TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 17

Bradiaritmilerin tedavisi için ise atropinden ve izoprenalin gibi betamimetik ilaçlardan yararlanılır.

Kalp yetmezliğinin tedavisinde kalp glikozitleri (digoksin ve dijitoksin), levosimendan, dopa- min, dobutamin gibi pozitif inotrop ilaçlar, nitrogliserin, izosorbid dinitrat, hidralazin, prazosin gibi vazodilatörler; amilorit, eplerenon, furosemit, bumetanit gibi diüretikler, li- zinopril, kaptopril, enalapril, ramipril, trandolapril, benazepril, kinapril gibi ADE inhibi- törleri, kandesartan, valsartan gibi anjiyotensin reseptör blokörleri, karvedilol, metoprolol, nebivolol gibi beta adrenerjik reseptör blokörleri ve amrinon, enoksimon, milrinon gibi inodilatörler endikedirler.

Hastalık, ilaç kullanımı, taşıt tutması gibi çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan bulantı sonucunda karın kaslarının kasılması ile mide içeriğinin ağızdan dışarı boşaltılmasına emezis adı verilir.

Periferik arterlerin, Raynaud sendromu, akrosiyanoz ve pernio gibi vazospastik hastalık- lar nedeniyle ya da ateroskleroz gibi arter çeperlerinde gelişen lezyonlar sonucu daral- maları ya da tıkanmaları bölgesel dolaşım yetmezliklerine neden olur. Periferik vasküler hastalıkların tedavisi için papaverin, naftidrofuril, flunarizin, sinnarizin, prazosin, dihid- roergotoksin, iloprost, alprostadil, piribedil, pentoksifilin, silostazol, bensiklan, kalsiyum dobezilat gibi ilaçlardan uygun olan kullanılır.

Benflureks, deksfenfluramin ve orlistat günümüzde obezite tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Benflureks ve deksfenfluramin, anoreksik etkili ilaçlardır, orlistat ise etkisini gastrointestinal kanalda yağların absorbsiyonunu önleyerek gösterir

Kanın oksijen taşımasından sorumlu olan eritrositlerin toplam sayılarının ya da he- moglobin düzeyinin düşüklüğü ile belirgin olan kan hastalığı anemi olarak adlandırılır. Antianemik tedavi, anemiye neden olan etkene göre düzenlenir. Eksikliği anemiye neden olan faktörü yerine koymak üzere demir preparatları, folik asid ya da siyanokobalamin (B12 vitamini) verilir. Kronik böbrek yetmezliğinde olduğu gibi eritrosit yapımındaki ye- tersizliğe bağlı anemilerin tedavisi için eritrosit yapımını uyaran eritropoetin, darbepoe- tin, oksimetolon gibi antianemik ilaçlar kullanılır.

Büyüme hormonu eksikliği, büyüme geriliği, kaşeksi, AIDS’e bağlı tükenme sendromu, kısa bağırsak sendromu, Prader-Willi sendromu ve Turner sendromu tedavileri, büyüme hormonun başlıca endikasyonlarıdır.

Mesanenin normal fizyolojik işlevlerini yerine getirememesi halinde idrarın boşaltı- mı ile ilgili çeşitli sorunlar ortaya çıkar. Aşırı aktif mesane nedeniyle ortaya çıkan üriner enkontinans, sık idrara çıkma, acil idrara çıkma gereksinimi gibi rahatsızlıkları önlemek için oksibutinin, tolterodin, solifenasin, darifenasin, fesoterodin, flavoksat, propiverin ve trospium gibi parasempatolitik ilaçlar kullanılır.

Major depresyon, atipik depresyon, distimik bozukluk, şizoaffektif bozukluğun depresif dönemi, post-psikotik depresyon, kronik yorgunluk sendromu, mevsimsel duygulanım bozukluğu gibi çeşitli depresif bozuklukların tedavisi için kullanılan ilaçlara antidepre- san ilaçlar adı verilir.

