TEMEL GERONTOLOJİ

Yaşlılık Hukuku, yaşlının haklarını, onlara karşı devletin ve kişilerin yükümlülüklerini ve yasal sorumluluklarını, ele alan hukuk dalına denir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 10. maddesi “Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle
ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir” demektedir. Bu ifadeyle toplumun tüm kesimlerinin
eşit haklara sahip olduğunu vurgulamaktadır. 12
Eylül 2010 tarihinde Anayasada yapılan bir değişiklikle bu madde hükümleri yeniden düzenlenmiştir. Madde hükmünde “Kadınlar ve erkekler
eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama
geçmesini sağlamakla yükümlüdür”, “Bu maksatla
alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Ve “Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp
ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve
gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı
sayılmaz.”

Tıp etiğinin değerleri dört ilkeye dayanmaktadır. Bunlar (Erdem, 2006):
• Yararlılık
• Zarar vermeme
• Hasta özerkliğine saygı
• Adalettir.
İlk iki ilke kaynağını Hipokrat Hekimliği geleneğinden almaktadır. Son ikisi ise günümüzde tıbbi gelişmelerin sonucu ortaya çıkmış ilkelerdir.

Çalışanlar Yönünden Temel Etik İlkeler
• Görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinci
• Halka hizmet bilinci
• Hizmet standartlarına uyma
• Amaç ve misyona bağlılık
• Dürüstlük ve tarafsızlık
• Saygınlık ve güven
• Nezaket ve saygı
• Yetkili makamlara bildirim
• Çıkar çatışmasından kaçınma
• Görev ve yetkilerin menfaat sağlamak amacıyla kullanılmaması
• Hediye alma ve menfaat sağlama yasağı
• Kamu malları ve kaynaklarının kullanımı
• Savurganlıktan kaçınma
• Bağlayıcı açıklamalar ve gerçek dışı beyan
• Bilgi verme, saydamlık ve katılımcılık
• Yöneticilerin hesap verme sorumluluğu
• Eski kamu görevlileriyle ilişkiler
• Mal bildiriminde bulunma

Yaşlı ve hasta hizmetlerinin tarihçesi 1700’lü
yıllara kadar uzanır. Önceleri kiliselerin desteği ile
bir araya gelen gönüllüler evlere, özellikle yoksul
hastalara yemek ve yardım götürmek amacıyla ev
ziyaretleri yaptılar. 1796’da kurulan Boston Dispanseri, Amerika’da evde bakım hizmeti sunan ilk
kuruluştur.

Kanunun 21. maddesinde “kurum, korunmaya, bakıma, yardıma muhtaç aile, çocuk, özürlü ve yaşlılar ile sosyal hizmetlere muhtaç diğer kişileri tespit ve incelemekle görevlidir.  Bu kişilerin kuruma duyurulmasında ve kurum ile
işbirliği yapılmasında; mahalli mülki amirler, sağlık kuruluşları, köy muhtarları, genel kolluk kuvvetleri ve belediye zabıta memurlarının yükümlü olduğu yasada vurgulanmaktadır.

Türkiye’de yaşlılara kurumsal olarak hizmet veren kurumun Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’dır. Türkiye’de ilk huzurevi 1966’da Konya’da, ikincisi ise Eskişehir’de açılmıştır.

Bakanlık bünyesinde kurulan 11 genel müdürlükten konumuzla ilgili olan “Engelli ve Yaşlı
Hizmetleri Genel Müdürlüğüdür.” Ayrıca Aile ve
Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü engelli ve
yaşlıları da içermesi nedeniyle dolaylı ilgili genel
müdürlük olarak kabul edilebilir. Engelli ve Yaşlı
Hizmetleri Genel Müdürlüğünün görev ve yetkileri şunlardır (Madde 71):

