TEMEL GERONTOLOJİ

Demografik: Sınırları belli bir coğrafyada bulunan nüfusun yapısını, özelliklerini ve değişimlerini incelenmesidir.

“Sosyal devlet” ilkesi; herkese, içinde yaşamakta olduğu toplumun olanaklarına uygun bir yaşam düzeyini sağlamakla kendini görevli bilen devlet anlayışını ifade eder. Özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında, birçok ülke tarafından “sosyal devlet” ilkesi benimsenmiştir.

Ülkemizde 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre sigortalı yaşlılar yaşlılık aylığı ve yaşlılık toptan ödemesinden yararlanabilmektedir. Yaşlılık sigortasının kapsamına girmeyen ve dolayısıyla faydalanamayan yaşlı bireylere, 01.07.1976 kabul edilen 2022 Sayılı Kanun Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilen 65 yaşını doldurmuş Türk vatandaşlarına, muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe (1.620) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanmaktadır. 2015 yılında üç ayda bir verilen 65 yaş aylığı 424.68TL olarak belirlenmiştir.

Eylem önerileri, öncelikli üç konuya göre düzenlenmiştir;

• Yaşlılar ve kalkınma

• Yaşlılıkta sağlık ve iyi olma durumunun artırılması

• Güvenli, kolaylaştırıcı, destekleyici çevrelerin sağlanması

Yaşlılarda başlıca görülen psiko-sosyal sorunlar kısaca şunlardır (Seyyar, 2005):

• Fiziksel güçten düşme ve emeklilik gibi nedenlerden dolayı meslekî ve toplumsal fonksiyonlardan ayrılma,

• Sosyal etkileşimden mahrum olma ve toplumdan kısmen veya tamamen uzaklaşma veya dışlanma,

• Aile fertlerinden kopma, yalnızlığa ve içine kapanmanın bir sonucu olarak kendini lüzumsuz ve faydasız hissetme ve psiko-sosyal sorunların ve bunalımların içine sürüklenme.

Meditasyon: Kişinin iç huzuru, sükûnet, değişik şuur halleri elde etmesine ve öz varlığına ulaşmasına olanak veren, zihnini denetleme teknikleri ve deneyimlerine verilen ad” olarak tanımlanır.

İnsidans: Belirli bir nüfusta belirli bir zaman dilimi içerisinde belirli bir hastalık veya hastalıkların yeni olgularının sayısını ifade eder.

Patoloji; hastalıklara yol açan nedenleri, bunların doku ve organları etkileme biçimlerini, hastalıklı doku ve organların özellikle morfolojik (biçimsel, görüntüsel) özelliklerini inceler.

Yaşlı ayrımcılığının teorik temelleri: dört etkenden oluşmaktadır:

1. Yaşlı ayrımcılığına ilk etken ölümden duyulan korkudur. Çünkü ölüm kişinin yaşam döngüsünün dışında tutulmakta ve yaşamın doğal bir parçası olduğu unutulmaktadır. Hatta ölüm ve yaşlılık eş anlamlı olarak kavramlaştırılmıştır.

2. İkinci etken özellikle medyada gençliğe, bedensel güzelliğe ve cinselliğe verilen önemdir. Her alanda gençlik, dinamiklik, üretkenlik gibi değerler genç imajlar teşvik edilmektedir. Bu şekilde gençliği ön plana çıkarıldığı toplumlar için yaşlanmak kendine duyulan güveni azaltmakta ve yaşlılığa karşı olumsuz tutumlar geliştirmelerine neden olmaktadır.

3. Üçüncü etken ekonomik verimliliğe ve üretkenliğe verilen önemdir. Çocukluk ve yaşlılıkta verimliliğin olmadığı ve üretime katkı sağlanmadığı yıllar olarak düşünülmektedir. Orta yaştaki insanların çocuk ve yaşlıların ihtiyaçlarını ve bakım gereksinimlerini karşıladıkları kabul edilmektedir. Çocuklar yaşlılardan farklıdırlar, onlara geleceğe yönelik bir yatırım olarak düşünülmektedir. Ancak yaşlılar ise tam tersi ekonomik verimliliklerini geride bıraktıkları için bir yük olarak görülmektedirler.

