TEMEL İLAÇ BİLGİSİ VE AKILCI İLAÇ KULLANIMI - Deneme Sınavı - 11

Depresyon, anksiyete bozuklukları ve bipolar rahatsızlığı afektif hastalıklar arasında yer almaktadır.

Çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan kanamaları durdurmak için kullanılan ilaçlara hemostatik ilaçlar; şizofreni başta olmak üzere çeşitli psikozların tedavilerinde kullanılan ilaçlara antipsikotik ilaçlar;  solunum yollarında birikmiş olan balgamın öksürük ile dışarı atılmasını kolaylaştıran ilaçlara ekspektoran adı verilir. Genel anesteziyi oluşturmak amacıyla barbitüratlar kullanılır. Antihistaminikler ise, hareket hastalığına (taşıt tutması) bağlı olarak ortaya çıkan bulantı ve kusmaların tedavisi için sıklıkla kullanılan ilaçlardır.

Kodein, levodropropizin, oksolamin butamirat, izoaminil, karbetapentan, dekstrometorfan ve dionin antitusif, gayafenesin, potasyum gayakolsülfonat ve glisiretinik asit ekspektoran, asetilsistein, erdostein, karbosistein, bromheksin ve ambroksol ise mukolitik ilaçlara örnek olarak verilebilir.

Tetrasiklinler bakteri ribozomlarında protein sentezini inhibe ederek bakteriyostatik etki gösteren, oldukça genis spektrumlu ilaçlardır. Aminoglikozidler bakterilerin ribozomal protein sentezlerini bozarak bakterisid etki gösteren ilaçlardır. Amfenikoller bakterilerin ribozomal protein sentezlerini inhibe eden, genellikle bakteriyostatik ancak bazı mikroorganizmalara karşı bakterisid etki gösteren diğer bir ilaç grubudur. Florokinolonlar bakteriyel DNA (deoksiribonükleik asid)-giraz enzimini inhibe ederek bakterisid etki gösteren ilaçlardır. Sülfonamidler ise mikrobiyal folik asit sentezini inhibe ederek, bakteriyel DNA ve RNA (ribonükleik asid) sentezini bozan, bakteriyostatik etkili ilaçlardır

Dermatit/ekzema, liken, keloid, alopesi, psöriyazis ve pemfigus gibi hastalıklar, ciltte oluşan hastalıklara örnek olarak verilebilir. Kserostomi ağız kuruluğu anlamına gelmektedir.

İlaç, hastalıkları teşhis etmek (tanı), önlemek (profilaksi), tedavi etmek (terapi) ve daha kısıtlı ölçüde olmak üzere kontrasepsiyon ve cerrahi girişimlerin kolaylaştırılması gibi diğer amaçlar için kullanılan maddedir. İlaçların, hastalıkların profilaksisi için kullanıma ilişkin en güzel örnek ise ası uygulamasıdır. Çocuk felci, suçiçeği, tüberküloz, hepatit ve pnömokok gibi ciddi hastalıkların etkenlerine karsı henüz çocukluk döneminde uygulanan asılar, çocukların bu enfeksiyonlara karsı bağışıklık kazanmalarını ve hastalıklardan korunmalarını sağlamaktadır.

Bunlardan, hastalık nedeninin tamamen ortadan kaldırıldığı ve tam bir iyileşmenin sağlandığı tedavi sekline radikal tedavi adı verilir. Örneğin, idrar yolunda bakteriyel kaynaklı enfeksiyon gelişen bir hastanın, uygun antibiyotik ilacı kullanarak eski sağlığına tekrar kavuşması durumunda radikal bir tedaviden söz edilir.

Kanser hastalığı ile ilişkili olarak cerrahi tedavi, kansere dönüşme olasılığı yüksek olan dokuların çıkartılması ile kanseri önlemek (profilaktik cerrahi), kanserin tanısını koymak ve vücudun diğer bölgelerine yayılımını belirlemek (diyagnostik cerrahi), dokuda yer alan tüm kanser hücrelerini vücuttan uzaklaştırmak (kuratif cerrahi), hastanın şikâyetlerini azaltmak (palyatif cerrahi), diğer tedavi yaklaşımlarına destek sağlamak (suportif cerrahi), daha önce ameliyat edilmiş bölgenin görümünü düzeltmek ve dokuları yenilemek (rekonstruktif cerrahi) gibi pek çok nedenle uygulanabilir.

