TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 26

Türkiye'de 1952 yılından itibaren ilaç fabrikaları inşa edilmeye başlanmıştır. 1951 yılında, yabancı sermaye ile ilk kurulan ilaç fabrikası E.R. Squibb and Sons ve yerli sermaye ile kurulan Eczacıbaşı İlaç Fabrikası üretime başlamıştır. 1965’ten beri ilaç hammaddesi üretimi gerçekleştirilen Türkiye’de, 1970 yılında fermantasyon yoluyla tetrasiklin, oksitetrasiklin ve türevlerinin üretimi gerçekleştirilmiştir. Doğru seçenek D'dir.

Molekül Patenti: Herhangi bir tıbbi ya da veteriner amaçlı, yeni bir molekül ya da doğadan elde edilen etkin madde ile ilgili patentlerdir. Türev Patenti: Herhangi yeni ya da bilinen bir molekül/moleküllerden hareketle elde edilen, yeni bir molekül ile ilgili patentlerdir. Kristal Form (Polimorf) Patenti: Herhangi bir yeni molekülün, yeni bir kristal formu (polimorf yapısı) ile ilgili patentlerdir. Formülasyon Patenti: Herhangi bir aktif maddenin, etkisinin sağlanması için değişik katkı maddeleri ile birleştirilmesi ve ayrıca vücuda veriliş biçimi, dozajı vb. konuları içeren patentlerdir. Proses Patenti: Herhangi bir ürünün, kristal formun, türevin veya ilacın üretilmesi ya da hazırlanması için uygulanan proses (usül, yöntem) ile ilgili patentlerdir. Doğru seçenek B'dir.

Patent de, faydalı model de yenilik ve endüstriye uygulanabilirlik kriterlerine sahip olmalıdır. B seçeneği haricinde verilen seçenekler sadece patente özgüdür. Doğru seçenek B'dir.

GMP değerlendirmesi için ilaçların önemine göre resmi olarak yapılmış bir sınıflandırma bulunmamaktadır. Fakat değerlendirme sürecinde dikkate alınan dört sınıf olduğu bilinmektedir. Bu dört kategorinin sınıflandırma kaideleri net olmamakla birlikte şu şekildedir: • Çok kritik • Kritik • Kritik olmayan • Önceliklendirilmeyen Doğru seçenek D'dir.

Validasyon yapmak için bir plan hazırlanmalıdır. Validasyon planında validasyonun türü ve sebepleri, uygulama alanı, akış şeması (örneklendirmenin nasıl yapılacağını gösteren ekle beraber), kullanılacak teçhizatların uygunluğu, validasyon aşamaları, gerek duyulan analizler, analiz yöntemleri, spesifikasyonlar yer almalıdır. Doğru seçenek C'dir.

GMP ilkelerine göre, başlangıç maddeleri, yardımcı maddeler ya da elde edilen ürünün bir başka madde ya da ürün ile bulaşması önlenmelidir. Ürüne, toz ya da materyal kalıntılarının bulaşmasına çapraz bulaşma denilmektedir. Çapraz bulaşma riski, kontrol edilemeyen gazlardan, buharlardan, spreylerden, tozlardan ya da yöntemdeki maddeler ve ürünlerdeki mikroorganizmalardan, malzemeler uzerindeki artıklardan ve çalışanların giysilerinden gelir. Doğru seçenek D'dir.

Numune koyulan kapların etiketlerinde belirtilen hususlar: • Maddenin adı ve numune numarası, • İmalatçının veya satıcının adı, • Üretim ve son kullanma tarihi, • Saklama şartları, • Miktarı (g, mL, ünite, birim), • Numunenin alındığı tarih, • İmalatçının seri ve kod numarası, • Numuneyi alanın adıdır. Doğru seçenek C'dir.

Radikal tedavi olanağı bulunmayan bazı hastalıklarda ilaçlar, hastalığa neden olan patolojik süreci ya da etkeni baskılamak, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve hastanın yaşam kalitesini artırmak amaçları ile de kullanılabilirler. Böyle tedavilere “palyatif tedavi” adı verilir. Doğru cevap B'dir.

Tıbbi açıdan ilaç, hastalıkları teşhis etmek (tanı), önlemek (profilaksi), tedavi etmek (terapi) ve daha kısıtlı ölçüde olmak üzere kontrasepsiyon ve cerrahi girişimlerin kolaylaştırılması gibi diğer amaçlar için kullanılan maddedir. Nebülizör ise, sıvı formdaki inhalasyon çözeltilerinin buhar hâline getirilmesini ve hastanın solunum yollarına uygulanmasını sağlar. Doğru cevap E'dir.

Katı farmasötik şekiller içerisinde, toz, paket, kaşe, pilül, tablet, kapsül ve supozituar yer almaktadır. Enema ise, rektal yoldan kullanılan ilaç solüsyonu ya da süspansiyonu olduğu için sıvı farmasötik şekiller içerisindedir. Doğru cevap D'dir.

İlaç moleküllerinin, yüksek konsantrasyonda bulundukları alandan, düşük konsantrasyonda bulundukları alana doğru geçmelerine “pasif (basit) difüzyon” adı verilir. Hücre içine taşınacak olan molekülün, hücre membranının dış yüzünde oluşan çukura yerleşmesi ve daha sonra bu çukurun çevresindeki membran tarafından sarılması ile oluşan keseciğin membrandan koparak içindeki madde ile birlikte sitoplazmaya girmesi şeklinde gerçekleşen taşınıma “pinositoz” adı verilir. Hücre içine taşınacak olan molekülün, hücre membranı üzerinde bulunan özel çukurlarda kümelenmiş spesifik reseptörlerine bağlanarak, bu reseptörler ile birlikte hücre içine girmesi ise “reseptör aracılı endositoz” olarak adlandırılır. Kolaylaştırılmış difüzyonda geçiş, bir taşıyıcı aracılığı ile yüksek konsantrasyondan düşük konsantrasyona doğru gerçekleşir ve enerji gerektirmez. Aktif transportta ise ilaç molekülleri, taşıyıcı molekül yardımı ile düşük konsantrasyonda bulundukları ortamdan yüksek konsantrasyonda bulundukları ortama doğru taşınırlar. Doğru cevap A'dır.

