TEMEL HUKUK BİLGİSİ

Nişanlanma ehliyeti bakımından kanun koyucu bir düzenleme getirmemiştir. Yalnızca TMK. m. 118/II’de küçük ve kısıtlıların nişanlanması hususunda yasal temsilcinin rızası olmadan küçük ve kısıtlının nişanlanma ile bağlı olmayacağı ifade edilmiştir. Doktrinde nişanlanma ehliyeti bakımından bir yaş sınırı bulunmamakla birlikte geçerli bir nişanlılık ilişkisinin kurulabilmesi için kişinin, nişanlanmanın tüm sonuçlarını ayırt edebilecek yaşta olması gerektiği ifade edilmektedir. Dolayısıyla ayırt etme gücü, nişanlanma ehliyetinin vazgeçilmez bir unsurudur. Fakat nişanlanmanınmahiyetini anlayamayacak durumda olanların nişanlanması geçersizdir. Bununla birlikte yukarıda ifade edilen ve TMK. m. 118/II ile getirilen kural, nişanlanmanın ekonomik sonuçlarına ilişkindir. Yani yasal temsilcinin rızası bulunmaksızın nişanlanan küçüğün ya da kısıtlının nişanlılık akdi geçerli olmakla birlikte bu akdin doğuracağı ekonomik sonuçlardan sorumlu olmayacaktır. Çünkü nişanlanma kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır ve sınırlı ehliyetsizler kişiye sıkı sıkıya bağlı haklarını yasal temsilcilerinin rızası aranmaksızın kullanabilirler.

Nişanlılığın, evlilik dışında bir sebeple, sona ermesinin birtakım hukuki sonuçları vardır. Eğer nişanlanma, tarafların birbiriyle evlenmesi sebebiyle sona ermişse artık evlilik hukukuna ilişkin sonuçlar gündeme gelir. Fakat başkaca bir sebeple sona erme halinde maddi ve manevi tazminat ile hediyelerin karşılıklı iadesi kurumları gündeme gelir. Nişanlılık ilişkisi taraflardan birinin haklı sebebi olmaksızın ya da karşı tarafın kusurundan kaynaklı bir haklı sebebe dayanarak bozulmuşsa maddi tazminat talep edilmesi gündeme gelir. Nişanlılık ilişkisini haksız olarak bozan kişi diğer tarafa maddi tazminat ödeyeceği gibi nişanı haklı bir sebebe dayanarak bozan kişi, haklı sebep karşı tarafın kusurundan kaynaklanıyorsa ondan tazminat talep edebilir. Maddi tazminat nişanlılık ilişkisine olan güvenle evlenmeye yönelik yapılan masrafları kapsar. Maddi tazminat talep etme hakkı yalnızca nişanlılara ait bir hak değildir. Tazminat talep etme hakkı olan nişanlının ana babası ve onlar gibi davrananlar da karşı taraftan maddi tazminat talep edebilir. Nişanlılığın sona ermesinin bir diğer sonucu manevi tazminat istem hakkıdır. Nişanın bozulması sebebiyle kişilik hakkı ihlal edilen taraf, karşı tarafın kusurlu olması kaydıyla, manevi tazminat isteme hakkına sahiptir. Son olarak nişanlılığın sona ermesi neticesinde alışılmışın dışındaki hediyelerin iadesi talep edilebilir. Bu talep hakkı hem nişanlılara hem de anababa ve onlar gibi davrananlara verilmiş bir haktır (TMK. m. 122). Hediyelerin iadesi kapsamına her hediye girmez, yalnızca alışılmışın dışında hediyelerin iadesi istenebilir. Yoksa mesela nişanlısına hediye ettiği bir buket çiçeğin ya da bir kravatın iadesinin istenmesi anlamsızdır.