İlaçlar, hazırlanış şekillerine göre ofisinal ilaç, majistral ilaç ve müstahzar ilaç olmak üzere üç sınıfa ayrılırlar. Ofisinal ilaç bir eczanede “farmakopelerde belirtilen formüllere göre” hazırlanan tıbbi ürün demektir. Majistral ilaç ise hekimin reçete ettiği formüle göre eczacı tarafından hazırlanan üründür. Eczacı majistral ilacı hazırladıktan sonra, şişenin/ kutunun üzerine içerik, kullanım sekli ve son kullanım tarihi gibi bilgilerin bulunduğu bir etiket yapıştırır. Majistral ilaçlardan dâhilen kullanılması gerekenler beyaz, haricen kullanılması gerekenler ise kırmızı etiketle etiketlenir. Yerli ya da yabancı ilaç şirketleri tarafından üretilen ve bu şirketlerin belirlediği özel isim ile satışa sunulan fabrikasyon ilaç şekillerine ise müstahzar ilaç adı verilir. Müstahzar ilaçların satışa sunulabilmeleri için ülkenin, ilgili sağlık otoritesi tarafından ruhsatlandırılmış olmaları gerekir.

Bir maddenin “ilaç” niteliği taşıyabilmesi için neden olduğu etkinin üç temel özelliği seçicilik, geçici etki ve doza bağımlılıktır. İlaç etkisinin seçici olması, uygulanan ilacın vücutta sadece hedefin etki yöresini etkilemesi, diğer yerlerde etki göstermemesi demektir. Geçici etki, ilaç kesildiğinde, beklenen sürede ortadan kalkan etkidir. doza bağımlılık ise etkinin uygulanan ilaç miktarına bağımlı olması, yani vücuda verilen ilacın miktarı arttıkça etkisinin de artması anlamına gelmektedir.

Sıvı Farmasötik Şekiller şunlardır: Solüsyon, Süspansiyon, Emülsiyon, Şurup, Posyon, Tentür, Eliksir/İksir, infüzyon ve Dekoksiyon, Ekstre, Enema,  Sprey.

Intrakütan uygulamada ilaç, cildin içine hacmi 0.1 ml’den fazla olmayacak şekilde enjekte edilir. Genellikle alerji veya bakteriyoloji testleri ve lokal anestezi uygulamaları için kullanılan bir uygulama yoludur.

İlaçların etki yerlerine ulaşmaları ve etkilerini gösterdikten sonra vücuttan uzaklaştırılmaları için çeşitli hücrelerin içine girmeleri ve hatta hücre tabakalarının arasından geçmeleri gerekir. İlaçların hücreye girip çıkarken asmaları gereken yapı, hücrenin sitoplazma membranıdır. İlaçlar, sitoplazma membranını genellikle pasif difüzyon ve taşıyıcı aracılıklı taşınım olayları ile asarlar. İlaç moleküllerinin, yüksek konsantrasyonda bulundukları alandan, düşük konsantrasyonda bulundukları alana doğru geçmelerine “pasif (basit) difüzyon” adı verilir. Tasınım, konsantrasyon yokuşu yönünde olduğu için enerji kullanımı gerekmez. Pasif difüzyon için herhangi bir taşıyıcı molekül de kullanılmaz.

Vücuda alınan ilaçların, vücutta bulunan enzimler tarafından, kimyasal değişikliklere uğratılmasına biyotransformasyon (metabolizma) adı verilir. Biyotransformasyona uğrayan ilaçlar, genellikle daha az etkili ya da tamamen etkisiz bileşikler hâline getirilirler. Biyoinaktivasyon ya da detoksikasyon olarak de bilinen bu olay sonucu ortaya çıkan etkisiz bileşiklere inaktif metabolitler adı verilir.

İlaçlar, hastalığa neden olan patolojik süreci ya da etkeni baskılamak, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve hastanın yaşam kalitesini artırmak amaçları ile de kullanılabilirler. Böyle tedavilere “palyatif tedavi” adı verilir.

Yerli ya da yabancı ilaç şirketleri tarafından üretilen ve bu şirketlerin belirlediği özel isim ile satışa sunulan fabrikasyon ilaç şekillerine ise müstahzar ilaç adı verilir.

Komprime olarak da bilinen tabletler, bir veya daha fazla ilaç etkin maddesinin, yardımcı maddelerle karıştırılıp özel makinelerde sıkılaştırılmaları ile elde edilen katı farmasötik şekillerdir.

Suda köpürerek eriyen ve tamamen çözündükten sonra kullanılan tabletlere “efervesan tablet” adı verilir.

İlacın, bölgesel etki elde etmek amacıyla dogrudan vücut yüzeyine ya da enjektör ignesi ile ulaşılabilecek derinlikte bir alana uygulanmasına lokal uygulama adı verilir.

Absorbsiyon hızını etkileyen ilaca özgü etkenlerden en önemlisi lipofilitedir. Absorbsiyon hızının belirlenmesinde, ilacın iyonizasyon durumu da önem taşır. İlacın uygulandıgı alandan geçen kan akımının hızı, uygulama alanının genişliği ve permeabilitesi ilacın uygulandığı alana özgü olan ve absorbsiyon hızını etkileyen başlıca etkenlerdir. Uygulama alanından geçen kan akımı hızlı ise, absorbsiyon hızı artar. İlacın uygulandıgı alanın genişliği ve permeabilitesi ne kadar yüksekse absorbsiyon da o kadar hızlı olur.