TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 3

Farmakoterapi konusu incelendiğinde, ilaçla yapılan tedavinin üç şeklini ayırt etmek mümkündür. Bunlardan, hastalık nedeninin tamamen ortadan kaldırıldığı ve tam bir iyileşmenin sağlandığı tedavi şekline radikal tedavi adı verilir. Radikal tedavi olanağı bulunmayan bazı hastalıklarda ilaçlar, hastalığa neden olan patolojik süreci ya da
etkeni baskılamak, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve hastanın yaşam kalitesini artırmak amaçları ile de kullanılabilirler. Böyle tedavilere “palyatif tedavi” adı verilir.  İlaçlar bazen yalnızca hastalığın semptomlarını azaltarak hastanın hastalığı daha hafif geçirmesini sağlamak amacı ile de kullanılabilirler.  Bu tip tedaviye ise semptomatik tedavi
adı verilir.

Bazı hastalar için en etkin tedavi yöntemi “cerrahi tedavi” olabilir. Örneğin, kanser hastalığı ile ilişkili olarak cerrahi tedavi, kansere dönüşme olasılığı yüksek olan dokuların
çıkartılması ile kanseri önlemek (profilaktik cerrahi), kanserin tanısını koymak ve vücudun diğer bölgelerine yayılımını belirlemek (diyagnostik cerrahi), dokuda yer alan tüm kanser hücrelerini vücuttan uzaklaştırmak (kuratif cerrahi), hastanın şikayetlerini azaltmak (palyatif cerrahi), diğer tedavi yaklaşımlarına destek sağlamak (suportif cerrahi),
daha önce ameliyat edilmiş bölgenin görümünü düzeltmek ve dokuları yenilemek (rekonstruktif cerrahi) gibi pek çok nedenle uygulanabilir.

İlaçlar, hazırlanış şekillerine göre ofisinal ilaç, majistral ilaç ve müstahzar ilaç olmak üzere üç sınıfa ayrılırlar. Ofisinal ilaç bir eczanede “farmakopelerde belirtilen formüllere
göre” hazırlanan tıbbi ürün demektir. Majistral ilaç ise hekimin reçete ettiği formüle göre eczacı tarafından hazırlanan üründür. Eczacı majistral ilacı hazırladıktan sonra, şişenin/
kutunun üzerine içerik, kullanım şekli ve son kullanım tarihi gibi bilgilerin bulunduğu bir etiket yapıştırır. Majistral ilaçlardan dâhilen kullanılması gerekenler beyaz, haricen
kullanılması gerekenler ise kırmızı etiketle etiketlenir. Yerli ya da yabancı ilaç şirketleri tarafından üretilen ve bu şirketlerin belirlediği özel isim ile satışa sunulan fabrikasyon ilaç
şekillerine ise müstahzar ilaç adı verilir. Müstahzar ilaçların satışa sunulabilmeleri için ülkenin, ilgili sağlık otoritesi tarafından ruhsatlandırılmış olmaları gerekir.

Sıvı farmasötik şekiller şunlardır:

Aerosol, özel çözücüler içinde hazırlanan ve solunum yoluyla uygulanan farmasötik şekillerdir.

Ekstre, bitkisel drogların su, alkol ve eter gibi çözücüler ile karıştırılarak ekstrakte edilmelerini takiben, çözücünün uçurulması ile elde edilen farmasötik şekillerdir.

Enema, rektal yoldan kullanılan ilaç solüsyonu ya da süspansiyonudur. Hacmi 1-20 ml arasına olan enemalara “mikroenema”, 100 ml üzerinde olan enemalara ise “lavman” adı verilir. Lavmanlardan, rektum ve kalınbağırsağı boşaltmak amacıyla yararlanılır.

Tentür, İlaç etkin maddelerinin, alkol ya da eter gibi çözücüler içinde eritilmesi ile hazırlanan çözeltilerdir.

Süspansiyonlar, Katı formdaki ilaç etkin maddelerinin sıvı içinde çözünmediği ancak ufak parçacıklar biçiminde dağıldığı farmasötik şekillerdir.

Tüm vücutta yaygın bir etkinin istendiği ya da bölgesel etki hedeflendiği hâlde istenen vücut bölgesine ulaşma olanağının bulunmadığı durumlarda ilaçlar sistemik yol ile uygulanırlar. enteral uygulama, parenteral uygulama, transdermal uygulama sistemik uygulamalardır.

İlaçların damar ya da doku içine, steril bir enjektör yardımıyla uygulanmasına parenteral uygulama adı verilir. Parenteral preparatlar genellikle solüsyon, bazen de süspansiyon ya
da emülsiyon şeklinde olmakla birlikte, çözündüklerinde kolay bozulan bazı ilaç etken maddeleri kuru toz hâlinde de bulundurulabilirler.