Evlenme ile aralarında bir evlilik birliği kuran eşler bu birliğin kurulması ile birtakım hak ve yükümlülüklere sahip olurlar. Bu anlamda eşler, içinde bulundukları evlilik birliğini ortak olarak birlikte yönetirler. Zira kanun koyucu evlilik birliğini eşitlik ve karşılıklı saygı ilkelerine dayandırarak düzenlemiştir. Bu bakış açısının bir tezahürü olarak eşler evlilik birliğini ortak yönetirler. Evlilik birliğinin yönetimi dışında eşler evlilik birliğinin temsili bakımından da eşit derecede hak sahibidirler. Yani eşlerden herhangi biri evlilik birliğini temsilen hareket ederek üçüncü kişilerle hu kuki işlem yapabilir. Ancak bu hak evlilik birliğinin sürekli ihtiyaçları ile sınırlı olarak kullanılabilir. Sürekli ihtiyaçlar, evlilik birliğinin sürdürülmesi için yapılan masraflardır. Mesela faturaların ya da kiranın ödenmesi, mutfak masrafları, bozulan tesisatın ya da buzdolabının tamir ettirilmesi gibi masraflar sürekli ihtiyaçtır. Diğer ihtiyaçlar bakımından ise eşler birlikte karar verirler. Evlilik birliğinin kurulması ile yukarıda izah edilen haklar dışında eşler birtakım yükümlülükler altına girerler. Bu yükümlülüklerin başında eşlerin sadakat yükümlülüğü gelir. Sadakat yükümlülüğünün kapsamı geniş yorumlanır. Keza bu yükümlülüğün kapsamında cinsel sadakat, ruhi (duygusal) sadakat, düşünsel sadakat ve ekonomik sadakat girer. Ayrıca sadakat yükümlülüğü, eşlerin birlikte yaşama yükümlülüğünü de kapsar. Sadakat yükümlülüğünden başka eşlerin evlilik birliğinin mutluluğunu sağlama yükümlülüğü vardır. Bu anlamda eşler birliğin mutluluğunu sağlamak adına ortaklaşa hareket ederek gereken her şeyi yapar. Eşlerin bir diğer yükümlülüğü ise yardım yükümlülüğüdür. Eşler birbirine karşı gerek maddi ve gerek manevi yardım ederler. Maddi yardımdan fiziki yardım anlaşılır. Eşlerin birbirine iktisadi anlamda destek olması ya da hasta olan eşin bakımını diğer eşin üstlenmesi maddi yardıma örnektir. Manevi yardım ise daha çok psikolojiktir. Eşlerin birbirini dinlemesi, problemleri hakkında akıl vermesi, morali bozuk olan eşe diğer eşin neşe vermesi manevi yardıma örnektir. Evlilik birliğinden doğan bir başka yükümlülük ise eşlerin birbirine bilgi verme yükümlülüğüdür. Evlilik birliğinin kurulması ile tek başına süren bekâr hayatı sona erer ve ortak bir hayat başlar. Bu ortak hayatın sağlıklı yürütülebilmesi için eşlerden birinin sorması halinde diğer eşin geliri, borçları gibi konularda bilgi vermesi gerekir. Son olarak eşler çocuklarına karşı da özen yükümlülüğü altındadır. Pek tabii bu yükümlülük evlilik birliğinin kurulması ile değil en az bir çocuğun olması ile başlar. Ancak çocuk ana rahmine düştüğü andan itibaren sağlıklı bir hamilelik sürecinin geçirilebilmesi ve sağlıklı bir doğumun gerçekleşmesi için de gerekli özenin gösterilmesi gerekir. Çocuğun doğumundan sonra da eşler, çocuğun bakımı, eğitimi ve gözetilmesi hususunda gerekli dikkat ve özeni gösterir.

Bir kişinin evlenebilmesi için her şeyden önce evlenmeye ehil olması gerekir. Hukuk sistemimiz evlenme ehliyetini özel olarak düzenlemiştir. Bu sebeple evlenme ehliyeti hak ya da fiil ehliyetinden farklıdır. Evlenme ehliyetine sahip olabilmek için öncelikle ayırt etme gücüne sahip olmak gerekir. Bunun yanı sıra evlenecek kişinin kural olarak on yedi yaşını doldurmuş olması gerekir. Buna olağan evlenme yaşı denir. Ancak olağanüstü bir durumun ve çok önemli bir sebebin varlığı halinde hâkim, on altı yaşını doldurmuş kişilerin evlenmesine izin verebilir. Mesela on altı yaşını doldurmuş bir genç kız erkek arkadaşı ile münasebetinden hamile kalmış olabilir. Böyle bir durumda hâkimin evlenmeye izin vermesi gerekir.

