TEMEL GERONTOLOJİ

Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan yaş kavramı ayırıma göre,“45-59 yaş arası orta yaş”, “60-74 yaş arası yaşlılık”, “75-89 yaş arası ileri yaşlılık”, “90 yaş ve üstü ise ihtiyarlık” kategorisi içinde yer almaktadır. Modern toplum anlayışında yaşlı, 65 yaşına ulaşan ve emeklilik hakkı elde eden kişi olarak tanımlanmıştır.

65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Yönetmelikte2018 tarihi itibari ile Resmi Gazetede yayımlan yürürlüğe giren yeni haline göre; artık yaşlılık aylıklarında aynı hanede yaşayan tüm kişilerin gelirine bakılmayacaktır. Muhtaç, güçsüz ve kimsesiz 65 yaşını doldurmuş kişilerin aylığa hak kazanabilmesi için sadece eşinin ve kendisinin gelirine bakılacaktır. Eşi ve kendisinin geliri, asgari ücretin net tutarının üçte birinden az olanlara 65 yaş aylığı bağlanacaktır. 2018 yılında üç ayda bir verilen 65 yaş aylığı yaklaşık 1500 TL olarak belirlenmiştir.

Yaşlıların mesleki bilgi yetersizlikleri, çalışma yaşamına girebilmede aşmak zorunda oldukları engellerin başında gelir.

Sosyal devlet ilkesi sonu¬cunda, yaşlıların bakım, gözetim ve korunma gibi ihtiyaçlarının yerine getirilmesi, yaşlılar için bir “hak”, vatandaşı oldukları devlet için de bir “görev” halini almıştır." BM tarafından 12 Nisan 2002’de Madrid’de gerçekleştirilen Uluslararası Madrid Yaşlanma Hareketi Planında “hak” şeklinde ulus¬lararası baz da sabit bir hal almıştır.

İnsidans: Belirli bir nüfusta belirli bir zaman dilimi içerisinde belirli bir hastalık veya hastalıkların yeni olgularının sayısını ifade eder.

Evde bakım: Bireylerin bakım gereksi¬nimlerinin ev ortamında karşılanmasıdır. Evde bakım yaşlı bireyler için koruyucu, tedavi ve rehabilite edici bakımın sürekli¬liğinin etkili bir şekilde sağlanmasına ola¬nak sağlayan, yaşlıların sağlık hizmetlerini desteklemek ve güçlendirmek amacını gü¬den bir bakım sistemidir. Evde bakımla; kronik hastalıklara bağlı komp¬likasyonların azaltıldığı, akut komplikasyonların etkin bir eğitim ve iletişim ile evde tedavi edildiği, ev ortamında hastaların tedavi sürecinin hızlandığı, yaşlı hastaların ve ailedeki bireylerin bakım aktivi¬telerine katıldığı, yaşlıların kısa sürede bağımsızlı¬ğını kazandığı belirlenmiştir. Evde bakım hizmet¬leri dünyada Amerika Birleşik Devletlerinde ortaya çıkmış, sonrasında da yaşlı nüfusun fazla olduğu Avrupa ülkeleri, Japonya gibi ülkelerde yaygın¬laşmış bir hizmet olup yaşlı nüfusun beşte biri ile altıda biri evde bakım hizmetinden yararlanmak¬tadır. Evde bakım konusunda Türkiye’de 2005 yılı itibariyle gelişmeye başlamıştır.

Rekreasyon: Yenileme ve yeniden ya­pılanma demektir. Türkçe karşılığı, boş zamanları değerlendirme olarak kullanıl­maktadır. Toplulukların ve insanların, boş zamanlarında eğlendirici ve sağlıklı aktivi­teler yapmasına rekreasyon denilmektedir.

Ataerkil aile yapısından çekirdek (modern) aile yapısına çok hızlı bir geçi­şin sürdüğü ülkemizde bu değişimden en çok etki­lenen yaşlılardır.

Toplumun sosyokültürel yapısı, bireylerin ve toplumun yaşlılığı algılayışı, tutum ve davranışlarındaki değişiklikler yaşlı bireylere sunulan hizmetlere yansımakta ve pek çok toplumda “yaşlı ayrımcılığı” görülmektedir.

Gerontofobi, yaşlılık korkusu ve toplumda genel olarak yaşlı ve yaş­lılığın kabul edilmemesi biçiminde tanımlanmaktadır.

"65 yaş üzeri nüfusun artması ve toplam nüfus içindeki oranının yükselmesi" demografik sebep iken, diğer seçenekler ekonomik sebepler arasındadır.

