TEMEL HUKUK BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 5

Bir ölüm olayında genellikle ortada bir ceset vardır. Fakat öyle bazı olaylar vardır ki kişinin yaşadığı olayda ölümüne muhakkak nazarıyla bakılmasına rağmen cesedine rastlanmamaktadır. İşte ölümüne kesin gözle (muhakkak) bakılacak bir halde kaybolan ve cesedi bulunmayan kişinin ölmüş sayılmasına “ölüm karinesi” adı verilmektedir. Dolaysıyla doğru yanıt B seçeneğidir.

Kişiliğin gaiplik yoluyla son bulması için şu şartlar gereklidir;

• Gaipliği gerektiren bir olayın varlığı: TMK. gaipliğin iki halini öngörmüştür. Bunlar “ölüme tehlikesi içinde kaybolma” ile “uzun zamandan beri haber alınamamadır.

• Belli bir sürenin geçmiş olması: Gaipliğe karar verebilmek için gaipliği gerektiren olayların varlığı yeterli değildir. Bu olayların üzerinden belli bir sürenin de geçmiş olması gerekir.

• Kişinin ölüm tehlikesi içinde kaybolmasının söz konusu olduğu hallerde, bu olayın gerçekleştiği tarihten itibaren bir yıl geçmesi gerekir. Uzun zamandan beri haber alınamama haline dayanan gaiplikte ise son haber alma tarihinden itibaren beş yıl geçmesi gerekir.

• Mahkemenin gaiplik kararı vermesi: Ölüm karinesinden farklı olarak gaiplikte kişilik kendiliğinden son bulmaz. Yukarıdaki şartlar mevcut ise başvuru üzerine mahkemenin gaiplik kararı vermesi gerekir. Gaiplik için başvuru halinde mahkemece gaip hakkında bilgisi olanların bu bilgileri vermesini sağlamak amacıyla bir ilan verilecektir. İlan süresi ilk ilan tarihinden itibaren altı aydır. İlan sonuçsuz kalır ise mahkemece gaiplik kararı verilecektir. Karar kesinleşince kişilik gaiplik nedeniyle son bulacaktır.

Doğru yanıt E seçeneğidir.