Türk Medeni Kanunu 305.madde ve devamı hükümlerinde evlat edinme düzenlenmiştir. Evlat edinme küçüklerin ve ergin ya da kısıtlıların evlat edinilmesini farklı hükümlerle açıklamıştır. Küçüklerin evlat edinilmesi, evlat edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olmasına bağlıdır. Buna ek olarak evlat edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekir. Burada hakim her somut olaya göre farklı ölçütlere dikkat edecektir. Kanun’un 306’ıncı maddesine göre eşler ancak birlikte evlat edinebilirler. Evli olmayanların birlikte evlat edinmesi mümkün değildir. Eşler açısından en az beş yıldan beri evli olmaları veya otuz yaşını doldurmuş olmaları gerekir. Eşlerden biri, en az iki yıldan beri evli olmaları veya kendisinin otuz yaşını doldurmuş olması koşuluyla diğerinin çocuğunu evlat edinebilir. Bunun yanında tek başına evlat edinme koşulu ise, evli olmayan kişinin otuz yaşını doldurmuş olmasıdır. Rıza konusunda küçüğün rızası ve yaşı, ana ve babanın rızası ve rızanın aranmaması ayrı ayrı hükme bağlanmıştır. Buna göre evlat edinilenin, evlat edinenden en az on sekiz yaş küçük olması şartı aranmıştır. Ayırt etme gücüne sahip olan küçük, rızası olmadıkça evlat edinilemez. Ancak çocuk vesayet altında ise, ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlat edinilebilir. Evlat edinme, küçüğün anne ve babasının rızası ile mümkündür. Rıza, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklandıktan sonra tutanağa geçirilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, verilen rızanın, evlat edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlat edinenler henüz belirlenmemiş olsa dahi geçerli olmasıdır. Yeni doğmuş küçükler açısından doğumunun üzerinden altı hafta geçmedikçe rıza verilemez. Eğer ana veya baba rıza verip sonra geri almak isterlerse, tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde aynı usulle geri alınabilir. Ancak daha sonra verilen rıza kesinlik arz eder ve bir daha geri alınamaz. Erginlerin evlat edinilmesinde de yine küçüklerde olduğu gibi beş yıl boyunca birlikte yaşama şartı aranmaktadır. Evlat edinilecek erginin rızası, evlat edinilecek olanın eşinin rızası, kısıtlı olduğu takdirde vesayet dairelerinin izni ile evlat edinenlerin altsoyunun açık rızası aranırken, evlat edinen ile edinilen arasındaki yaş farkının yine onsekiz yaş olması gerekmektedir.

Evlatlığın mirasçılığı TMK. m. 500’de özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre evlatlık, tıpkı mirasbırakanın altsoyu gibi ona mirasçı olur. Mesela mirasbırakan Ahmet’in 2’si öz 1’i evlatlık olmak üzere üç çocuğu varsa bu durumda hepsi mirastan eşit olarak pay alır. Evlatlığın altsoyu da mirasbırakana mirasçı olur. Yani eğer evlatlık mirasbırakandan önce ölmüşse, evlatlığın payı kendi altsoyuna kalır. Ancak evlat edinen ve onun hısımları evlatlığa mirasçı olmaz. Yani evlatlığın ölümü halinde evlatlığın mirası evlat edinene kalmaz. Ayrıca evlatlığın kendi ana-babasına olan mirasçılığı da devam eder. Yukarıdaki örnekte Ahmet’in evlatlığı hem Ahmet’in mirasına hem de kendi öz ana-babasının mirasına mirasçı olur.

