TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 27

İlaç: Fizyolojik sistemlerin veya patolojik durumların, kullananın yararı için modifiye edilmesi veya incelenmesi amacıyla kullanılan, farmasötik ürün içindeki herhangi
bir madde olarak tanımlanabilir.

Drog: Doğal maddelerden elde edilen ve tedavi amacıyla kullanılan ilaç hammaddesidir.

Fizyolojik sistemlerin veya patolojik durumların, kullananın yararı için modifiye edilmesi veya incelenmesi amacıyla kullanılan, farmasötik ürün içindeki herhangi bir madde olarak tanımlanabilen kavrama ilaç denir.

Diüretik: İdrar artırıcı

Müshil: Kabızlık veya sindirim kanalında meydana gelen zehirlenme durumlarında ishal oluşturmak için hazırlanan ilaç ve maddelerin ortak adı.

Antidot: Panzehirdir.

11. yüzyılda Anadolu’da bulunan bitkisel drogların Bizanslı tüccarlar tarafından dış
ülkelere satılması, Eski Yunan uygarlığı döneminde başlamış olan bitkisel drog ticaretinin
Bizans döneminde de devam ettiğini göstermektedir.
Roma-Bizans döneminde bitkisel droglarla ilgilenen ve bunlardan ilaç ve kozmetik
ürünleri tertip eden en önemli meslek grupları aşağıda verilmiştir (Baytop, 1985, s. 27- 28):
• Aromatarius (çoğul: Aromatarii): Kokulu maddeler satan
• Herbarius (çoğul: Herbarii): Otsu bitkileri toplayıp satan
• Pharmakopoeos (çoğul: Pharmakopoeoi): İlaçları hazırlayan (Eczacı)
• Pharmakopolos (çoğul: Pharmakopoloi): İlaç satıcısı
• Pharmakopolae circumforaneae: Seyyar ilaç satıcıları
• Pigmentarius (çoğul: Pigmentarii): Renkli kozmetik ürünler, bitki usareleri ve
merhemler hazırlayan ve satan
• Rhizomatos (çoğul: Rhizomatoi): Özellikle yerli drogları toplayıp satan (Kökçü)
• Speciarius (çoğul: Speciarii): Yemeklere lezzet vermek için kullanılan maddeleri
satan (Baharatçı)
• Unguentarius (çoğul: Unguentarii): Merhemleri hazırlayıp satan
Bizans döneminde ilaç terkiplerinin hazırlanmasında tunç veya mermer havanlar
kullanılmıştır. Çapları 4.5 ile 20 santimetre arasında değişen havanlar, genellikle silindir
şeklindedir.

İslam tıbbının ilerlemesinde İbn-i Sina, Razî gibi Türk kökenli hekimlerin de büyük
katkıları olmuştur. Buharalı hekim İbn-i Sina (980-1037),“Kitabü’ş-Şifa” ve “El-Kânûn fi’
Tıb” adlı eserleri yazmıştır.
“El-Kânûn fi’t Tıb” adlı eseri beş kitaptan oluşmaktadır. İlk kitap; ana kitap olup, insan anatomisi ve fizyolojisi ile ilgilidir. İkinci kitapta, 785 kadar bitkisel (afyon, sarısabır,
karabiber, banotu, kâfur gibi), hayvansal ve madensel kökenli droglar ile ilgili bilgiler bulunmaktadır. Üçüncü kitapta; genel sağlığa, dördüncü kitapta; hastalıkların tedavisine yerverilmiştir. Galenus’un ilaç tertiplerinden yararlanarak hazırlanan ilaç formülleri ile ilgili beşinci kitapta; Galenus’un tarifleri basitleştirilmiş ve alfabetik sıralama yapılmıştır. Bu eserde, Mithridates ve tiryakın bileşiminde bulunan drogların listesi de verilmiştir.