Fiil ehliyetine sahip olabilmek için bazı şartlara ihtiyaç vardır. Bu
şartların neler olduğu, Medeni Kanunumuzun 10. ve 14. maddelerinin birlikte incelenmesinden çıkartılabilir. Bunlar; kişinin ayırt etme gücüne sahip
olması (mümeyyiz olmak), ergin olması (reşit) ve
kısıtlı olmaması (mahcur olmamak) dır. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Sınırlı ehliyetliler grubuna kendilerine yasal danışmanlık tayin edilmiş kişiler ve evliler girmektedir. Kendilerine yasal danışmanlık tayin edilmiş
olanlar; kısıtlanmaları için yeterli sebep bulunmamakla birlikte, fiil ehliyetlerinin kısmen sınırlandırılması kendi menfaatleri gereği olan kişilerdir. O halde bu kişiler de tam ehliyetli kişiler gibi ayırt etme gücüne sahip ve ergin olup kısıtlı olmayan kişilerdir. Bunun sonucu olarak tam ehliyetliler gibi hukuksal işlem, haksız fiil ve dava ehliyetleri tamdır. Ancak kendilerine TMK.’da sınırlı bir şekilde sayılmış olan işlerde oyları alınmak üzere bir danışman tayin edilmiştir. Bu işlerin neler olduğu TMK.’da 9 bent halinde sayılmıştır (TMK. m. 429): Dava açma ve sulh olma, taşınmazların alımı, satımı, rehnedilmesi ve bunlar üzerinde başka bir ayni hak kurulması, kıymetli evrakın alımı, satımı ve rehnedilmesi, olağan yönetim sınırları dışında kalan yapı işleri, ödünç verme ve alma, ana parayı alma, bağışlama, kambiyo taahhüdü altına girme, kefil olma.
Kendilerine yasal danışman tayin edilen kişiler bu sayılan işleri kendi başlarına yapamazlar. Aksi halde bu işlemler kendileri için bağlayıcı olmaz.
Yasal danışman bu işlemi onaylamadığı takdirde taraflar için hak ve borç doğurmaz. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Serbest kuruluş sistemine göre, tüzel kişilik hukuk düzeni tarafından belirtilen şartlara uygun olarak tüzel kişiliği kuranların kuruluşla ilgili iradelerini açıkladıkları anda kişilik kazanılır. O halde, kişilik kazanmak için başkaca resmi bir işleme ve Devletten izin almaya lüzum yoktur. Türk hukukunda serbest kuruluş sistemi, dernekler hakkında geçerli bulunmaktadır. Dernekler Kanunu’nun ve Medeni Kanun’un ilgili hükümlerine göre dernekler, tüzüklerinde dernek olarak kurulmak iradesini açığa vurmakla ve tüzüklerini kuruldukları yerin en büyük mülki amirine vermekle tüzel kişilik kazanırlar. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Bir tüzel kişiliğin meydana gelmesi için mutlaka gerçek ya da tüzel kişilere ihtiyaç yoktur. Bazı tüzel kişiler, belirli bir amaca özgülenmiş malvarlıklarından ibarettir. Bu tür tüzel kişilere vakıf denir. Burada önemli olan, özgülenen malvarlığının yalnızca özgülendiği amaç uğruna kullanılabilmesidir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Şirketin mevcudiyetinden bahsedebilmek için gerekli olan unsurlar
şunlardır:
• Şirketi meydana getiren kişiler birden fazla olmalı ve şirketin devamı esnasında kural olarak azalmamalıdır. Bu kişiler gerçek ve
tüzel kişi olabilirler ve kendilerine şerik, ortak, hissedar veya pay sahibi denir.
• Ortada müşterek bir gaye olmalıdır.
• Müşterek gayeye erişmek için kişilerin bir sözleşmeyle birleşmeleri lazımdır. Buna birleşme mukavelesi denir. Birçok hallerde taraflar bir şirket sözleşmesi yaptıklarını bilmezler bile.
• Şirket gayesinin elde edilmesini temin için sermaye konulmalıdır

Taraflar şirket kurmak için bir sözleşme akdederler. Bu sözleşme de şirket sözleşmesidir. 

Anacak her şirketin tüzel kişiliği yoktur. Örneğin adi şirket bu sebeple doğru yanıt C seçeneğidir.

Hak ehliyetinin kazanılması tüzel kişiyi, tüzel kişilikle bağdaşmayan haklar dışında (TMK. m. 48), tüm haklara ehil yapar. Yalnızca gerçek kişilere
özgü olan evlenme, boşanma, evlat edinme, çocuğu tanıma, eğitim alma gibi haklar bakımından tüzel kişinin hak ehliyeti bir anlam ifade etmez. Mirasçılık bakımından ise kural olarak tüzel kişiler yasal mirasçı olamaz. Bu kuralın tek istisnası, yasal mirasçısı olmayan miras bırakanın mirasının devlete
geçmesidir (TMK. m. 501). Ancak tüzel kişilerin iradi mirasçı olmasına bir engel yoktur. Bununla beraber bazı haklardan ise yalnızca tüzel kişiler yararlanabilir. Mesela dernek tüzüğüne aykırı hareket eden üyenin üyelikten çıkarılması hakkı böyledir. Dolayısıyla doğru yanıt B seçeneğidir.

