TEMEL İDARE HUKUKU

Devletin, olağanüstü hâllerde (olağanüstü hâl, savaş ve seferberlik gibi) vatandaşlar için getirebileceği para, taşınır mal ve çalışma yükümlülüklerine hukukta “istimval” adı verilmektedir.

İdarenin elindeki mallardan hangilerinin kamusal niteliğinde olduğunun
belirlenmesinde, kanunî belirleme ve içtihadî belirleme şeklinde iki yönteme başvurulmaktadır.

Kamunun (halkın) doğrudan kullanımına ya da yararlanmasına sunulan mallara orta malları denir. Yollar, meydanlar, köprüler orta mallarının örneklerini oluşturur. Orta malları, kamusal mal niteliklerini (orta malı olmaları) tahsis işlemi ile kazanırlar.

Kamu mülkiyeti idareye, özel mülkiyette olmayan bazı yükümlülükler
yüklemektedir. Bunlardan biri de, kamu mallarını bağışlama veya ücretsiz devretme yetkisine sahip olunmamasıdır.

Bir kamu tüzel kişisinin, başka bir kamu tüzel kişisinin malına ihtiyacı olduğunda, kamulaştırma yoluna gidilemeyeceğine göre nasıl bir yol
takip edilecektir? Bu sorunun cevabı 2942 sayılı
Kamulaştırma Kanunu’nun 30. maddesinde verilmektedir.
Bir idareye ait taşınmaz malın diğer idareye devri (KM, m.30): Kamulaştırma Kanunu’nun 30.
maddesinde, iki kamu tüzel kişisinin önce anlaşma
yoluna başvuracağı, anlaşamaz iseler Danıştay’ın
kararına başvuracakları belirtilmektedir.

Kamu hizmetine tahsis edilen bu mallardan
(hizmet mallarından) bir kısmında idare sadece kendisi kullanır, halkın bu malları kullanması, kamu düzeni, millî güvenlik gibi gerekçelerle yasaklanmıştır. Mesela kışlalar, hapishaneler, askeri fabrikalar, elektrik santralleri, mühimmat depoları
bu şekildedir . Hizmet mallarından bazılarında halk, hizmetin niteliğine uygun ve o ölçüde yararlanırlar. Mesela okul binaları, hastane binaları, idarelerin hizmet binaları
bu şekildedir. İdare bu mallardan yararlanma konusunda düzenleme yapma yetkisine sahiptir

Anayasa (m.46) ve Kamulaştırma Kanunu’nda (m.1) açıkça ifade edildiği üzere, kamulaştırma ancak devlet ve diğer kamu tüzel kişileri tarafından yapılabilir. Burada şunu da belirtmek gerekir ki Kamulaştırma Kanunu’nun 3. maddesi gereğince, kamu tüzel kişileri ancak kendi görev alanları ile ilgili olarak kamulaştırma yapabilirler. Görev alanları dışında bir kamu hizmeti için kamulaştırma yapamazlar.

Taksitlendirme en fazla yıllık olarak 5 eşit taksit (beş yılbeş taksit) şeklinde olabilir. Taksitlendirme durumunda, kamulaştırma bedelinin en az altıda biri, peşin ödenmek
zorundadır. Son olarak taksitlere, peşin ödeme gününü takip eden günden itibaren, Devlet borçları için öngörülen en yüksek faiz haddi uygulanır.

Yükseköğretim kurulu yararına kamulaştırmalarda yetkilidir. Onay makamı kurul başkanıdır. Cumhurbaşkanı, ayrı illerdeki birden çok kamu tüzel kişileri yararına ve birden fazla il sınırlarındaki devlet adına kamulaştırmalarda yetkilidir. Bunlar için ayrıca onaya gerek yoktur. İlgili bakanlık (Tarım ve Orman Bakanlığı); büyük enerji, sulama, iskân, yeni orman yetiştirilmesi, kıyıların korunması projeleri kamulaştırılmalarında yetkilidir. Bunlar için ayrıca onaya gerek yoktur.