Dönemin ünlü hekimlerinden Paracelsus (1493-1541), inorganik bileşikleri dâhilen
kullanarak kimyasal tedaviye ve dolayısıyla Farmasötik Kimya bilim dalının ortaya çıkmasına öncülük etmiştir. Paracelsus, 1527 yılında Orta Çağ’ın ünlü tıp kitaplarını (Galen,“İbn-i Sina”ya ait eserler) yakarak, yeni bir çağın doğuşunu müjdelemiştir.
Bu dönemde; yalnız eczacılık sertifikası olanların eczane açabileceği, ilacın yalnız eczacı tarafından yapılabileceği, eczane işletmesinin yalnız eczacıya ait olduğu, hastanelerin
yalnız hastanede yatan hastalara ilaç verecek eczaneler açabileceği gibi, günümüzde halen geçerli olan ilkeler kabul edilmiştir. Farmasötik Kimya: Kelime anlamıyla eczacılık kimyasıdır. Bu bilim dalının konusu, ilaç olabilecek yeni bileşiklerin sentezi
ve ilaçların analizidir.

1072-1074 yıllarında Kaşgarlı Mahmud’un yazdığı “Divanü Lügati-t-Türk” olarak bilinen ilk Türkçe sözlükte, eczacılık ve tıpta kullanılan bitkilerin Türkçe isimleri verilmiştir.
Bunlara örnek verecek olursak;
Ot: Ateş, ilaç hazırlanmasında kullanılan madde (drog). (Drogların genellikle acı ve
yakıcı lezzetli olması nedeniyle).
Ot Yem: Baharat (yakıcı yem). (Baharatın (karabiber, kimyon, tarçın gibi) lezzetinin
genellikle yakıcı olmasından dolayı).
Otacı: Hekim, ilaç yapan.
Em: İlaç.
Emçi: İlaç hazırlayan (eczacı).

Majistral ilaç: Eczanelerde hazır bulunmayan fakat doktor tarafından reçeteye yazılmış
formüle göre eczanelerde, eczacılar tarafından hazırlanan ilaçlara verilen isimdir.

İlaç endüstrisinde dünyada dikkatleri üzerine çeken ülke, Amerika Birleşik Devletleri
(ABD)’dir. Toplam ilaç satışının yaklaşık %46’lık kısmı ABD’de gerçekleşmektedir. Yeni
üretilen ilaçların %65’i önce ABD’de piyasaya sunulmaktadır. İlaç endüstrisindeki Ar-Ge
harcamalarının %45’i yine ABD’de gerçekleştirilmektedir. Yeni ilaçlara ilk ulaşan ülke
vatandaşları Amerikalılar olmakta ve kişi başı en fazla ilaç tüketimi yine ABD’de meydana gelmektedir. Ar-Ge ilaç endüstrisinin merkezi ABD’dir 
İlaç Endüstrisinde ABD’yi, Avrupa ve Japonya takip etmektedir. Almanya, İngiltere,
Fransa, İtalya ve İspanya “Önemli Pazarlar” olarak Avrupa’da ön plana çıkmaktadır.
İrlanda ve İsviçre, Ar-Ge ve imalat pazarı yönünden lider olan diğer Avrupa ülkeleridir.
Burada özellikle İrlanda’nın ilaç sanayindeki yükselişi dikkat çekicidir

İlaçlar ile ilgili en eski yazılı bilgiler milattan 3000 yıl kadar önce yazılmış olan Sümer tabletlerinde bulunmaktadır. Bunu takiben, Mısır papirüslerinde, Çin, Hint, Arap ve İran yazmalarında ilaç ile ilgili bilgilere rastlanmıştır. Doğru seçenek B'dir.

Mezopotamya Uygarlığı döneminde, maserasyon, dekoksiyon, şurup, lapa, merhem, liniment ve supozituvar gibi ilaç şekillerine rastlanılmıştır. Doğru seçenek E'dir.

Hekimliğin babası olarak kabul edilen Grek hekim Hippokrates (M.Ö. 460-377), hekimliği dinden ayırıp ilmî esaslara bağlamıştır. Doğru seçenek C'dir.

Buharalı hekim İbn-i Sina (980-1037), "Kitabü'ş-Şifa" ve "El-Kanun fi't Tıb" eserlerini yazmıştır. Arap hekimi İbn Baytar (1197-1248), "Kitab al-Cami  al-Müfredat al-Adviye vel-Agdiye" adlı tedavi kitabını (Baytarname) yazmıştır. Doğru seçenek E'dir.

