerli drogları toplayıp satan (Kökçü)
- Speciarius (çoğul: Speciarii): Yemeklere lezzet vermek için kullanılan maddeleri satan (Baharatçı)
- Unguentarius (çoğul: Unguentarii): Merhemleri hazırlayıp satan.

İslam tıbbının ilerlemesinde Ibn-i Sina, Razî gibi Türk kökenli hekimlerin de büyük katkıları olmuştur. Buharalı hekim Ibn-i Sina (980-1037), “Kitabü’ş-Şifa” ve “El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eserleri yazmıştır. “El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eseri beş kitaptan oluşmaktadır. İlk kitap; ana kitap olup, insan anatomisi ve fizyolojisi ile ilgilidir. İkinci kitapta, 785 kadar bitkisel, hayvansal ve madensel kökenli droglar ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Üçüncü kitapta; genel sağlığa, dördüncü kitapta; hastalıkların tedavisine yer verilmiştir. Galenus’un ilaç tertiplerinden yararlanarak hazırlanan ilaç formülleri ile ilgili besinci kitapta; Galenus’un tarifleri basitleştirilmiş ve alfabetik sıralama yapılmıştır.

Reçetelerde fazla miktarlar için “Kıyye” kullanılmıştır. Bu birim okka’ya (400 dirhem = 1283 gram) karşılık gelmekteydi. “Kıyye-i aşari” ya da “Kıyye-i cedide” deyimleri kilogram karşılığı olarak kullanılmıştır.

2009 senesi itibarı ile dünyanın 15 büyük ilaç firmasının, 13’ünün İrlanda’da fabrikaları bulunmaktadır. Görüldüğü üzere İrlanda ilaç imalatında dünyanın merkezi konumuna gelmiştir. Bunun yanında gelişmekte olan ülkeler arasında yer alan Hindistan, ilaç üretimi ve ihracatında lider ülke olma yolunda ön plana çıkmaktadır.

İlaçlar ile ilgili en eski yazılı bilgiler milattan 3000 yıl kadar önce yazılmış olan Sümer tabletlerinde bulunmaktadır. Bunu takiben, Mısır papirüslerinde, Çin, Hint, Arap ve İran yazmalarında ilaç ile ilgili bilgilere rastlanmıştır

Grek hekim Dioskorides, özellikle tıbbi bitkiler ile ilgilenmiştir. Grekçe olarak yazdığı “Peri hyles iatrikes” (İlaçlar bilgisi) adlı eseri, Arapçaya “Kitab-al Haşayiş”, Latinceye ise “Materia Medica” ismiyle çevrilmiştir. Bu eser, 1500 yıl kadar tedavi alanında ana kaynak olarak kullanılmıştır. Bu eserde, 500 kadar tıbbi bitki hakkında bilgiler (tedavi özellikleri gibi) verilmektedir. Eserde adı geçen bitkilerin önemli bir kısmı Anadolu ve Akdeniz bölgesinde yetişen bitkiler olup hâlen tedavi için kullanılmaktadır. Bu eserin bir özelliği de Anadolu tıbbi bitkileri hakkında bilinen en eski ve en önemli kaynak olmasıdır.

“Pigmentarii” veya “Seplasiarii” diye bilinen esnaf grubu ise kendi ülkelerinde elde edilen drogların yanında, dış ülkelerden temin edilen drog ve baharatı da dükkânlarında satıyorlardı. Bu esnaf grubu Osmanlı İmparatorluğu döneminde “Aktar” olarak bilinen grubun karşılığıdır.

Paris’te “Faculté de Médicine” tarafından 1271 yılında yayınlanan eczacılık ile ilgili yönetmelik, Avrupa ülkelerinde bu alanda hazırlanan ilk yönetmeliktir. Bu yönetmelik ile eczacıların halk ilaçları hariç, hekim reçetesi olmadan herhangi bir ilacı hazırlayıp hastalara vermeleri yasaklanmıştır. Bu fakültenin önerisiyle, eczane teftişleri ve ilaçların kontrolü ile ilgili yönetmelikler de bu tarihlerde hazırlanmıştır.

Roma-Bizans döneminde bitkisel droglarla ilgilenen ve bunlardan ilaç ve kozmetik ürünleri tertip eden aşağıdaki meslek gruplarından Rhizomatos (çoğul: Rhizomatoi), özellikle yerli drogları toplayıp satan esnaftı.

Buharalı hekim İbn-i Sina (980-1037), “Kitabü’ş-Şifa” ve “El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eserleri yazmıştır.

Dönemin ünlü hekimlerinden Paracelsus  (1493-1541), inorganik bileşikleri dâhilen kullanarak kimyasal tedaviye ve dolayısıyla Farmasötik Kimya bilim dalının ortaya çıkmasına öncülük etmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilaç etkin maddelerinin temin edilmesi ve bunlardan halk için bazı ilaçların hazırlanması Aktar (Attar) adı verilen esnaf grubu tarafından yapılıyordu.