Türk pozitif hukuk sistemine göre
tüzel kişilik aşağıdaki durumlarda kendi kişiliğini kaybeder:
• Tüzel kişiliğin öngördüğü amacın gerçekleşmesi durumunda,
• Tüzel kişiliğin öngördüğü amacın gerçekleşmesinin fiilen veya hukuken imkânsız hale gelmesi durumunda,
• Eğer tüzel kişilik, belirli bir süre faaliyette bulunmak için kurulmuşsa bu sürenin tamamlanması durumunda,
• Tüzel kişiliğin yetkili organı tarafından feshine karar verildiği takdirde,
• Mahkeme tarafından tüzel kişiliğin feshine karar verilmesi durumunda,
• Eğer idari makama kanun tarafından yetki verilmişse, bu makamın tüzel kişiliği sona erdirme kararı vermesiyle.

dolayısıyla doğru yanıt E seçeneğidir.

Biri diğerinden gelenler arasındaki kan hısımlığıdır. Ana, baba, büyükanne ve büyükbabalar ve onların üst soyları ile çocuk, torun ve onların alt soyları
kişinin altsoy-üstsoy hısımlarıdır. Altsoy ve üstsoyun tespitinde bir sayı ya da zaman sınırı yoktur. Başka bir deyişle altsoy-üstsoy hısımlığı sonsuzdur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Adın değiştirilmesi için kişinin yerleşim yeri asliye hukuk mahkemesinde bir dava açması gerekir. Ad ve adın değiştirilmesi kişiye sıkı sıkıya bağlı haklardandır ve bu sebeple hak sahibi tarafından ileri sürülmesi gerekir. Dolayısıyla doğru yanıt A seçeneğidir.

Medeni Kanunumuz madde 28’e göre kişilik “çocuğun sağ olarak tamamıyla doğduğu anda başlar”. Kişi bu andan itibaren haklara ve borçlara sahip bir varlık niteliği kazanır. Bu andan itibaren kişi bir başkasına mirasçı, bir ayni hakkın sahibi, bir borç ilişkisinin tarafı olabilir. Kanun, kişiliğin başlaması için iki şartın bir arada gerçekleşmesini öngörmektedir. Bunlar, çocuğun ana rahminden canlı olarak ayrılmasını ifade eden sağ doğum ve çocuğun anadan ayrılmasını, ana rahmi dışında bağımsız bir varlık kazanmasını ifade eden tam
doğumdur. Çocuğun yaşama süresi ya da yaşama şansını devam ettirmesi önemli değildir.

Bir ölüm olayında genellikle ortada bir ceset vardır. Fakat öyle bazı olaylar vardır ki kişinin yaşadığı olayda ölümüne muhakkak nazarıyla bakılmasına rağmen cesedine rastlanmamaktadır. İşte ölümüne kesin gözle (muhakkak) bakılacak bir halde kaybolan ve cesedi bulunmayan kişinin ölmüş sayılmasına “ölüm karinesi” adı verilmektedir.

Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmak: Fiil ehliyetinin en önemli şartı kişinin ayırt etme gücüne sahip olmasıdır.Zira kişi ayırt etme gücüne sahip değilse tam ehliyetsizdir.

Ergin olmak: Yaşam tecrübeleri, kişilerin belli bir yaşa eriştiği zaman belli bir zekâ düzeyine ya da fikri olgunluğa eriştiğini göstermektedir. Fiil ehliyeti de kişinin kendi davranışlarıyla kendisini hak ve borç sahibi yapması olduğuna göre bu ehliyet için hak ve borç sahibi olmanın sonuçlarını düşünebilmesini gerektiren bir yaşa erişmek zorunludur

Kısıtlı olmamak: Burada fiil ehliyetinin olumsuz bir şartı söz konusudur. Ayırt etme gücüne sahip ve ergin olan kişinin fiil ehliyetine sahip olabilmesi için ayrıca kanunda öngörülen sebeplerden biriyle kısıtlanmamış (hacir altına alınmamış) olması da gerekir.