Roma-Bizans döneminde bitkisel droglarla ilgilenen ve bunlardan ilaç ve kozmetik
ürünleri tertip eden en önemli meslek grupları aşağıda verilmiştir (Baytop, 1985, s. 27- 28):
• Aromatarius (çoğul: Aromatarii): Kokulu maddeler satan
• Herbarius (çoğul: Herbarii): Otsu bitkileri toplayıp satan
• Pharmakopoeos (çoğul: Pharmakopoeoi): İlaçları hazırlayan (Eczacı)
• Pharmakopolos (çoğul: Pharmakopoloi): İlaç satıcısı
• Pharmakopolae circumforaneae: Seyyar ilaç satıcıları
• Pigmentarius (çoğul: Pigmentarii): Renkli kozmetik ürünler, bitki usareleri ve
merhemler hazırlayan ve satan
• Rhizomatos (çoğul: Rhizomatoi): Özellikle yerli drogları toplayıp satan (Kökçü)
• Speciarius (çoğul: Speciarii): Yemeklere lezzet vermek için kullanılan maddeleri
satan (Baharatçı)
• Unguentarius (çoğul: Unguentarii): Merhemleri hazırlayıp satan
Bizans döneminde ilaç terkiplerinin hazırlanmasında tunç veya mermer havanlar
kullanılmıştır. Çapları 4.5 ile 20 santimetre arasında değişen havanlar, genellikle silindir
şeklindedir.

Arap hekimi İbn Baytar (1197-1248), “Kitâb al-Cami al-Müfrredat al-Adviye vel-
Agdiye” adlı tedavi kitabını (Baytarname) yazmıştır. Bu kitapta; Dioskorides, Galen, “İbn-i
Sina”, Razi, Dineveri ve Gafiki gibi bilim insanlarının eserlerinden faydalanılmıştır. Bu
eserde bahsedilen 1400 kadar drogtan 300 kadarı daha önceki kitaplarda yer almamıştır.
Baytarname’de; drogların Arapça ve Grekçe isimleri, özellikleri ve tedavide kullanımları
ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

Osmanlılar Dönemi
Osmanlılar, Selçuklu döneminden kalan tüm tedavi ile ilgili kurumları korumakla kalma-
mış, hüküm sürdüğü topraklarda yeni hastaneler açmışlardır. İlk olarak; Sultan Yıldırım
Bayezid, 1399 senesinde Bursa’da “Yıldırım Darüşşifası’nı” yaptırmıştır. Burada ilkel ilaç et-
kin maddelerinin toplanması ve ilaç terkiplerinin hazırlanmasında Şerbetiyan, Saydalan ve
Uşşaban olarak bilinen meslek erbaplarının çalıştığı, 1399 tarihli vakfiyede yer almaktadır.
Şurup ve şerbetleri hazırlayan kişilere “Şerbetiyan”, tedavide kullanılan bitkileri topla-
yan, esnaftan satın alan ve bu bitkiler konusunda bilgi sahibi olup bunları hastane kileri-
ne teslim eden şahıslara “Uşşaban (Aşşab)”, esas ilaçları (macunlar, haplar) yapanlara ise
“Saydalan (Eczacı)” ismi verilmiştir.