a) Bakanlığın engellilere ve yaşlılara yönelik
koruyucu, önleyici, eğitici, geliştirici, rehberlik ve rehabilite edici sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek ve koordine etmek,
b) Engelliliğin önlenmesi ile engellilerin eğitimi, istihdamı, rehabilitasyonu, ayrımcılığa uğramadan insan haklarından yararlanarak
toplumsal hayata katılmaları ve diğer konularda ulusal düzeyde politika ve stratejilerin belirlenmesi amacıyla gerekli çalışmaları
koordine etmek, belirlenen politika ve stratejileri uygulamak, uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek,
c) Engellilerin sorunlarını ve çözüm yollarını
araştırmak, bu konuda uygulamanın geliştirilmesine yönelik öneri ve programlar hazırlamak ve uygulamak,
ç) Engellilerle ilgili konularda inceleme ve
araştırmalar yapmak, projeler hazırlamak ve
uygulamak,
d) Münhasıran engellilere tanınan haklar ve
sunulan hizmetlerden yararlanmada kullanılmak üzere hazırlanan engelli kimlik kartlarına ilişkin işleri yürütmek,
e) Yaşlılara yönelik sosyal hizmetlere ilişkin
olarak ulusal düzeyde politika ve stratejilerin belirlenmesi amacıyla gerekli çalışmaları koordine etmek, belirlenen politika ve stratejileri uygulamak, uygulanmasını izlemek ve değerlendirmek,
f) Yaşlılara sunulan sosyal hizmet modellerini
geliştirmek,
g) Yaşlıların ve bakıma muhtaç engellilerin, yaşamlarını evlerinden ve sosyal çevrelerinden ayrılmadan sürdürebilecekleri sosyal desteklerin verilmesi için gerekli mekanizmaları
kurmak, var olanları standardize etmek, uygulamaları takip etmek ve denetlemek,
ğ) Yaşlıların toplumla bütünleşmesine, statü
ve rollerinin yeniden kazanımına, işlevlerinin artırılmasına, boş zamanlarının etkili bir biçimde değerlendirilmesine ilişkin mekanizmalar oluşturmak,
h) Kamu kurum ve kuruluşları, gönüllü kuruluşlar ile gerçek ve tüzel kişilerce engellilere ve yaşlılara yönelik yürütülen sosyal hizmet
faaliyetlerine ilişkin ilke, usûl ve standartları
belirlemek ve bunlara uyulmasını sağlamak.

Türkiye’de 2828 sayılı kanunun 34 ve 35.
maddelerine dayanılarak yaşlılara hizmet vermek
üzere açılacak huzurevlerinin açılış ve işleyişlerinin yönetmelikle düzenleneceği belirtilmektedir.
Yönetmelikte kurum ve kişilere ait huzurevlerinin
ve bakımevlerinin açılış, hizmet, personel ve işleyiş koşulları ile ücret, denetim, devir ve kapatılma
işlem ve esaslarının neler olduğu açıklanmaktadır.
Özel huzurevi hizmeti veren kuruluşlar şunlardır:
a. Dernek ve vakıflara ait kuruluşlar
b. Azınlıklara ait kuruluşlar
c. Gerçek kişilere ait (özel) kuruluşlar

Sağlık Bakanlığı ve bağlı kuruluşlarınca verilen
evde sağlık hizmeti, illerde Halk Sağlığı Müdürlükleri evde sağlık koordinasyon merkezlerine, hastanelere şahsen veya telefonla, yataklı kurumlarda
görevli sağlık personeli ve aile hekiminin yönlendirmesi ile başlamaktadır. Hizmet sırasında; başvurusu alınan hastanın evi en yakın zaman içinde
sağlık ekibince (hekim, hemşire, sağlık teknikeri, şoför) ziyaret edilir. Hasta hekim tarafından değerlendirilip, değerlendirme formuna tedavi ve
tetkik bilgileri yazılır. Hemşire takip formunu hazırlar ve takibini yapar. Sonra ziyaret planı yapar.
Planın bir nüshası hasta yakınına verilir. Hizmet
alan hastalar 50-80 yaş arasındadır.

Uluslararası yaşlılık yılı 1999 yılında kutlanmıştır.

Yaşlılık Hukuku, yaşlının haklarını, onlara karşı devletin ve kişilerin yükümlülüklerini ve yasal sorumluluklarını ele alan hukuk dalına denir.

Yasada 65 yaşını tamamlamış ve hüküm giymiş yaşlılara özel tedbirler uygulanması gerektiği hükmü yer almaktadır.

Kamuya yararlı kavramı, toplumun gereksinmelerini karşılayan, toplumun bütün çıkarlarını gerçekleştirmek amacıyla çalışma yapan kurum ve kuruluşların çalışmaları anlamına gelen kavram

Etik, insan davranışlarına yönelik kabul edilmiş değerler ve standartlar bilimine verilen addır.

Tıp etiğinin kaynağı yaklaşık 2500 yıllık bir geçmişe uzanmaktadır.

Tıp etiğinin değerleri dört ilkeye dayanmaktadır;
• Yararlılık
• Zarar vermeme

• Hasta özerkliğine saygı
• Adalettir.

Yaşlı bakım elemanın sahip olması gereken bir dizi özellik bulunmaktadır. Bu özellikler arasında etkili ve güzel konuşma, çalışkan olma ve dikkatli olma da bulunmaktadır.

Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüne Bağlı Kuruluşlar arasında yer alan 794 adet normal bakım sağlayan huzurevi vardır.

2015 yılı verilerine göre bakım verilen yaşlı sayısı, 8,554’e ulaşmıştır.