TEMEL GERONTOLOJİ

Medeni kanunda yardım nafakası, zarurete düşen akrabanın yaşamını sürdürebilmesi için zo­runlu yardım isteğidir. Yardım nafakası isteyenin kusuru ile yardıma muhtaç duruma düşmüş olma­sı, yükümlüyü borcundan kurtarmamaktadır. Aile bağlarının herhangi bir nedenle zayıflamış olması da yükümlülüğü ortadan kaldıran bir neden olarak düzenlenmemiştir. Yardım nafakasının koşulları objektiftir ve bu koşulların gerçekleşmesi halinde nafaka borcu doğmaktadır. İsviçre medeni kanun­dan esinlenerek getirilen hükümler muhtaç yaşlı kişi olduğunda yerine getirilmekte ancak bakıma muhtaç sağlam ve genç ise anne baba hakkı 18 yaşı­nı bitiren ergin için ancak öğrenim dönemi sonun­da sona ermektedir. Yardım nafakası, ahlak kuralla­rı ile geleneklerin zorunlu kıldığı sosyal ödevdir ve kanun koyucu konuyu, kişinin ve toplumun vicda­nına bırakmamış, kanuni bir ödev olarak düzenle­miş, bu ödevin ortadan kaldırılması kanun yoluyla sınırlandırılmıştır. Doğru yanıt B’dir.

Tıbbi kaynakların paylaşımında gözetilen bir di­ğer ilke ise hasta yaşının bir ölçüt olarak alınması konusudur. Kaynakların dağılımı uygulamalarında yaşın temel alınması tedavinin başarı olasılığı hak­kındaki yargıyla ilgilidir. Özellikle organ nakillerin­de bu durum ile sıklıkla karşılaşılır. Bulunan organın genç hastaya nakledilmesinin daha hakkaniyetli ol­duğu düşünülür. Burada tıp etiğinin yararlılık ilkesi geçerli olur. Genç hasta tercihinin sebebi daha iyi sonuç alınacağı ile ilgilidir. Bu uygulamada etik bir sorun olmadığı düşünülür. Ancak tüm tıbbi uygula­malarda gençleri tercih etmek toplumsal ayrımcılığa yol açabilir. Uygulamalarda tıp etiği konusu ve ilke­leri daima göz önünde bulundurulmalıdır. Yaşlıları sadece biyolojik varlık olarak görmek hatalı olur. Onların aynı zamanda topluma vermiş oldukları hizmetlerinin karşılığı olarak arzu ve beklentileri, paylaşmak istedikleri tecrübeleri olan sosyal varlık olarak değerlendirmek gerekir. Yaşlılara karşı hasta­lık ve bakım durumunda etik sorumlulukların bu­lunduğunu unutmamak gerekir. Doğru yanıt A’dır.

Yerine getirmesi gereken görevler ve sorum­luluklar çerçevesinde tamamı etik kurallarından sayılmasa da yaşlı bakım elemanından beklenilen davranışlar aşağıda sıralanmıştır:  

Doğru yanıt C’dir.

Tıp etiğinin tüm etik ilke ve değerleri yaşlı has­talar için de geçerlidir. Bununla birlikte kronik has­talıkların tanı ve tedavisinde yaşlılığın getirebileceği özel durumları gözden kaçırmamak gerekir. Aydın­latılmış onamla ilgili yaşlı hastalarda karşımıza çı­kan özel sorunların başında akli “yeterlilik” ve “fiil’i ehliyet”e sahip olma sorunu gelmektedir. Demans (bunama), Alzheimer hastalığı gibi durumlarda bi­lişsel fonksiyonlarında kayıp olacağı için hastanın bilişsel yeterliliği tartışılır olur. Bu durumlar heki­me hastadan aydınlatılmış onam alınmasında yeni sorumluluklar yükler. 65 yaş üzeri yaşlılarda vekil tayin edilmiş ise velayetin üzerinde bulunduğu hasta yakınından onam almak gerekir. Yaşlı hasta, tıbbi tanı ve tedavi için karar verebilecek kapasitede değil ve mahkeme tarafından tayin edilmiş bir vasi­si yok ise, onun yerine kendisini temsil edebilecek (eş, çocuk) birinden aydınlatılmış onam alınması gerekir. Çağdaş uygulamalarda yaşlıların sağlıkları ve akli yeterlilikleri yerinde iken, ileride karşılaşa­bildikleri sağlık sorunlarında bilişsel yetersizlikleri­ni düşünerek tıbbi vasiyet bırakmaları beklenebilir. Bu durumda hastanın kendisi adına karar verecek tayin edilmiş bir vekil, etik sorunların aşılmasında yardım edebilir. Doğru yanıt E’dir.

2828 Sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirge­me Kurumu Kanunu (SHÇEK) 24/05/1983 ta­rih ve 18059 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş bir kanundur. Kanunun birinci maddesinde kanunun amacı belirtilmiş ve amaç olarak “korunmaya, bakıma veya yardıma ihtiyacı olan aile, çocuk, engelli, yaşlı ve diğer kişilere götü­rülen sosyal hizmetlere ve bu hizmetleri yürütmek üzere kurulan teşkilatın kuruluş, görev, yetki ve sorumluluklar ile faaliyet ve gelirlerine ait esas ve usulleri düzenlenmek” gösterilmiştir.