Eczacı Süreyya Bey tarafından hazırlanan ve 1899 yılında tedaviye sunulan “İksir-i Sü-
reyya” adlı preparat, bu döneme ait önemli müstahzarlardan biridir. Uzun süre Pertev la-
boratuvarında üretilen bu müstahzarın yapımına, satışının azalması üzerine, 1965 yılında
son verilmiştir.
Türkiye’de müstahzar ilaçların üretilmesi ve piyasaya çıkarılması 19. yüzyılın ortala-
rında başlamış olmasına rağmen, enjeksiyonluk çözeltilerin müstahzar halinde piyasaya
sunulması 20. yüzyılın başlarında mümkün olmuştur.
Eczacı Andon Stuyanidis tarafından 1903 yılında kurulan “Şark İspençiyari Labora-
tuvarı” adlı kurum Türkiye’de, serum ve enjeksiyonluk çözeltileri hazırlayarak piyasaya
sunan ilk laboratuvardır. Bu laboratuvarda, 40 kadar tıbbi müstahzar yanında, serum (gli-
koz, fizyolojik gibi) ve enjeksiyonluk çözeltiler (Ampul alfa adı altında) büyük ölçekte
hazırlanıp ticari olarak satılıyordu.
Eczacı Mustafa Nevzat, 1923 yılında kurduğu laboratuvarda enjeksiyonluk çözeltileri
ampul halinde hazırlayarak piyasaya sunmuştur. “Mustafa Nevzat Ampulleri” diye bilinen
bu müstahzarlar uzun süre ülkenin ihtiyaçlarını karşılamıştır. Bu laboratuvar daha sonra-
ları “Mustafa Nevzat İlaç Sanayi A.Ş.” adını almıştır.
Bugünkü İbrahim Ethem Kimya evinin kurucusu olan Doktor İbrahim Ethem Ulagay,
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurduğu laboratuvarda önce afyon tentürü, afyon eks-
tresi, ipeka ekstresi gibi galenik preparatlar yapmıştır. 1934 yılında başka bir yere taşınan
laboratuvarda, Huile camphrée, östragenin gibi enjeksiyonluk çözeltiler ve Fitofor tablet,
pentazol gibi tıbbi müstahzarlar hazırlanarak hastaların tedavisinde kullanılmıştır. Bu la-
boratuvar, güç preparatlarının (karaciğer ekstresi ve vitamin ampulleri gibi) seri halde
hazırlanmasında da başarılı olmuştur.
İzmir’de, 1910 yılında Süleyman Ferit Eczacıbaşı, “Süleyman Ferit Müstahzarat ve It-
riyat Fabrikası” adında bir laboratuvar kurmuştur. İlgili müesssede, Ferit kuvvet şurubu,
Ferit kınakına hülasası, Ferit müshil şekeri, Ferit sulfota hapları, Ferit hafakan ruhu ve
Katran Ferit gibi tıbbi müstahzar ile Ferit diş macunu, tozu, suyu, Ferit tuvalet ve çocuk
pudraları, krem Ferit, Ferit kolonyaları gibi kozmetik ürünler ve parfümeri çeşitleri imal
edilmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, resmî bir “Kodeks (Pharmacopoea)” bulunmamak-
tadır. Resmî kodeks olarak Fransız kodeksi (Codex Français) kabul edilmiştir. Eczacılar
tüm preparatları Fransız kodeksine göre hazırlıyorlardı. Ayrıca Dorvault’un “L’Officine,
Répertoire général de pharmacie pratique” adlı eserinden de faydalanıyorlardı. Bu dö-
nemde Kodeks özelliğini barındıran “Pharmacopoea Castrensis Ottomana” ve “Dustur-
ül-Edviye” isimli iki kitap yayınlanmıştır.

Kökçü

On üçüncü yüzyıl

Pharmacoplos ilaç atanlar, speciarus yemeklere lezzet veren maddeleri satanlar, rhizomatos yerli drogları toplayıp satanlar, aromatarius kokulu maddeleri satanlardır.

Eczacılık eğitimi, ilk önceleri 1777 de College de Pharmacie, 1803 tarihinde Ecole de Pharmacie, 1840 tarihinde Ecole Superieurs de Pharmacie ve en sonunda 1920 de Faculté de Pharmacie olarak isimlendirilmiştir.

Tinyak, 70 farklı madde içeren ve esas etkin maddesi opium olan drogdur. Tin-i mahtum, Limni adasında belirli bir bölgesindeki bir kil cinsidir. İnyas baklası ve kroton tohumu Osmanlı İmparatorluğu zamanında aktarların satması yasaklanmış olan droglardır