İdare Hukukununun Temel Kavramları ve İlkeleri

Genel olarak özel hukuk kişilerle kişiler arasındaki münasebetleri konu edinirken; kamu hukuku kişilerle devlet (idare) arasındaki ilişkileri ele almaktadır. Kamu hukuku içinde yer alan bilimlerden biri de idare hukukudur. 

1. Kuruluş açısından farklar

2. Amaçları bakımından farklar

3. Faaliyet alanlarının tespiti açısından farklar

4. Kamu gücünden yararlanma bakımından farklar

5. Üstünlük açısından farklar

6. Kanunilik açısından farklar

7. Sona erme açısından farklar

Organik anlamda idare, kuruluş (teşkilat) olarak idarenin, devletin üç temel organı arasındaki yerinin belirlenmesini ifade etmektedir.

Yürütülen faaliyetin hangi organ ya da teşkilat tarafından yürütüldüğüne değil, faaliyetin niteliğine bakılmalıdır. Yürütülen faaliyet “idari faaliyet-idari işlev” ya da “idari etkinlik” niteliğini taşıyorsa, bu faaliyeti yürütene “işlevsel anlamda idare” denir.

İdari İşlev Dışında Olan Faaliyetler: a) Yasama faaliyetleri idari işlev dışındadır. b) Yargılama faaliyetleri idari işlev dışındadır. c) Hükûmet faaliyetleri idari işlev dışındadır. d) İdarenin özel hukuka tabi faaliyetleri, idari işlev dışındadır.

İdarenin hukuku: İdare denilen teşkilatın kurulmasında ve faaliyetlerini yürütmesinde uygulanan hukuk kurallarının (kamu hukuku-özel hukuk) bütününü ifade etmektedir(CHAPUS, C.I, s.1). İdare hukuku:“Kamu tüzel kişilerinin (idarenin) idari faaliyetlerini düzenleyen, özel hukuk kuralları dışındaki hukuk kuralarının bütünüdür” (RİVERO/WALİNE, s.20).

1. Adlî idare sistemi

2. İdari rejim

1. İdare hukuku yeni bir hukuk dalıdır.

2. İdare hukuku dağınık bir hukuk dalıdır

3. İdare hukuku içtihada dayalı bir hukuk dalıdır.

4. İdare hukuku bağımsız bir hukuk dalıdır

5.İdare hukuku statüler hukukudur

6 . İdare hukukunda idarenin işlemleri tek yanlıdır. 

7. İdare hukukunda eşitsizlik hakimdir.

8. İdare hukukundan doğan davalar İdari yargıda görülür. 

a) Anayasa: 

b. Kanun

c. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi

d. Yönetmelik

1. Temel hak ve özgürlüklerin anayasal olarak güvenceye alınması

2. Kuvvetler ayrılığı rejiminin uygulanması

3. Hukuka bağlılık ilkesinin geçerliliği

4. Kanuni idare ilkesi: Hukuk devletinin bir diğer unsuru, “kanuni idare” ilkesinin varlığıdır. 

5. Yargısal denetim

6. İdarenin hukuki sorumluluğu ilkesi

7. Hukuki istikrar ve güvenlik ilkesi

8. Mahkemelerin bağımsızlığı

9. Demokratik yönetim

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra insanlığın karşı karşıya kaldığı sosyal ve ekonomik bunalımı ortadan kaldırmak ve kişileri ekonomik anlamda bir nebze olsun rahatlatmak için devletin ekonomik hayata müdahale etmesi fikri sonucunda “sosyal devlet“ ilkesi ortaya çıkmıştır. Sosyal devlet, iktisadî liberalizmin (vahşi kapitalizm) yıkıcı etkilerini tamir etmek ve sosyalist devlet anlayışına karşı bir tedbir olmak üzere, hukuk devleti ilkesinin tamamlayıcısı olarak 20. yüzyılda ortaya çıkan bir anlayıştır

Eşitlik ilkesi-idare hukuku ilişkisi, kamu hizmetlerinin sunumunda gündeme gelmektedir. Bilindiği üzere kamu hizmetlerinin temel ilkelerinden birisi, kamu hizmetlerinde eşitlik ilkesidir.