Bireylerin hastalık veya gebelik durumu, genetik farklılıkları, beslenme alışkanlıkları ve cinsiyetlerine bağlı olarak ilaç etkisi kişiden kişiye değişebilmektedir. Ancak uygulama yolunun değişimi ile ilaç etkisinin değişmesi tüm bireylerde benzerdir. Örnek olarak oral yoldan uygulanan ilaçlar için, absorbsiyonun tam olmaması ya da ilk geçiş etkisine uğrama olasılıkları söz konusu olabilir. Oysa parenteral uygulamada bu tip biyoyararlanım sorunları yoktur. Özellikle intravenöz olarak uygulanan ilaçların etkileri çabuk başlar ve güçlü olur. Doğru cevap C'dir

İlaçlar, vücutta eksik olan endojen maddelerin yerini alarak ve bu maddelerin eksikliğini gidererek etki gösterebilirler. Örneğin, tip I diyabet hastalarının yaşamlarına devam edebilmeleri için dışarıdan düzenli olarak insülin hormonu almaları gerekir (hormon replasman tedavisi). Doğru cevap E'dir.

Vücuda uygulanan bir ilacın farmakolojik etkisini gösterebilmesi için etki yerinde belirli bir konsantrasyon düzeyine ulaşması gerekir. Etkinin görülebilmesi için gerekli olan bu en düşük konsantrasyon değerine minimum etkin konsantrasyon (MEK) adı verilir. İlaçların dozlarının artırılması, terapötik etkinlik gösterdikleri yerdeki etkilerinin şiddetlenmesine ya da vücudun başka bir yerini de etkilemeye başlamalarına bağlı olarak toksik etkilere neden olabilir. İlaca bağlı toksik etkilerin görülmeye başlandığı ilaç konsantrasyonuna ise minimum toksik konsantrasyon (MTK) denir. Vücuda zarar vermeden etkisini gösterebilmesi için ilacın plazma konsantrasyonunun, MEK ve MTK değerlerinin arasında olması gerekir. İlacın, doza bağlı olan toksik etkileri ortaya çıkmadan, tedavide kullanılabileceği bu güvenli konsantrasyon aralığına, terapötik pencere (güven aralığı) adı verilir. Doğru cevap D'dir.

Absorbsiyon hızını etkileyen ilaca özgü etkenlerden en önemlisi lipofilitedir (yağda çözünürlük). Yağ fazında çözünen ilaç konsantrasyonunun, su fazında çözünen ilaç konsantrasyonuna oranına yağ/su partisyon katsayısı adı verilir. İlacın lipofilitesinin bir ölçütü olan bu katsayının yüksek olması, ilacın hücre membranından kolay difüze olacağı ve hızla absorbe edileceği anlamına gelir. Doğru cevap A'dır.

Transdermal uygulamada ilaç, cilt yüzeyine uygulanır. Ancak epidermal uygulamadan farklı olarak transdermal uygulamada, cilde uygulanan ilaç emilerek kan dolaşımına geçer ve sistemik etki oluşturur. Doğru cevap B'dir.

Bedensel ya da ruhsal sağlığı bozulmuş olan hasta bireyi, yeniden sağlığına kavuşturmak amacı ile yapılan her türlü tıbbi işleme “tedavi” ya da “sağaltım” adı verilir. Hastalık nedeninin tamamen ortadan kaldırıldığı ve tam bir iyileşmenin sağlandığı tedavi şekli "radikal tedavi" dir. Uygulanan tedavinin hastalık etkenini ortadan kaldırmaksızın, sadece hastalığın ilerlemesini yavaşlattığı ve hastanın yaşam kalitesini artırdığı tedavi şekli "palyatif tedavi", tedavinin hastalık belirtilerini azaltarak, hastalığın hafif geçirilmesini sağlayan tedavi şekli "semptomatik tedavi"dir. Tedavinin ilaç ile yapılan şekli ise “farmakoterapi” adını alır. Doğru seçenek D'dir.

Kardiyovasküler hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar; antihipertansif ilaçlar, hipotansiyon tedavisinde kullanılan ilaçlar, antiaritmik ilaçlar, antianjinal ilaçlar, kalp yetmezliği tedavisinde kullanılan ilaçlar, periferik arter hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlar ve antihiperlipidemik ilaçlardır. Antimetabolit ilaçlar ise kanser tedavisinde kullanılan ilaçlardandır. Doğru seçenek E'dir.

Opioid (narkotik) analjezikler grubu içerisinde, morfin, kodein gibi doğal, hidromorfon, oksikodon, buprenorfin gibi yarı-sentetik ve fentanil, sufentanil, alfentanil, remifentanil, petidin (meperidin), pentazosin, nalbufin ve butorfanol gibi sentetik ilaçlar bulunur. Diklofenak, asetaminofen, ergotamin ve lidokain ise non-opioid analjezikler içerisindedir. Doğru seçenek A'dır.

Kulak hastalıkları için kullanılan ilaçlara otolojik ilaçlar adı verilmektedir. Doğru seçenek C'dir.