4. Yaşlılar ile yapılan araştırmaların çoğunluğu huzurevleri, bakımevleri ve hastanelerde yapılmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü bu araştırmalar yaşlıların sürekli bakıma muhtaç olarak algılanmasına neden olmuştur. Oysa yaşlı nüfusunun sadece %5’i kurumlarda yaşamaktadır

Kent tasarımı yapılırken, dış mekânlar ve yapılar uygun tasarlanmalıdır. Temiz bir çevre sağlanmalıdır (Çamur ve Acar-Vaizoğlu, 2012). Bunlar için yapılması gerekenler;

• Rahatsız edici gürültü ve koku önlenmeli, yeşil alanlar, dinlenme alanları ve ulaşılabilir yerde yeterli sayıda tuvalet olmalıdır.

• Kaldırımlar yaşlıların rahatlıkla hareket etmesini sağlayacak biçimde yapılmalı, dar, engebeli, bozulmuş, kenarları yüksek olmamalı; düz, alçak, kaymayan özellikte, tekerlekli sandalye geçişine, yürüme ve bisiklet süremeye uygun olmalıdır.

• Bina tasarımında asansör, yürüyen merdiven ve yüzeyler kaygan olmamalıdır.

• Ulaşımla ilgili düzenlemeler yapılmalıdır. Toplu taşıma araçları yaşlıların rahatlıkla kullanabilecekleri biçimde tasarlanmalıdır.

• Yaşlıların barınma yerlerinde temel gereksinimler karşılayacak elektrik, su ve ısınma sağlanmalıdır. Evler yaşlının yalnız başına rahat hareket etmesini sağlayacak, ev içi kaza riskini en aza indirecek biçimde tasarlanmalıdır.

• Yaşlıların evleri kendilerini güvende hissetmeleri için yakınları veya arkadaşlarına, alışveriş yerlerine, sağlık kuruluşlarına, parklar vb. yerlere yakın olmalıdır.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan yaş
kavramı ayırıma göre,“45-59 yaş arası orta yaş”,
“60-74 yaş arası yaşlılık”, “75-89 yaş arası ileri
yaşlılık”, “90 yaş ve üstü ise ihtiyarlık” kategorisi
içinde yer almaktadır. Modern toplum anlayışında
yaşlı, 65 yaşına ulaşan ve emeklilik hakkı elde eden
kişi olarak tanımlanmıştır.

Yaşlılara yönelik sosyal politikalara gereksinim
nedenlerini; değişen sosyal yapı ile ilgili nedenler,
ekonomik nedenler, insani nedenler ve sosyal devlet
anlayışı başlıkları altında açıklamak mümkündür.

“Sosyal devlet” ilkesi; herkese, içinde yaşamakta olduğu toplumun olanaklarına uygun bir yaşam
düzeyini sağlamakla kendini görevli bilen devlet
anlayışını ifade eder. Özellikle II. Dünya Savaşı
sonrasında, birçok ülke tarafından “sosyal devlet”
ilkesi benimsenmiştir. Bu ilkeyi benimseyen devletler, vatandaşların sosyoekonomik durumlarını
iyileştirmek, insan onuruna yaraşır bir hayat sürmelerini sağlamak ve sosyal güvenliklerini temin
etmek hususlarında kendilerini yükümlü görmüşlerdir. Bu yükümlülükler, anayasal dayanaklarla da
“görev” haline gelmiştir. Böylece “yaşlılar için devlet sorumluluğu” ve hayatın her alanında yaşlılara
garantinin sağlanması söz konusu olmuştur. Başka bir ifade ile sosyal devlet ilkesi sonucunda, yaşlıların bakım, gözetim ve korunma gibi
ihtiyaçlarının yerine getirilmesi, yaşlılar için bir
“hak”, vatandaşı oldukları devlet için de bir “görev”
halini almıştır.
Bu koruma, BM tarafından 12 Nisan 2002’de
Madrid’de gerçekleştirilen Uluslararası Madrid
Yaşlanma Hareketi Planında “hak” şeklinde uluslararası baz da sabit bir hal almıştır.