Vücuda alınan ilaçların, vücutta bulunan enzimler tarafından, kimyasal değişikliklere uğratılmasına biyotransformasyon (metabolizma) adı verilir. Bir ilacın biyotransformasyonu
sonucu, bir ya da birden fazla sayıda metabolit oluşabilir. Biyotransformasyona uğrayan ilaçlar, genellikle daha az etkili ya da tamamen etkisiz bileşikler hâline getirilirler. Biyoinaktivasyon ya da detoksikasyon olarak de bilinen bu olay sonucu ortaya çıkan etkisiz bileşiklere inaktif metabolitler adı verilir. İlaçlar bazen biyotransformasyon ile “daha güçlü” ya da “daha uzun etkili” bileşiklere de dönüşebilirler (biyoaktivasyon). Örneğin, kodein morfin adlı ilaca metabolize edildiğinde, analijezik etki gücü önemli oranda artar. Bazen de etkisiz bir bileşik, vücutta biyotransformasyon sonucu etkili hâle getirilebilir

Böbreklerden atılım ile değişmemiş ilaçtan, bir dakikada temizlenen sanal plazma hacmi, renal klerens olarak tanımlanır. Böbrek yetmezliği olan hastalarda, zehirli endojen maddelerin uzaklaştırılması ya da aspirin, barbiturat gibi ilaçlar ile oluşan akut zehirlenmelerin tedavisi için yapay bir atılım yöntemi olan hemodiyalizden yararlanılır.

Bir ilacın endikasyonu, o ilacın kullanımının gerekli olduğu hastalıkları ya da durumları ifade eden bir kavramdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Hipertansiyon tedavisi için antihipertansif ilaçlar kullanılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Uygulanan tedavinin hastalık etkenini ortadan kaldırmaksızın, sadece hastalığın ilerlemesini yavaşlattığı ve hastanın yasam kalitesini artırdığı durumlarda “palyatif tedavi” söz konusudur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Soruda ifade edildiği gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan kanamaları durdurmak için kullanılan ilaçlara hemostatik ilaçlar denir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İnsülin, karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmaları gibi temel metabolik olaylarda önemli görevlere sahip olan pankreatik bir hormondur. İnsülinin salınımında ve/veya işlevler inde oluşan bozukluklar sonucu karbonhidrat, yağ ve protein metabolizmalarındaki düzensizlik ve hiperglisemi ile ortaya çıkan metabolik hastalığa Diabetes mellitus adı verilir. Diabetes mellitus, kandaki glukoz yani seker düzeyinin normal sınırların üzerinde olması ile belirgin bir hastalık olduğu için halk arasında seker hastalığı adı ile anılır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Adrenal korteks tarafından salgılanan aldosteron ve kortizol gibi steroid yapılı hormonlar ve bunların sentetik analogları olan ilaçlara kortikosteroidler adı verilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Diabetes mellitus’un, tam bir insülin eksikliği nedeni ile ortaya çıkan tipine, Tip I Diabetes mellitus denir. Tip I Diabetes mellitus hastaları, yaşamları boyunca dışarıdan verilecek insüline gereksinim duyarlar.

Tip II Diabetes mellitus ise insülin salınımında ya da dokuların insüline yanıt vermesinde azalma (insülin direnci) ile ortaya çıkan diyabet tipidir. Tip II Diabetes mellitus tedavisinde hastaların eğitimi, diyet ve egzersiz büyük önem taşımaktadır. İlaçla tedavide, insülin salımınım ve/veya dokuların insüline olan duyarlılığını arttıran ya da bağırsaktan karbonhidrat emilimini azaltan antidiyabetik ilaçlar kullanılır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Cüce palmiye (Serenoa repens, Arecaceae) bitkisinin kısmen kurutulmus olgun meyvalarından, Afrika kus üzümü (Pygeum africanum, Rosaceae) agaç kabuğundan, sakız kabağı (Cucurbita pepo L., Cucurbitaceae) çekirdeğinden ve ayrıca büyük ısırgan otu (Urtica dioica L., Urticaee) ve küçük ısırgan otu (Urtica urens L., Urticaee) bitkilerinin köklerinden hazırlanan bitkisel preparatların da SPH tedavisi için yararlı olduğu bildirilmiştir. Meyankökü bu bitkiler arasında sayılmamıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Anksiyete, yasanılan kaygı verici durumlara karsı gelişen psikonörotik bir bozukluktur. Yaygın anksiyete bozukluğu, panik hastalığı, çeşitli fobiler, obsesif-kompulsif bozukluk, post-travmatik stres bozukluğu gibi çeşitli anksiyete bozukluklarının tedavileri için kullanılan ilaçlara anksiyolitik ilaçlar adı verilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ağrıyı kesmek üzere kullanılan ilaçlara analjezik ilaç adı verilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Eczacılık, kimya ve boya endüstrisinde kullanılan bitkisel, hayvansal veya madensel ilkel maddelere drog denir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tentür, genellikle bitkisel (nadiren hayvansal) drogdan alkol, eter alkol veya su alkolle ekstraksiyon yoluyla hazırlanan preparattır. Doğru cevap C seçeneğidir.