Daha önce ifade edildiği gibi bizim hukukumuz bakımından aslolan yasal mirasçılıktır. Bu anlamda kanun koyucu yasal mirasçıların mirasçılık haklarını koruma altına almıştır. Her ne kadar mirasbırakana iradi mirasçılık yetkisi verilmiş olsa da bu yetki de saklı pay denilen kavramla sınırlanmıştır. Saklı pay, belirli bazı yasal mirasçıların müdahale edilemeyecek miras paylarını ifade eder. Yani mirasbırakan ölüme bağlı tasarrufları ile tüm malvarlığı üzerinde tasarrufta bulunamaz. Saklı paylı mirasçılar sınırlı sayı ilkesine göre belirlenmiştir. Buna göre saklı paylı mirasçılar altsoy, ana-baba ve sağ kalan eştir. Görüldüğü üzere büyükanne ve büyükbaba ile devlet yasal mirasçı olmalarına rağmen saklı paylı mirasçı değildirler. Saklı pay oranları yine Kanun’da gösterilmiştir. TMK. m. 506’ya göre saklı paylar şu şekildedir; • Altsoy için yasal miras payının yarısı, • Ana ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri, • Sağ kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçü. İşte mirasbırakan ölüme bağlı tasarruflarda bulunurken bu saklı payları ihlal edemez. Eğer ölüme bağlı tasarruf, saklı paylı mirasçıların saklı payını ihlal edecek ölçüde ise bu durumda saklı paylı mirasçılar tarafından saklı paylarının kendilerine verilmesi için bir dava açılır. Bu davaya tenkis davası, dava neticesinde verilen karara da ölüme bağlı tasarrufun tenkisi denir.

Bir kişinin evlenebilmesi için her şeyden önce evlenmeye ehil olması gerekir. Hukuk sistemimiz evlenme ehliyetini özel olarak düzenlemiştir. Bu sebeple evlenme ehliyeti hak ya da fiil ehliyetinden farklıdır. Evlenme ehliyetine sahip olabilmek için öncelikle ayırt etme gücüne sahip olmak gerekir. Bunun yanı sıra evlenecek kişinin kural olarak on yedi yaşını doldurmuş olması gerekir. Buna olağan evlenme yaşı denir. Ancak olağanüstü bir durumun ve çok önemli bir sebebin varlığı halinde hâkim, on altı yaşını doldurmuş kişilerin evlenmesine izin verebilir. Mesela on altı yaşını doldurmuş bir genç kız erkek arkadaşı ile münasebetinden hamile kalmış olabilir. Böyle bir durumda hâkimin evlenmeye izin vermesi gerekir.

Kesin evlenme engelleri belirli bir dereceye kadar hısımlık, taraflardan birinin evli olması ya da taraflardan birinin akıl hastalığının bulunmasıdır. Medeni Kanun üstsoy ve altsoy arasında; kardeşler arasında; amca, dayı, hala ve teyze arasında evliliği kesin olarak yasaklamıştır. Ancak söz konusu yasak yalnızca kan hısımları ile sınırlı değildir. Kayın hısımlığı bakımından da evlilik birliği sona ermiş olsa bile eşlerden biri diğerinin altsoyu ve üstsoyu ile evlenemez. Kayın hısımlığı bakımından yansoyla evlenme yasağı bulunmamaktadır. Yani bir kişi boşandıktan sonra eski eşinin kardeşi ile evlenebilir. Bir diğer kesin evlenme engeli ise eşlerden birinin zaten evli olmasıdır. Kanun koyucu TMK. m. 130’da bu durumu “yeniden evlenmek isteyen kimse, önceki evliliğinin sona erdiğini ispat etmek zorundadır” demek suretiyle düzenlemiştir. O halde zaten evli olan bir kimse, bir şekilde, nikâh memuru huzurunda ikinci bir evlilik yapsa bile ikinci evliliği mutlak butlanla batıl kılınacaktır. Son kesin evlenme engeli ise akıl hastalığıdır. Akıl hastalarının evlenebilmesi için ancak resmi sağlık kurulu raporu ile evlenmelerinde sakınca olmadığını ispatlamaları gerekir. Burada kastedilen akıl hastalıkları, ayırt etme gücünü ortadan kaldıran akıl hastalıklarıdır. Mesela sara hastalığı da bir akıl hastalığı olmasına rağmen sara hastalarının evlenmeleri yasak değildir.