Toplumda yaşlanan nüfus gereksinimlerinin
karşılanması ve verilecek hizmetlerin planlanması
için, Yaşlanma 2002 Uluslararası Eylem Planı (International Plan of Action on Aging, 2002) Dünya Sağlık Örgütü Uzmanlarının 12 Nisan 2002’de
yaptıkları toplantı sonucunda hazırlanmış bir rapordur. Eylem Planı’nın amacı, her yerde insanların güvenli ve saygın şekilde yaşlanmalarını ve
toplumlarında bütün haklara sahip birer vatandaş
olarak yaşamaya devam etmelerini garanti etmektir.

Yaşlıların tam olarak katılımı ile oluşan, eşitlik esasına dayalı ve ayrımcılığın olmadığı, bütün
yaş gruplarını kapsayan bir toplum yaratılmasında kalkınma hakkı da dâhil olmak üzere, bütün insan haklarının ve temel özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi gerekmektedir. Eylem
önerileri, öncelikli üç konuya göre düzenlenmiştir;
• Yaşlılar ve kalkınma
• Yaşlılıkta sağlık ve iyi olma durumunun artırılması
• Güvenli, kolaylaştırıcı, destekleyici çevrelerin sağlanması

Dünyada, ruh sağlığı sorunları yeti yetersizliği
ve yaşam kalitesinin düşük olmasının başta gelen
nedenleridir. Ruh sağlığı sorunları, yaşlanmanın
kaçınılmaz bir sonucu değildir, ancak ruh hastalıkları olan yaşlıların sayısındaki önemli artış nüfusun
yaşlanması nedeniyle beklenebilecek bir durumdur.
Bu hastalıklarla başa çıkmak için stratejiler arasında meditasyon, psikososyal destek, algılama eğitim
programları, bakım veren aile üyelerinin ve sağlık
çalışanlarının eğitimi ve yatan hastalar için özel yapılar bulunmaktadır. Yaşlılarda başlıca görülen psiko-sosyal sorunlar kısaca şunlardır:
• Fiziksel güçten düşme ve emeklilik gibi
nedenlerden dolayı meslekî ve toplumsal
fonksiyonlardan ayrılma,

• Sosyal etkileşimden mahrum olma ve toplumdan kısmen veya tamamen uzaklaşma
veya dışlanma,
• Aile fertlerinden kopma, yalnızlığa ve içine
kapanmanın bir sonucu olarak kendini lüzumsuz ve faydasız hissetme ve psiko-sosyal
sorunların ve bunalımların içine sürüklenme.