Doğmasından itibaren bir yıl içinde kullanılmayan malikin geri alma hakkı düşer.

İmar mevzuatına göre, idare ifraz (parselasyon) işlemlerinde ortaklık payı adı altında, %40 oranına kadar özel mülkiyetteki taşınmazları kamu malı hâline getirebilmektedir (İmar Kanunu, m.18). Doğru cevap D'dir.

İstimval yöntemine ancak savaş, seferberlik, olağanüstü hâl gibi olağanüstü durumlarda başvurulabilir. Olağan zamanlarda istimvale başvurulamaz. Doğru cevap A'dır.

Bir kamu hizmetine tahsis edilmiş ve o hizmet için biçimlendirilmiş, o hizmetin parçası olacak şekilde düzenlenmiş mallar, hizmet mallarını oluşturur. Okul binası, hastane binası, adliye binası hizmet mallarına örnektir. Hizmet malları, kamusal mal niteliğini tahsis işlemi ile kazanır. Doğru cevap A'dır.

Sahipsiz mal deyimi, özel hukuk anlamında sahibi olmayan mal anlamında değil, özel hukuk kişilerinin mülkiyetinde olmayan ve niteliği gereği mülkiyete konu olamayan malları ifade etmektedir. Bu anlamda kayalar, tepeler, dağlar ve onlardan çıkan kaynaklar, denizler, iç denizleri göller, nehirler, kıyılar, tabii servet ve kaynaklar, ormanlar bu kategori içinde yer almaktadırlar.

Bir idareye ait taşınmaz malın diğer idareye devrini düzenleyen Kamulaştırma Kanunu’nun 30. maddesinde, iki kamu tüzel kişisinin önce anlaşma yoluna başvuracağı, anlaşamaz iseler Danıştay’ın kararına başvuracakları belirtilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Ortak ve genel yararlanma, önceden izin alınmaksızın, eşit şartlarda ve kural olarak bedel ödemeksizin kamusal mallardan yararlanmayı ifade etmektedir. Doğru cevap E'dir.

Kamulaştırma, mülkiyet hakkına müdahale niteliğinde olduğundan, kamulaştırmanın esas ve usulleri kanunla düzenlenmelidir. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu, kamulaştırmanın usul ve esaslarını düzenlemektedir. Doğru cevap A'dır.

İdari aşamada; idare son olarak, kıymet takdir komisyonunca tespit edilen bedeli belirtmeksizin, kamulaştırılması kararlaştırılan taşınmaz malın bedelinin peşin veya taksitle yahut trampa yoluyla devralmak istediğini resmi taahhütlü bir yazıyla malike bildirir. Doğru cevap E'dir.

Kamulaştırma Kanunu’nun 23. maddesine göre aşağıdaki şartların varlığında, malik taşınmazı geri alma hakkına sahiptir.

Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesi tarihinden itibaren beş yıl içinde, kamulaştırmayı yapan idarece veya 22. maddenin ikinci fıkrası uyarınca devir veya tahsis yapılan idarece; kamulaştırma ve devir amacına uygun hiçbir işlem veya tesisat yapılmaz veya kamu yararına yönelik bir ihtiyaca tahsis edilmeyerek taşınmaz mal olduğu gibi bırakılırsa.

Mal sahibi veya mirasçıları kamulaştırma bedelini aldıkları günden itibaren işleyecek kanunî faiziyle birlikte ödeyerek, taşınmaz malını geri alabilir.

Doğmasından itibaren bir yıl içinde kullanılmayan geri alma hakkı düşer.Doğru cevap A'dır.

Devletin, olağanüstü hâllerde vatandaşlar için getirebileceği para, taşınır mal ve çalışma yükümlülüklerine hukukta “istimval” adı verilmektedir. Doğru cevap D'dir.