"Yaşlı kişinin ailedeki durumunun sanayileşme ve şehirleşmenin sonucu olarak değişmesi" aile yapısındaki dönüşümden kaynaklanan sebeplerdendir; diğer seçenekler insani nedenlerden demokratik yönetimlerin giderek yaygınlaşması ile ilgili sebepler arasındadır.

Meditasyon, psikososyal destek, algılama eğitim programları, bakım veren aile üyelerinin ve sağlık çalışanlarının eğitimi ve yatan hastalar için özel yapılar bulunması yaşlılıkla gelen hastalıklarla başa çıkmak için başvurulan stratejilerdendir.

Yaşlılıkla birlikte çeşitli yeti yetersizlikleri ve özürlülüklerin insidansı artmaktadır. Yaşlı kadınlar, cinsiyetlere göre yaşam süresi beklentisinin farklı olması, hastalıklara duyarlılık ve yaşam boyu maruz kaldıkları cinsiyet ayrımcılığı nedeniyle yeti yetersizlikleri açısından risk altındadır. Bütün yaşlılara destek olacak müdahalelerin ve çevrelerin geliştirilmesi, bağımlı olmadan yaşamanın sürdürülmesinin ve bireylerin güçlendirilmesinin yanı sıra, yeti yetersizliği olan yaşlıların toplumun bütün kesimlerinde tam olarak rol alabilmeleri için de gereklidir. İnsidans, belirli bir nüfusta belirli bir zaman dilimi içerisinde belirli bir hastalık veya hastalıkların yeni olgularının sayısını ifade eder.

Evde bakımla; kronik hastalıklara bağlı komplikasyonların azaltıldığı, akut komplikasyonların etkin bir eğitim ve iletişim ile evde tedavi edildiği, ev ortamında hastaların tedavi sürecinin hızlandığı, yaşlı hastaların ve ailedeki bireylerin bakım aktivitelerine katıldığı, yaşlıların kısa sürede bağımsızlığını kazandığı belirlenmiştir.

Demografi: Sınırları belli bir coğrafyada bulunan nüfusun yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelenmesidir.

“Sosyal devlet” ilkesi; herkese, içinde yaşamakta olduğu toplumun olanaklarına uygun bir yaşam düzeyini sağlamakla kendini görevli bilen devlet anlayışını ifade eder. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında, birçok ülke tarafından “sosyal devlet” ilkesi benimsenmiştir. Bu ilkeyi benimseyen devletler, vatandaşların sosyo-ekonomik durumlarını iyileştirmek, insan onuruna yaraşır bir hayat sürmelerini sağlamak ve sosyal güvenliklerini temin etmek hususlarında kendilerini yükümlü görmüşlerdir. Bu yükümlülükler, anayasal dayanaklarla da “görev” haline gelmiştir. Böylece “yaşlılar için devlet sorumluluğu” ve hayatın her alanında yaşlılara garantinin sağlanması söz konusu olmuştur

Yaşlılık sigortasının iki temel amacı vardır; birincisi hayat süreci içinde bireylerin tüketimini kolaylaştırmak, ikincisi ise güvenliktir. Birincisinde, artık kişinin çalışmadığı durum olan emeklilik zamanlarında, kişiye bir gelir sağlanması suretiyle, kişinin tüketim ihtiyaçlarını temini amaçlanmaktadır. İkincisi ise, özellikle uzun ömürlülük
durumlarında, kişiyi güvence altına almak anlamına gelmektedir.

Yaşlılık sigortası, “yaşın ilerlemesi gibi nedenlerden dolayı fiziki gücünü kaybeden dolayısıyla gelir ve kazanç kaybına uğrama tehlikesi ile karşı karşıya kalan kişilerin, bu sosyal riskini karşılama ve onlara emekli aylığı bağlama amacını güden” bir sigorta türüdür.

Yaşlıların tam olarak katılımı ile oluşan, eşitlik esasına dayalı ve ayrımcılığın olmadığı, bütün yaş gruplarını kapsayan bir toplum yaratılmasında kalkınma hakkı da dâhil olmak üzere, bütün insan haklarının ve temel özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Eylem önerileri, öncelikli üç konuya göre düzenlenmiştir;

• Yaşlılar ve kalkınma

• Yaşlılıkta sağlık ve iyi olma durumunun artırılması

• Güvenli, kolaylaştırıcı, destekleyici çevrelerin sağlanması