Hukuk devleti ilkesinin bir gereği de “idarenin kanuniliği” ilkesidir. Bu ilke geniş anlamıyla “idareye ve faaliyetlerine kanunun egemen olmasını” ifade etmektedir”.

Merkezden yönetim, tüm yetkilerin başkent adı verilen devlet merkezinde toplanması, kamu hizmetlerin başkentte planlanıp merkezden ve merkezin hiyerarşisi içindeki taşra yöneticileri tarafından yürütülmesidir.

a. Merkezden yönetimde sadece “devlet tüzel kişiliği” bulunmaktadır. Kamu hizmetleri, devlet tüzel kişiliği eliyle tüm ülke düzeyinde sunulmaktadır. b. Devlet tüzel kişiliği (merkezî idare), üstlendiği kamu hizmetlerini “bakanlık” denilen teşkilatlar eliyle yürütmektedir. Bakanlıkların ayrı bir tüzel kişiliği bulunmamakta olup devlet tüzel kişiliğinin organlarıdırlar. c. Hizmetler merkezde toplanmıştır ve kararların alınması ve bunların uygulanması yetkisi bu merkezin elindedir. d. Merkezde toplanan kamu hizmetlerinin gelir ve giderleri merkezî bütçede toplanır. e. Taşradaki hizmetler, merkezin emrinde ve onun emir ve talimatları doğrultusunda hareket eden taşra memurları tarafından yürütülür.

Yetki genişliği, merkeze ait bazı yetkilerin, taşradaki merkezin yöneticisi (vali) tarafından, merkeze sormadan, merkez adına kullanılabilmesidir.

Çok çeşitli ve parçalı olan idari birimlerin, uyum (ahenk) içinde, yani bir bütünlük içinde faaliyette bulunmasına “idarenin bütünlüğü” denilir.

Hiyerarşi (silsile-i meratip), sözlükte kademelenme ya da derecelenme anlamına gelmekte olup, hukukta teşkilat içindeki görevliler arasındaki astlık- üstlük durumunu ifade etmektedir. Her türlü teşkilatta (örgütte) bir piramit gibi, bir en üst yönetici (hiyerarşik amir) bulunur. En üst amirin emrinde alta doğru, üstler ve astlar (amirler ve memurlar) yer alır. Üstekine amir (mafevk), alttakine de memur (mâdûn) denilir (ONAR, age., s.598). Üstün ast üzerindeki yetkilerine de “hiyerarşi yetkisi“ ismi verilir (GÜNDAY, age., s.71). Bu durum, işin mahiyetinden kaynaklanmaktadır. Zira böyle bir düzenin olmadığı yerde uyumlu bir işleyiş söz konusu olamaz. Bu nedenle hiyerarşi (astlık-üstlük ilişkisi) her türlü teşkilat içinde bulunur (ÖZAY, Günışığında, s.153; GÜNDAY, age., s.71). İdare hukuku bakımından, başta devlet tüzel kişiliği olmak üzere her bir kamu tüzel kişisinin içinde hiyerarşi ilişkisi bulunmaktadır. Tüzel kişi içindeki uyumlu işleyiş bu sayede gerçekleşmiş olur.

İdari vesayet, merkezî idare (ya da merkez konumunda kabul edilen idare ile yerinden yönetim idareleri arasındaki bütünlüğü sağlayan hukuki araçtır. Bu yöntemle merkezî idarenin (devletin), yerinden yönetim idarelerini denetlemesine “idari vesayet denetimi” denir.

a. Kaldırma yetkisi

b. Onama yetkisi

c. Kararı iade yetkisi

d. Dava açma yetkisi

e. İzin yetkisi