Patoloji; hastalıklara yol açan nedenleri, bunların doku ve organları etkileme biçimlerini, hastalıklı doku ve organların özellikle morfolojik (biçimsel, görüntüsel) özelliklerini inceler. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlılık tüm yaşam faaliyetlerinde, üretkenlikte, yeterlilikte, bireysellik ve bağımsızlıkta azalma süreci olarak görülmektedir. Yaşlıya ve yaşlılığa kalıplaşmış düşüncelerle, ön yargılarla bakılmaktadır. Yaşlı ayrımcılığı biçimlerinden olan yaşa dayalı ayrımcılık, çalışma hayatının önemli sorunlarından biridir. “Gri Tavan Sendromu” olarak adlandırılan bu sorun özellikle ücretlerin ödenmesinde ve işte yükseltilmede ortaya çıkmaktadır. Yaşlı ayrımcılığının teorik temelleri dört etkenden oluşmaktadır:
1. Yaşlı ayrımcılığına ilk etken ölümden duyulan korkudur. Çünkü ölüm kişinin yaşam döngüsünün dışında tutulmakta ve yaşamın doğal bir parçası olduğu unutulmaktadır. Hatta ölüm ve yaşlılık eş anlamlı olarak kavramlaştırılmıştır.
2. İkinci etken özellikle medyada gençliğe, bedensel güzelliğe ve cinselliğe verilen önemdir. Her alanda gençlik, dinamiklik, üretkenlik gibi değerler genç imajlar teşvik edilmektedir. Bu şekilde gençliği ön plana çıkarıldığı toplumlar için yaşlanmak kendine duyulan güveni azaltmakta ve yaşlılığa karşı olumsuz tutumlar geliştirmelerine neden olmaktadır.
3. Üçüncü etken ekonomik verimliliğe ve üretkenliğe verilen önemdir. Çocukluk ve yaşlılıkta verimliliğin olmadığı ve üretime katkı sağlanmadığı yıllar olarak düşünülmektedir. Orta yaştaki insanların çocuk ve yaşlıların ihtiyaçlarını ve bakım gereksinimlerini karşıladıkları kabul edilmektedir. Çocuklar yaşlılardan farklıdırlar, onlara geleceğe yönelik bir yatırım olarak düşünülmektedir. Ancak yaşlılar ise tam tersi ekonomik verimliliklerini geride bıraktıkları için bir yük olarak görülmektedirler.
4. Yaşlılar ile yapılan araştırmaların çoğunluğu huzurevleri, bakımevleri ve hastanelerde yapılmasından kaynaklanmaktadır. Çünkü bu araştırmalar yaşlıların sürekli bakıma muhtaç olarak algılanmasına neden olmuştur. Oysa yaşlı nüfusunun sadece %5’i kurumlarda yaşamaktadır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Yaşlı ayrımcılığı terimi ilk defa 1969 yılında Amerika Ulusal Yaşlılık Enstitüsü başkanı Gerontolog Robert Butler tarafından kullanılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Sağlıklı yaşlanmanın sağlanması ve sürdürülebilmesi için, tüm yaşam alanlarının tasarımı yaşlıların gereksinimleri göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Bu anlamda kent tasarımı yapılırken, dış mekânlar ve yapılar uygun tasarlanmalıdır. Temiz bir çevre sağlanmalıdır.

Bunlar için yapılması gerekenler;
• Rahatsız edici gürültü ve koku önlenmeli, yeşil alanlar, dinlenme alanları ve ulaşılabilir yerde yeterli sayıda tuvalet olmalıdır.

• Kaldırımlar yaşlıların rahatlıkla hareket etmesini sağlayacak biçimde yapılmalı, dar, engebeli, bozulmuş, kenarları yüksek olmamalı; düz, alçak, kaymayan özellikte, tekerlekli sandalye geçişine, yürüme ve bisiklet süremeye uygun olmalıdır.

• Bina tasarımında asansör, yürüyen merdiven ve yüzeyler kaygan olmamalıdır.

• Ulaşımla ilgili düzenlemeler yapılmalıdır. Toplu taşıma araçları yaşlıların rahatlıkla kullanabilecekleri biçimde tasarlanmalıdır.

• Yaşlıların barınma yerlerinde temel gereksinimler karşılayacak elektrik, su ve ısınma sağlanmalıdır. Evler yaşlının yalnız başına rahat hareket etmesini sağlayacak, ev içi kaza riskini en aza indirecek biçimde tasarlanmalıdır.

• Yaşlıların evleri kendilerini güvende hissetmeleri için yakınları veya arkadaşlarına, alışveriş yerlerine, sağlık kuruluşlarına, parklar vb. yerlere yakın olmalıdır.

• Sosyal çevre açısından, yaşlıların bir araya gelebilecekleri, sosyal paylaşım ortamları yaratılmalı ve üretkenliği sağlayacak uğraşılar yönlendirilmelidir.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı 2015-2020’de yaşam boyu sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı yaşlanma için belirlenen hedef 4, yaşlılara yönelik güvenli ve sağlıklı çevrenin oluşturulması için gerekli düzenlemelerin yapılması ve strateji olarak yaşlı için ev içi ve dışında güvenli ve sağlıklı çevre koşullarının sağlanması şeklinde belirtilmiştir (Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, 2015). Doğru cevap D seçeneğidir.