Hiç yapamayacakları işlemler: TMK. bazı hukuksal işlemleri hem sınırlı ehliyetsiz kişi için hem de onun nam ve hesabına hareket eden kanuni temsilci için yasaklanmıştır. Bunları ne bizzat sınırlı ehliyetsiz kişiler ne de onların nam ve hesabına kanuni temsilciler yapabilir. Bu nedenle bunlara yasak işlemler de denir. Bu işlemler vakıf kurma ve önemli bağışlarda bulunmaktır (TMK. m. 449). O halde sınırlı ehliyetsiz kişi ne bizzat ne de kanuni temsilcileri aracılığıyla mallarını başkalarına bağışlayabilir, vakıf
kurabilir ve başkalarının borçlarına kefil olabilir. Ayrıca yine kendini borç altına sokacağı için rekabet yasağı yükleniminde bulunamaz.

Bir tanım vermek gerekirse tüzel kişilik, belli bir gayeyi gerçekleştirmek üzere bağımsız bir varlık halinde teşkilatlanmış olup, haklara ve borçlara sahip olma iktidarı hukuk düzenince tanınmış bulunan kişi ve mal topluluklarıdır.

Tüzel kişinin amacı bakımından bir diğer önemli unsur ise belirliliktir. Tüzel kişinin amacı şayet tüzel kişi bir şirket ise esas sözleşmede, bir dernek ise dernek tüzüğünde ya da bir vakıf ise vakıf senedinde gösterilmelidir.

Görüldüğü üzere bir kişi topluluğunun kurulabilmesi için mutlaka gerçek kişilere ihtiyaç yoktur. Yalnızca tüzel kişiler bir araya gelerek de bir kişi topluluğu oluşturabilir. Bunun için bir araya gelen tüzel kişilerin ilgili organlarının gerekli kararları alıp irade beyanlarında bulunmaları ve böylece yeni bir karar alarak ortaya yeni bir tüzel kişi çıkarmaları mümkündür.

Birtakım haklardan faydalanılması anlamında ise tüzel kişiler özellik gösterir. Mesela intifa hakkı devredilemeyen ve mirasçılara geçmeyen bir haktır ve bu yüzden gerçek bir kişiye verildiğinde her halde onun ömrü ile sınırlanmış olur. Oysa tüzel kişilerin yüzlerce yıl varlığını sürdürmesi ve hatta hiç ortadan kalkmaması ihtimali vardır. Bu yüzden kanun koyucu intifa hakkının tüzel kişilere en fazla yüz yıl süreyle tanınabileceğini düzenlemiştir (TMK. m. 797/II).

Tüzel kişinin kendiliğinden sona ereceği haller şunlardır:
• Tüzel kişi, süreklilik arz edecek şekilde borç ödemekten aciz hale gelebilir. Bu anlamda süreklilikten kasıt tüzel kişiye yapılan icra takibi ve satış işlemleri neticesinde tüzel kişinin malvarlığının borçlarını ödemeye yetmemesi ve yakın zamanda bu miktarda bir gelir deelde etmeyecek olmasıdır. Ayrıca ticari işletme işleten dernekler bakımından iflas kararı verilmesi halinde de aciz hali anlaşılır. Bu ihtimallerde dernek kendiliğinden sona erer.
• Gerekli yeter sayının bulunamaması sebebiyle dernek genel kurul toplantısının ikinci çağrıya rağmen yapılamaması da bir kendiliğinden sona erme sebebidir.
• Yine dernekler bakımından ilk genel kurul toplantısının yapılamaması ve zorunlu organların oluşturulamaması halinde de dernek kendiliğinden sona erer.
• Dernek, belirli bir süre faaliyette bulunmak üzere kurulmuşsa dernek tüzüğünde öngörülen sürenin dolması ile de kendiliğinden sona erer.
• Hem dernekler hem de vakıflar bakımından amacın gerçekleşmesi veya imkânsızlaşması da kendiliğinden sona erme sebeplerindendir. Ancak vakıflar bakımından amacın
imkânsızlaşması her zaman mutlak bir sona erme sebebi değildir. Vakfın amacının değiştirilmesi mümkünse vakfın sona ermediğini kabul etmek ve vakfın amacını değiştirerek varlığını sürdürmek gerekir.