Osmanlılar döneminde şurup ve şerbetleri hazırlayan kişilere "Şerbetiyan", tedavide kullanılan bitkileri toplayan, esnaftan satın alan ve bu bitkiler konusunda bilgi sahibi olup bunları hastane kilerine teslim eden şahıslara “Uşşaban (Aşşab)”, esas ilaçları (macunlar, haplar) yapanlara ise “Saydalan (Eczacı)” ismi verilmiştir. Kaşgarlı Mahmud'un yazdığı Divanü Ligati-t Türk olarak bilinen ilk Türkçe sözlükte, hekime "Emçi", eczacıya "Otacı" denilmektedir. Doğru seçenek A'dır.

Cumhuriyet döneminde 1928-1933 yılları arasında, 306 yerli ve 965 yabancı müstahzar ilaca yapma veya ülkeye sokma ruhsatı verilmiştir. Türkiye’de ilaç endüstrisi, 1950’lerden sonra hızlı bir gelişme göstermiştir. 1950 yılından önceki dönemde hekimler ve hastalar, yalnız yabancı tıbbi müstahzarlara itibar ederken, Türk İlaç Endüstrisinin gelişmesiyle birlikte bu dönem aşılmış ve yerli ilaçlar, yabancı ilaçlar ile rekabet edebilecek seviyeye gelmiştir. Tedavide kullanılan ilaç gruplarının çeşitliliği, sanayi devriminden sonra büyük artış göstermiştir. Hastalıkların teşhis ve tedavi yöntemlerindeki gelişmeler sayesinde, ilaç araştırmaları büyük bir ivme kazanmış ve pek çok ilaç tedaviye sunulmuştur. 1984 yılından itibaren, İyi Üretim Uygulamaları (Good Manufacturing Practice - GMP) çerçevesinde altyapı ve üretim süreçleri daha iyi hale getirilmiştir. Doğru seçenek C'dir.

1890 yılından itibaren müstahzar ilaç yapımına Türk eczacılar da ilgi göstermeye başlamıştır. Türk eczacılar, ilk müstahzar ilaçlarını eczanelerinin laboratuvarlarında, daha sonra ise kurdukları küçük imalathanelerde yapmışlardır. Fabrikasyon şeklinde ilaç yapımını ilk olarak Ethem Pertev gerçekleştirmiştir. Doğru seçenek E'dir.

Osmanlı döneminde ilaçlar, tek madde taşıyan ilaçlar (müfret) ve karışımlar (mürekkep ilaçlar) olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Mürekkep ilaçlar içerisinde bazı gizli preparatlar ün yapmıştır. En bilineni esas etkin maddesi “Opium (Afyon)” olan ve 70 kadar farklı maddenin karıştırılması ile elde edilen “Tiryak (Theriaca)” adlı macundur. Doğru seçenek A'dır.

19. yüzyılda morfin (1803) ile başlayan etkin madde keşifleri kinin (1810), atropin (1831), papaverin (1848), kokain (1860), digitoksin (1869), pilokarpin (1875) ile sürmüş ve 20. yüzyılda da ergotamin (1918), lobelin (1921), digoksin (1930), rezerpin (1931), tubokürarin (1935), ergometrin (1935), sennozit (1949) gibi örnekler ile artmıştır. Doğru seçenek C'dir.

Kendisi etkili olmadığı halde, etkili ve önemli ilaç etkin maddelerinin yarı sentez yoluyla elde edilmesinde başlangıç maddesi olarak kullanılan doğal ürünlere en çarpıcı örnek, fitosterollerdir. Çeşitli bitkilerde bulunan fitosteroller, başlıca kortizon olmak üzere hemen hemen tüm steroidal hormonların yarısentezinde başlangıç maddesi olarak kullanılır. Doğru seçenek E'dir.

Birinci Dünya Savaşında ve öncesinde, dünyada ilaç endüstrisi ve yeni ilaç keşifleri yönünden Almanya en önde gelen ülke olmuştur. Birinci Dünya Savaşı sonunda Alman patentlerinin kaldırılmasıyla, Amerika İlaç Endüstrisi önce taklit ile, sonra da araştırma ile Dünya İlaç Endüstrisinin gelişiminde öncü rol üstlenmiştir. Doğru seçenek A'dır.