Kanunun 21. maddesinde “kurum, korun­maya, bakıma, yardıma muhtaç aile, çocuk, özürlü ve yaşlılar ile sosyal hizmetlere muhtaç diğer kişileri tespit ve incelemekle görevlidir. Bu kişilerin kuruma duyurulmasında ve kurum ile işbirliği yapılmasında; mahalli mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları, genel kol­luk kuvvetleri ve belediye zabıta memurlarının yükümlü olduğu yasada vurgulanmaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Yasal olarak kimsesiz, annesi, babası, yakı­nı ve koruyucusu olmayan demektir. Doğru yanıt D’dir.

Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarınca verilen evde sağlık hizmeti, illerde Halk Sağlığı Müdürlük­leri evde sağlık koordinasyon merkezlerine, has­tanelere şahsen veya telefonla, yataklı kurumlarda görevli sağlık personeli ve aile hekiminin yönlen­dirmesi ile başlamaktadır. Hizmet sırasında; baş­vurusu alınan hastanın evi en yakın zaman içinde sağlık ekibince (hekim, hemşire, sağlık teknikeri, şoför) ziyaret edilir. Hasta hekim tarafından   de­ğerlendirilip, değerlendirme formuna tedavi ve tetkik bilgileri yazılır. Hemşire takip formunu ha­zırlar ve takibini yapar. Sonra ziyaret planı yapar. Planın bir nüshası hasta yakınına verilir. Doğru yanıt D’dir.

Özel Huzurevi hizmetinde yaşlı “Sosyal, fiziksel ve moral desteğe ihtiyaç duyan, akıl ve ruh sağlığı yerinde olup, kuruluş bakımına ihtiyacı olan en az 55 yaşındaki kişi” diye tanımlanır (illerde Valilik onayı ile bu yaşın altında olan uygun kişilerin de özel huzurevlerine kabulü mümkün olabilmektedir). Bu tanıma göre, yaşlı kişi kendi öz bakımını bağımsız şekilde yapabilen, bulaşıcı hastalığı olmayan, alkol ve madde bağımlılığı bulunmayan kişilerden olmak zorundadır.

Özel Huzurevi hizmetinde yaşlı “Sosyal, fiziksel ve moral desteğe ihtiyaç duyan, akıl ve ruh sağlığı yerinde olup, kuruluş bakımına ihtiyacı olan en az 55 yaşındaki kişi” diye tanımlanır (illerde Valilik onay ile bu yaşın altında olan uygun kişilerin de özel huzurevlerine kabulü mümkün olabilmektedir). Bu tanıma göre, yaşlı kişi kendi öz bakımını bağımsız şekilde yapabilen, bulaşıcı hastalığı olmayan, alkol ve madde bağımlılığı bulunmayan kişilerden olmak zorundadır.

OECD ülkelerinde yaşlılara yönelik harcama ortalaması Gayri Safi Milli Hasılanın (GSMH)’nin %19’una ulaşır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlılıkla ilgili mevzuatın temel kaynağı yaşlılık haklarıdır. Bu haklarının uluslararası seviyede ele alınması Birleşmiş Milletlerin Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel Haklar Komitesince 1995 yılında benimsenmiştir. Doğru cevap B seçeneğidir.

1999 yılı uluslararası yaşlılık yılı olarak kutlanmıştır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 10. maddesi “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle
ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir” demektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Anayasamızda sosyal güvenlik hakkının yer aldığı 60. Madde şöyledir: “Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.” Doğru cevap E seçeneğidir.

Kanunun 366. maddesinde, korunmaya muhtaç kişilerin bakımı bununla yükümlü
kurumlar tarafından sağlanacağı ve bu kurumların
yaptıkları masrafları nafaka yükümlüsü hısımlarından isteyebileceği belirtilmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tıp etiğinin değerleri dört ilkeye dayanmaktadır. Bunlar 
• Yararlılık
• Zarar vermeme

• Hasta özerkliğine saygı
• Adalettir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye’de ilk huzurevi 1966’da Konya’da açılmıştır. Doğru cevap B seçeneğidir.

2015 yılı için açıklanan genel verilere göre genel
müdürlüğe bağlı olarak hizmet veren 129 Huzurevi, Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi bulunmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Türkiye Cumhuriyet’inde 1930 tarihinde yürürlüğü giren 1580 sayılı Belediye Kanunu ile ilk
defa Belediyelere bakıma muhtaç kişilerin (yaşlılar
dâhil) korunması, yaşlı evleri yapma ve yönetme
yükümlülüğü getirilmesi üzerine, değişik illerde
aceze evleri, güçsüzler yurdu, düşkünler evi ve huzurevi adı altında yatılı yaşlı kuruluşları açılmıştır. Doğru cevap E seçeneğidir.